Kapasite Kullanımı Nedir, Nasıl Ölçülür, Ne İşe Yarar?


Kapasite Kullanım Oranı, bir üretim biriminin belirli bir dönemde fiilen gerçekleştirdiği üretim miktarının fiziki olarak üretebileceği en yüksek miktara olan oranını gösterir. Ayakkabı üreten bir imalat biriminin bir ay içinde üretebileceği ayakkabı miktarının 100 adet olduğunu ve buna karşılık Mart ayında 80 adet üretim gerçekleştirdiğini düşünelim. Bu verilere göre bu ayakkabı imalat biriminin Mart ayındaki kapasite kullanım oranı yüzde 80 olarak gerçekleşmiştir.

Kapasite kullanım oranı genellikle yüzde 100 olarak gerçekleşmez. İmalat sırasında çeşitli aksamalar olabilir: Elektrik kesilmeleri, makine arızaları, makine ve tesisatın bakım araları, tatiller, grevler, çalışma saatlerinde aksamalar, mevsimlik nedenler gibi sorunlarla kapasite kullanımında düşüşler ortaya çıkar.

Sanayide kapasite kullanımının ölçülmesi için genellikle imalat sanayi esas alınır. Çünkü imalat sanayi genellikle sanayi kesiminin en ağırlıklı alt sektörüdür. Örneğin bizde imalat sanayi alt sektörü bütün sanayi sektörü üretiminin yaklaşık olarak dörtte üçünü tek baçına gerçekleştirir. Bu durumda yukarıda verdiğimiz örnekte olduğu gibi seçilmiş olan imalat sanayi üretim işyerlerine tek tek anket uygulanarak gerçekleştirdikleri fiili üretim belirlenir.

İmalat sanayi kapasite kullanım oranı, Merkez Bankası’nın imalat sanayi sektöründe çalışan işyerlerine her ay uyguladığı İktisadi Yönelim Anketi’ne verilen cevaplara göre hazırlanıp yayımlanır. Bu anket Mart 2012’de 2614 işyerine gönderilmiş ve 2212 işyeri bu anketi yanıtlamıştır. İmalat sanayi geneli ve alt sektörleri itibarıyla hesaplanan kapasite kullanım oranları, ankete katılan işyerlerinin bildirdikleri, fiziki kapasitelerine göre fiilen gerçekleşen kapasite kullanımlarının ağırlıklı ortalaması alınarak bulunur. İktisadi yönelim anketinde yer alan imalat sanayi kapasite kullanım oranıyla ilgili sorunun yanıtları yüzde olarak alınır ve ağırlıklı ortalaması alınarak imalat sanayi ve alt sektörleri genelinde toplulaştırılır.

Mart 2012’de imalat sanayi kapasite kullanım oranı yüzde 73,1 olarak açıklanmıştır. Türkiye’nin uzun yıllar ortalamalarına bakıldığından bu oranın yüzde 80 dolayında olması gerektiği görülmektedir. Bu durumda imalat sanayi kapasite kullanım oranı halen düşüktür.

İmalat sanayi kapasite kullanım oranı mevsim etkilerinden arındırılarak da hesaplanmaktadır. Özellikle çok sert geçen bu yılın kış mevsimindeki üretimle daha yumuşak geçen yılın kış mevsimindeki üretimle karşılaştırma yapılırken bu arındırma anlam ifade etmektedir.

İmalat sanayi kapasite kullanım oranı bize sanayi üretiminin gidişi hakkında bilgi verir. Eğer bu oranda artış eğilimi varsa sanayi üretiminde artış, tersi söz konusuysa sanayi sektörü üretiminde düşüş olduğunun sinyalini alırız. Bununla birlikte bu oran tek başına bir anlam taşımaktan çok sanayi üretim endeksiyle birlikte ele alınıp değerlendirildiğinde anlam taşır.  

Yorumlar

  1. Verdiğiniz bilgiler için teşekkürler hocam. Ama bu konu hakkında bir kaç nokta kafama takıldı; İmalat sanayi kapasite kullanım oranı hesaplanırken kapasite kullanım oranı mevsim etkilerinden arındırılarak ta hesaplanıyormuş bunu da öğrenmiş olduk. Bu yöntem çok mantıklı ancak mevsim etkileri dışında başka faktörlerde yok mu acaba, sadece mevsim değil ki bence etki eden faktörler. Benim düşüncem, örneğin; bir ayakkabı fabrikası o yıl 90 ayakkabı üretebilecekken elinde kalacağını tahmin ederek kasıtlı olarak 75 ayakkabı ürettiyse, kapasitesi yüzde 90 iken 75 ini kullanmış olur. buna etken olarak üretim maliyetlerinin yüksek oluşandan dolayı fiyatlama yüksek kaldığında oluşacak olan talep azalması, ya da piyasada başabaş noktada rekabet olduğundan tutunamama ya da piyasanın ayakkabıyı yeterince talep etmemesi gibi birçok nedende kapasite kullanımı etkilemez mi? sadece mevsimsel etkileri baz almak ne kadar doğru hocam ?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Haklısınız ama bu bir eğilim saptaması sonuçta, tek tek herkesin farklı yaklaşımları olabilir, bunları teker teker dikkate almak mümkün değil. Ayakkabı üretiminde böyle olur ama bakarsınız başka sektörde tam tersi bir gelişme olabilir.

      Sil
  2. Teşekkürler hocam. O zaman bu hesaplama bize kesin bir sonuç vermez fakat kapasite kullanımı konusunda yaklaşık olarak eğilimi gösterir diyebilir miyiz? Çünkü sizinde belirttiğiniz gibi tüm şartları tahmin etmek teker teker ele almak ayrıca başka başka sektörlerde yansımaların da farklılıkları oluşu çok kompleks bir durum ortaya çıkarıyor.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Evet kapasite kullanımı makro göstergeler içinde belki de en tartışmalı olanıdır ama bir eğilim göstermesi açısından dikkate alınır. Çoğu ekonomik gösterge için de aynı şeyleri söylemek mümkün. Onun için de tek başına değil de bir kaç göstergeyle birlikte ele alınması gerekiyor.

      Sil
  3. Hocam merhabalar,

    Merkez Bankası'nın temel amacı için ilgili Kanuna bakalım:

    Madde 4- (25.4.2001 tarih, 4651 sayılı Kanun ile değiştirilen şekli) "Bankanın temel amacı fiyat istikrarını sağlamaktır. Banka, fiyat istikrarını sağlamak için uygulayacağı para politikasını ve kullanacağı para politikası araçlarını doğrudan kendisi belirler. Banka, fiyat istikrarını sağlama amacı ile çelişmemek kaydıyla Hükümetin büyüme ve istihdam politikalarını destekler."

    Yanlış hatırlamıyorsam, daha önce TÜİK tarafından üretilen bir veriydi, TCMB'nin devralmasının nedeni hakkında bilgi verebilir misiniz? Bir de fiyat istikrarını sağlama amacıyla ne kadar örtüşmekte?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Amacı fiyat istikrarını sağlamaktır ifadesi bu işi yapmayacağı anlamına alınmamalı. TCMB ekonominin gidişi hakkında anketler düzenliyor. Bu verileri de eskiden TÜİK ile birlikte topluyordu. TCMB'nin anketi TÜİK'in anketinden daha kapsamlıydı o nedenle görevi TCMB devraldı. Batıda da Merkez Bankaları buna benzer anketleri derliyor ve değerlendiriyorlar.

      Sil
  4. hocam merhabalar. yazınız ile alakalı değil ama bir soru sormak istiyorum aklıma takıldı:
    parasalcılar ekonomik büyüme ile para polikitasının bağdaşmayacığını sadece fiyat artıracaklarını söylüyorsa (enflasyondan bahsediyorlar yani), fiyatların artması üretici açısından nominal olarak ceplerine daha fala para girmez mi?
    sonuçta milli geliri artırıcı bir şey değil midir bu? milli gelir artışı da büyüme demek.
    ama bu artış enflasyon kaynaklı?
    sonuçta enflasyon büyüme getirdi bize.
    milli gelir rakamları açıklanırken enflasyondan arındırılarak mı açıklanır?
    sizce bu sorgulamayı yaparken nerede hata yapıyorum?

    YanıtlaSil
  5. Merak ettiğim konu kapasite kullanım oranlarıyla verimlilik arasındaki ilişki.Bu konu hakkında fikriniz var mı hocam.

    YanıtlaSil
  6. merhabalar hocam merak ettigim bi kaç araştırma sorusu varda size bunları sorabilrmiyim yani siznle birebir görüşme gibi bir ihtimalimiz varmı bu konuda beni bilgilendirirseniz çok mutlu olurum şimdiden teşekkür ederim

    YanıtlaSil
  7. Teşekkürler hocam kısa ve net özetlemişsiniz, takipteyiz.

    YanıtlaSil
  8. Hocam kapasite kullanım oranının Türkiye baz alınacak olursa en yüksek seyrettiği sektörler neler olabilir. Üretim gücü yüksek sektörler sanırım ?

    YanıtlaSil
  9. Kimyasallar ve kimyasal ürünler imalatı yüzde 81 oran ile Türk imalat sanayi sektöründe en yüksek kapasite kullanımının gerçekleştiği alandır.

    YanıtlaSil
  10. Mahfi bey,

    Uzun yıllardır metal işleme sektöründe hizmet veriyoruz. Şirketimizin ortaya koyduğu performansı değerlendirirken Tüik'in yayınladığı mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış olan "C. İmalat sanayi / BİR ÖNCEKİ AYA GÖRE DEĞİŞİM ORANLARI" serisini takip ediyor olmanın en uygun yöntem olduğunu düşünüyorum. Zira serinin mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış ve önceki aya göre kıyaslıyor olması, mevcut gelişmeleri değerlendirmek bakımından daha iyi fikir verir diye düşünüyorum.

    Konu hakkında görüşünüzü paylaşırsanız çok sevinirim.

    Kıymetli yazınız için çok teşekkür ederim.

    Saygılarımla,
    Cafer Demir

    YanıtlaSil
  11. Diğer makroekonomik göstergeler gibi kapasite kullanım oranı da ekonominin gidişatı hakkında bir thminde bulunmamıza yardımcı oluyor.Eğer kapasite kullanım oranında bir artış mevcut ise yeni yatırımlar yapmaya ihtiyaç duymadan üretimde bir artış olacağının yani GSYH'da bir artış olacağının göstergesidir.
    Peki hocam bir ülke ekonomisinin gidişatı hakkında tahmin yapabilmek adına kullanılan kapasite kullanım oranının sadece 2614 tane işyerinin anket sonuçlarına bakarak (ki bu anket sorularına ne kadar gerçekçi cevap veriliyor ve hepsinin de yapmadığı düşünüldüğünde)önemli bir veri olarak kabul edilmesi ne kadar doğru?

    YanıtlaSil
  12. Teşekkürler sayın hocam, biraz farklı bir konuda yorumunuzu almak istiyorum.
    Kamu hizmetlerinde kapasite kullanım oranını nasıl ele almalıyız. Örneğin çiftçilere maliyetleri karşılığında toprak analizi hizmeti veren bir laboratuarı incelerken kapasite kullanım oranı ifadesini kullanabilir miyiz?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Makroekonomide kapasite kullanımı bir ölçüm yöntemi olarak yalnızca sanayide kullanılıyor. Buna karşılık mikro analiz açısından her alanda kullanılabilir. Toprak analizi veren laboratuarda laborant başına günde kaç toprak analizi yapılabileceğinden hareketle diyelim ki toplam olarak 10 toprak analizi yapılabiliyorsa bu laboratuarın kapasitesi 10 analiz/gün diyebiliriz. Bu genellemeden laborantların izinleri, hastalıkları, elektrik kesilmesi, bakım onarım gibi zorunlu kayıpları düşerek örneğin ortalama 8 analiz/gün sonucuna ulaşırsak bunu veri alıp kapasite kullanımımızn bu olduğunu düşünebiliriz. Ama buradan makroekonomide olduğu gibi "kapasite kullanımı artıyorsa üretim artacak demektir" gibi bir sonuca ulaşamayız da olsa olsa "kapasite kullanımımız artıyor demek ki çiftçiye daha iyi hizmet veriyoruz" gibi bir sonuca ulaşabiliriz.

      Sil
  13. hocam kko ile sanayi üretim endeksi birlikte değerlendirmeli demişsiniz biraz saha açar mısınız 2 sini nasıl birlikte değerlendiricez? veya ikisi arasındaki fark çok olursa mı iyi az olursa mı iyi ?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Kapasite kullanım oranı bir ülkede sanayi kesiminin elde mevcut üretim kapasitesinin ne kadarının kullanıldığını gösteren bir ölçüdür. Sanayi üretim endeksi ise bir ay içinde sanayi üretiminin ne kadar arttığını (ya da azaldığını) ölçmeye yarar.
      Bir ülkede KKO yükselmeye başlamış buna karşılık sanayide fazlaca yeni yatırım yapılmamışsa bu bize sanayi üretiminde de artış olabileceğini gösterir. Çünkü yeni yatırım olmasa bile mevcut kapasite daha fazla üretim için kullanılıyor demektir. Yatırım artmadan kapasite artışıyla üretim artışı sağlanabilir.

      Sil
  14. Hocam öncelikle paylaşım için teşekkür ederim. Yatırım şirketlerinin forex işlemleri için ekonomik takvimlerinde KKO göstergesi için önem derecesi yüksek olarak (kırmızı üç ünlem !!!) belirtilmektedir. Bunun; KKO ile döviz fiyatları arasında bir korelasyon olduğuna işaret ettiğini söyleyebilir miyiz? Eğer böyleyse nasıl bir ilişki var? Neden bu kadar önemli?

    YanıtlaSil

Yorum Gönder

Bu blogdaki popüler yayınlar

Lozan Antlaşması 2023'de Bitecek, Biz de Madenlerimizi Çıkarabileceğiz!

Konut Fiyatları Niçin Eskisi Kadar Artmıyor?

Paradan Para Kaybetme Dönemi