Gelir Artışı İllüzyonu

Sürekli tekrarlanan bir cümle var: “Cumhuriyet dönemi boyunca ne GSYH’mızda ne de kişi başına düşen gelirimizde son 11 yıldaki kadar önemli artışların sağlandığı bir dönem daha yok.” İlk bakışta doğru bir cümle gibi görünüyor. Ne var ki ilk bakışlar her zaman gerçeği görmemize yetmez. Bazen ilk bakışta görünenlerin arkasında gerçekte farklı şeyler olabilir. 

İllüzyon ya da yanılsama, gerçek bir nesnenin duyular üzerindeki izlenimlerinin yanlış değerlendirilmesidir. Algılama sırasında oluşan yanılsamalar bazen kendiliğinden ortaya çıkar. Bazen de birisinin yarattığı illüzyonlar algılamamızı etkileyebilir.

2002 yılsonu ile 2013 yılsonu arasında: GSYH, 592 milyar dolarlık bir artışla 231 milyar dolardan 823 milyar dolara, kişi başına düşen gelirimiz 3.492 dolardan 10.897 dolara yükselmiş bulunuyor.

Demek ki bu 11 yıllık dönemde kişi başına gelirimizi 7.315 dolar (3,1 kat) artırmışız.

2002 yılsonu ile 2013 yılsonu arasında: Kamu kesimi iç borcu yaklaşık 160 milyar dolar, Türkiye’nin toplam dış borç stoku yaklaşık 250 milyar dolar, hanehalklarının kredi borcu 150 milyar dolar artmış bulunuyor. Bunlara, Cumhuriyetimizin 80 yılında yapılan kamu kuruluşlarının ve arsalarının bu dönemde özelleştirilmesinden elde edilen 50 milyar dolarlık özelleştirme gelirini de eklersek 610 milyar dolarlık kaynak toplamına ulaşırız.

Bu 11 yıllık dönemde özelleştirme gelirlerini bir kenara bırakırsak kamu kesimi ve hanehalklarının toplam borcu 495 milyar dolar artarak 210 milyar dolardan 705 milyar dolara yükselmiş görünüyor. Artış oranı 3,4 kata ulaşmış. Nüfusumuzun yaklaşık olarak 6 milyon arttığı aynı dönemde kişi başına düşen borç miktarı da kabaca 6.400 dolar artarak 3.000 dolardan 9,400 dolara yükselmiş yani 3 kat artmış bulunuyor.

GSYH, akım kavramdır. Yani her yıl tekrarlanır. Buna karşılık borç stoku, özelleştirme gelirleri gibi kavramlar stok kavramlardır. Yani ele alınan dönemde geçmişte beri gelen birikimi gösterir. Dolayısıyla yukarıdaki karşılaştırmalardan hareket ederek “son 11 yılda GSYH 592 milyar dolar artmış bu da borçlardaki 610 milyar dolarlık artıştan gelmiş” demek mümkün değildir. Çünkü GSYH bu yıl da önümüzdeki yıl da bu miktar dolaylarında kalmaya hatta yükselmeye devam edecektir ama borç stoku aynı şekilde artmayabilir.

Buna karşılık borçların ve özelleştirme gelirlerinin bu kadar artması kuşkusuz GSYH’nın yükselmesine ivme kazandırmış en önemli itici güçtür. Üstelik bu hesaba 2B gelirleri ve benzeri bir seferlik gelirler de eklenmemiş durumdadır. 

Son 11 yılda geldiğimiz durumu bu çerçevede özetlememiz gerekirse kişi başına gelirimiz 7.315 dolar artarken kişi başına düşen borç miktarı da 6.400 dolar artmış bulunuyor.

Asıl mesele bundan sonraki 11 yılda bu kadar borçlanmadan gelirimizi aynı şekilde artırıp artıramayacağımız meselesidir. Bu mesele bizi orta gelir tuzağından çıkıp çıkamayacağımız sorusunun yanıtıyla aşağı yukarı aynı yere götürüyor.  

Yorumlar

  1. Selamlar. Çok teşekkürler hocam yazi için.sayg.

    YanıtlaSil
  2. hocam anlamadığım bir yer var hane halkı borçlanması olan 150 milyar lira, dış borç olan 250 milyarın içinde olması gerekmiyor mu? bankaların dış borçlanmayla aldığı paraları içeride hane halkına kredi olarak kullandırdığı düşünülürse iki kere hesaplanmış olmuyor mu acaba?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Banka kredi kullandırıp gelir elde etmiş oluyor, hanehalkı da borcu kullanıp harcama yapmış oluyor. Ayrıca bankaların hanehalkına verdiği bu krediyi dış borçla temin ettiğine ilişkin bir bilgi yok. Yani bankalar genellikle dış borçlanmayı eski borçların ödenmesinde kullanıyorlar (yenileme).

      Sil
  3. Günaydın Mahfi Bey,

    Efektif olarak 11 yılda 3492 $'ndan 4407 $'a ulaşmışız denilebilir mi?
    % 2.15 gibi bir büyüme demek bu. Biz borcu çevirerek büyüyoruz gibi görünmüyor mu?

    Saygılar

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Bu aslında yeni bir olgu değil. 1980'lerden itibaren durumumuz böyle. Ama 2001 krizinden sonraki dönemde dış kaynaklara bağlılığımız daha arttı. Cari açığı büyütmeden ekonomiyi büyütme imkanı kalmadı.

      Sil
  4. Hocam merhaba, bu GSYH bildiğim kadarıyla cari fiyatlarla hesaplanıyor yanlış mıyım? Burada belirli bir zaman aralığında olan gelişmeyi ölçmek için reel büyümeyi düşünmek gerekmez mi?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. GSYH TL ile hesaplanıyor ve sonradan yıllık ortalama kurla dolara çevriliyor. Bütün ülkeler GSYH'larını kendi paralarıyla hesaplayıp dolara çeviriyorlar. Dolara çevrilme nedeni uluslararası karşılaştırma yapabilmek için.
      Asıl doğru hesaplama sabit fiyatlarla yapılan hesaplama.

      Sil
    2. "Asıl doğru hesaplama sabit fiyatlarla yapılan hesaplama" ise bu asıl doğru hesaplamanın sonucunu, aslında nereden nereye gelmiş olduğumuzu, herkesin görüp anlayabileceği bir açıklıkla ortaya koyup "on yılda üçe katladık" safsatasına bir son verir misiniz lütfen.

      Sil
    3. Bu herkesin erişebileceği bir veri. TÜİK'in web sitesinden indirebilirsiniz.2003-2013 arası bileşik büyüme oranı %5 civarı bir şey çıkıyor.

      Sil
    4. Bay sygnylmz, "herkesin erişebileceği bir veriyi" bana aceleyle ileterek, size sorulmamış bir soruyu cevaplama çabanız için teşekkür ederim.

      Aslında benim sorumdan, benim söz konusu veriyi bildiğim ve bu verinin neden ekonomik analizlerde göz ardı edilerek "on yılda üçe katladık" safsatasına meydanın boş bırakıldığını sorguladığım kolayca anlaşılabilirdi.

      Yalnız telaştan olsa gerek yanlış veri yazmışsınız. Yaklaşık %5 olan, o dönemin "birleşik" büyüme oranı değil, "ortalama" büyüme oranıdır.

      Konumuz olan, o dönemin toplam büyüme oranını, çok iyi kullandığınız anlaşılan TÜİK'in web sitesinden bulabilirsiniz herhalde. Eğer orada bulamazsanız bir dizi çarpma işlemiyle kendiniz de kolayca hesaplayabilirsiniz.

      Sanrım bu konuda sizi hemen klavye başına geçiren şey "on yılda üçe katladık" safsatasına duyduğunuz yakınlıktır.

      Sil
  5. Gayri safi milli hasıla hesabı dolar üzerinden yapılıyor. Ancak dolar kurunun son 10 yılda TL'ye karşı reel olarak değer yitirdiği (Doların TL enflasyonu kadar değer kazanmadığı) gözönüne alınır ise GSMH'nın dolar cinsinden değer hesaplaması zaten yanıltıcı değil mi? GSMH artışını olduğundan fazla göstermiyor mu? Nitekim dolar kurundaki son 1 aylık yükseliş tüm hesapları değiştirim GSMH'nın dolar cinsinden değerini %5 azaltmadı mı? Yani dolar cinsiden hesap son derece yanıltıcı ve işleri olduğundan çok daha iyi gösteriyor. Selamlar

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. GSYH TL ile hesaplanıyor ve sonradan yıllık ortalama kurla dolara çevriliyor. Bütün ülkeler GSYH'larını kendi paralarıyla hesaplayıp dolara çeviriyorlar. Dolara çevrilme nedeni uluslararası karşılaştırma yapabilmek için.
      TL'den Dolara çevirme sırasında hesaplama yıllık ortalama dolar kuruyla yapıldığı için ara etkiler o kadar fazla etkili olmuyor.
      Asıl doğru hesaplama sabit fiyatlarla yapılan hesaplama.

      Sil
  6. Hocam güzel yazınız teşekkürler, gene çok karışık konuları sizden öğreniyoruz :) belli konularda cep kitapları olurdu sayfanızda bana Türkiye ekonomisini anlamada cep kitabı veya daha doğru ifade ile e-kitap oldu. 610 milyar dolarlık kaynak içerisinde devletin 80 yıllık birikimi 50 milyar dolar! Düşündürücü %10 bile değil. Çok rahat borç bulduğumuzu buradan anlarsam hata olmaz herhalde. Doğru yatırımlar yapılırsa ihya edecek düzeyde kaynak bulmuşuz. AB parasal genişleme yaparsa sıkıntılar gözükmeyecek, ertelenecek aksi halde geride bıraktığımız 10 yılda ne kadar doğru yatırımlar yaptık anlayacağız. Haydi, hayırlısı Allah devlete millete zeval vermesin, zor yıllar önümüzde...
    Anadolu'dan bir atasözü ''Zor kapıdan girerse, şeriat bacadan çıkar'' ne faiz lobisi kalır, ne paralel, ne dış mihraklar... Bu sorumluluk sadece hükumete yıkılır, Ama bir o kadarda Özel sektörün sınavı, en büyük borçlu onlar.
    Hocam yazınız için tekrardan teşekkürler kaleminize sağlık.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Nazik sözlerinize ve yorumunuza teşekkür ederim.

      Sil
  7. Gercekten sitenizi freshlemekten biktim yeni bir yaziniz cikarda hemen okuyamam diye. Mukemmel hersey, umarim yigit bulut gibi geri vites yapmassiniz gunun birinde. Sayg.

    YanıtlaSil
  8. Hocam kıyaslamayı cumhuriyet tarihi boyunca yaparsak ilüzyon dediğimiz şeyin ne kadar anlamlı olduğunu görür müyüz?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. İllüzyon 1980'lerden sonra çıktı ortaya asıl olarak

      Sil
  9. Hocam bir de milli gelir hesaplama sitemindeki değişiklik meselesi var. Yanlış hatırlamıyorsam AB müktesebatına uyum çerçevesinde hesaplama sistemi 2006 yılında değişmişti. Bu da yayınlanan resmi rakamları %20 oranında artırmıştı.

    YanıtlaSil
  10. Merhaba hocam. Burada bahsettiğiniz aslında borçların sürdürülebilir olup olmayacağı mı? Sonuçta borçların artışının üretimin artışıyla desteklenmesi iyi bir şey değil mi? Tabi bu söylediğim Türkiye ekonomisi için geçerli.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. (1) Borç artmadıkça üretim artmıyor (bu iyi bir şey değil) (2) Üretim artmadığı zaman borçları nasıl ödeyeceğimiz her zaman sorun (bu da iyi bir şey değil) (3) Üretim artışı bir seferlik inşaat yapımlarıyla geliyor (yani sürdürülebilir değil.)

      Sil
  11. hocam lütfen sonraki yazılarınızdan birinde banka dışı özel kesim borcunun (iç + dış) GSYH'ye oranını yıllar itibarıyla gösteren bir grafik koyun. GSYH'ye oranlama olunca daha reel oluyor. böyle dolar bazında göstermek yanıltıcı. ha biz Amerika da değiliz. özel kesim borçlanamazsa devreye kamu girer gibi bir seçeneğimiz de yok. neticede cari açık veren küçük bir ülkeyiz. yüksek bütçe açığı veremeyiz. yolun sonuna yavaş yavaş geldiğimizi cümle aleme göstermek lazım diye düşünüyorum.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Özel kesim borcunun iç borç stokunu bilmiyoruz. Böyle bir veri bulunmuyor. Özel kesim dış borç stokunu ise zaman zaman yazıyorum. Yine yazarım.

      Sil
    2. 1986'dan günümüze yurtiçi kredi hacmi verisi var. hem TL hem yurtiçi döviz kredileri dahil. bu veride reel sektör ve banka dışı mali kuruluşlar belirtilmiş durumda. banka dışı kesimin dış borcunu da bildiğimize göre mümkün.

      Sil
  12. verdiğiniz rakamlar hanehalkı borcu, toplam dış borç ve kamu borcundaki artışı gösteriyor. bir de reel sektörün yurtiçi borcundaki artış var. TCMB verileri mali olmayan şirketler, bireysel firmalar, kooperatifler ve diğer kuruluşların yurtiçi borçlarında 283,1 milyar dolarlık bir artış olduğunu gösteriyor (2002 sonunda 16,9 milyar dolar, 2013 sonunda 300 milyar dolar) 283,1 milyar doları toplam nüfusa bölersek kişi başı 3750 dolar ediyor. 3750 doları da kişi başı borç artışına eklemek gerekmez mi? ayrıca bankalar yurtdışından borçlandıkları zaman elde ettikleri kaynağı kredi olarak kullandırıyor. yani bir yandan borçlular diğer taraftan alacaklı, birbirini offset ediyor. sanki bankaları hesaplamaya dahil etmesek daha iyi olabilir.

    YanıtlaSil
  13. hocam hiç tereddütsüz ilizyon, ancak her olay kendi tarihi içinde değerlendirmemiz daha doğru olmazmı ör. 1000 USD'nin 1940 yılındaki alım göcüyle buğunkü alım gücü kıyaslanabilirmi.

    YanıtlaSil

Yorum Gönder

Bu blogdaki popüler yayınlar

Lozan Antlaşması 2023'de Bitecek, Biz de Madenlerimizi Çıkarabileceğiz!

Konut Fiyatları Niçin Eskisi Kadar Artmıyor?

Paradan Para Kaybetme Dönemi