Net Hata ve Noksan Görünenden Büyük Olabilir

Ödemeler dengesi tablolarında yer alan net hata ve noksan kalemi kaynağı belirlenemeyen döviz giriş ya da çıkışlarını ifade eder. Ödemeler dengesi toplamı sıfıra eşit bir dengedir. Dış dünyadan mal ve hizmet satın alınır ve dış dünyaya mal ve hizmet satılır. Bu alım satımın oluşturduğu dengeye cari denge denir. Cari denge açık vermişse bir sonraki bölümde bu açığın nasıl karşılandığı (borç, sermaye girişi, hisse senedi satışı vb) yer alır. Bu ikisi arasında bir tutarsızlık varsa bu fark net hata ve noksan kalemine yazılır. Net hata ve noksan kalemi kaynağı bilinmeyen bir döviz girişi veya çıkışı olduğu anlamına gelir.    

Net hata ve noksan kalemi, genel olarak, ölçüm hataları ve tablodaki verilerin eksik veya fazla derlenmesinden kaynaklanır. Net hata ve noksan kaleminin oluşmasının nedenleri arasında şunları sayabiliriz: (1) Zaman uyumsuzlukları (İhraç edilmiş malın gidiş tarihiyle ihraç edilen mal karşılığında alınacak paranın gelişinin farklı dönemlerde olması gibi.) (2) Beyan yanlışlıkları veya hataları (Gümrük beyanlarındaki eksikler ya da yanlışlar gibi.) (3) Kayıt dışılıklar (Gelirlerin kayda girmemesi ya da finansmanın kayıt dışı olarak gerçekleştirilmesi gibi.) (4) Anketlerdeki ölçüm hataları (Turizm gelirlerinin belirlenmesinde uygulanan anketlerin gerçeği tam olarak yansıtamaması gibi.)

Turizm gelirleriyle ilgili ölçümlere baktığımızda ortaya bazı ilginç sonuçlar çıkıyor. Bunları açıklamadan önce turizm gelirlerinin nasıl ölçüldüğüne değinelim. TCMB sitesinde Ödemeler Dengesi hesaplama yöntemini anlatan kitapçıkta turizm gelirlerin nasıl hesaplandığı şöyle açıklanıyor: ‘Turizm gelirleri, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, TÜİK ve TCMB’nin ortak çalışması kapsamında, TÜİK tarafından yürütülen “Çıkış Yapan Ziyaretçiler Anketi”nden elde edilmektedir. Anket çalışmasında ülkemizi ziyaret ederek yurtdışına çıkış yapan yabancılar ile ödemeler dengesi metodolojisi çerçevesinde yurtdışında yerleşik sayılan vatandaşlarımızın ülkemizde yaptıkları turizm harcamalarının saptanması amaçlanmaktadır. Anket, çıkış yollarına göre hudut kapılarında, milliyet bazında üçer aylık dönemleri kapsayacak şekilde, yılda dört dönem yapılmaktadır. Turizm gelirleri; yabancı ziyaretçiler için milliyet bazında, geceleme yapanlar ile günübirlikçiler ayrımlarına göre ve turla gelenlerin tura ödedikleri bedellerin Türkiye’de kalan kısımları da değerlendirilerek elde edilen ortalama harcamaların; ilgili döneme ait Emniyet Genel Müdürlüğü kayıtlarından sağlanan kişi sayılarıyla genişletilmesi ile hesaplanmaktadır. Aynı şekilde, yurtdışında yerleşik vatandaşlarımızın anketten elde edilen ortalama harcamaları, kişi sayısının saptanması için gerçekleştirilen anket sonuçları ile genişletilmektedir. Turizm giderleri ise yine TÜİK tarafından yürütülmekte olan “Vatandaş Giriş Anketi” sonuçlarından elde edilmektedir. Üçer aylık dönemler itibariyle yapılan anket çalışmasında, yurtdışı ülkeleri ziyaret edip ülkemize giriş yapan yurtiçinde yerleşik kişilerin yurtdışında yaptıkları harcamaların saptanması amaçlanmaktadır.’

2014 yılında, yurt dışında oturup da Türkiye’ye gelen Türkler dahil, 41,4 milyon turist gelmiş ve toplam 34,3 milyar dolar turizm geliri bırakmış. Bu durumda kişi başına turizm geliri 828 USD olarak hesaplanıyor. 2014 yılında Türkiye’ye gelen Gürcü turist sayısı 1.755.289 olmuş. Gürcistan’ın nüfusu 4,5 milyon. Buna göre 2014 yılında Gürcistan nüfusunun yüzde 40’ı Türkiye’ye gelmiş bulunuyor. Böyle bir şey mümkün olmadığına göre iki olasılık söz konusu demektir: (1) Türkiye’de çalışan Gürcüler her giriş çıkışta ziyaretçi olarak sayılıp istatistiğe katılıyor. (2) Sınırdan günübirlik alış veriş veya tandık ziyareti için gelip geçen her Gürcü, turist olarak sayılıyor. Sonuçta bu şekilde gelip geçen Gürcü sayısı ile (aslında o kadar para harcamadıkları halde) ortalama turizm geliri olarak hesaplanan 828 USD çarpılarak bulunan tutar (yaklaşık olarak 1,5 milyar dolar) toplam turizm gelirine dahil ediliyor. Gürcistan’ın 2014 yılı GSYH’sı 16,3 milyar USD olduğuna göre bu hesap doğruysa Gürcü turistler 2014 yılında GSYH’larının onda birini turizm harcaması olarak Türkiye’ye bırakmışlar.

Türkiye’nin nüfusu 77 milyon. Bunun yüzde 40’ı olan 31 milyon Türkün 2014 yılında turist olarak tek bir ülkeye gitmiş olması ve 800 milyar USD tutarındaki GSYH’mızın onda biri olan 80 milyar USD’yi o tek ülkede harcamış olmamız gibi bir şey bu. 

Buna benzer başka konular da olabilir. Eğer böyleyse net hata ve noksan olarak kaydedilmesi gereken paraların bir bölümü başka kalemlere giriyor demektir. Bu durumda aslında çok büyük tutarlara varmış olan net hata ve noksan kalemi olduğundan düşük görünüyor bile olabilir.

Net hata ve noksan kalemi, son yıllarda ödemeler dengesinin en tartışmalı kalemi haline gelmiş bulunuyor. Merkez Bankası, ödemeler dengesine giren istatistiklerin çoğunu kendisi üretmiyor, kurumlardan alıp bu tabloya koyuyor. Buna karşılık ödemeler dengesini derleyip toplamak ve yayınlamak Merkez Bankası’nın görevidir. Bu durumda net hata ve noksan kaleminin niçin bu kadar büyük tutarlara ulaştığını araştırıp bulgularını kamuoyuyla paylaşmak da Merkez Bankası’nın sorumluluğundadır. 

Yorumlar

  1. Hocam çok faydalı bir yazı. Çok teşekkürler.

    YanıtlaSil
  2. Hocam, çikolata gibi, baklava gibi, tahinli pekmez gibi, bal gibi, şeker gibi insansınız. Sizi bana bana yiyerek iktisat bilgimi geliştirmek istiyorum ama birgün bitersiniz diye de korkuyorum...

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. tıp otoriteleri şekere beyaz zehir diyor,bence benzetme kötü olmuş

      Sil
    2. Bazı iktisat otoriteleri ise kapitalizme en ölümcül zehir diyor ama nedense pek umursayan yok!

      Sil
    3. Hocam siz Budizm & Hinduizm öğretilerini mi takip ediyorsunuz:

      "All Things Must Pass"

      Sunrise doesn't last all morning
      A cloudburst doesn't last all day
      Seems my love is up and has left you with no warning
      It's not always going to be this grey

      All things must pass
      All things must pass away

      Sunset doesn't last all evening
      A mind can blow those clouds away
      After all this, my love is up and must be leaving
      It's not always going to be this grey

      All things must pass
      All things must pass away
      All things must pass
      None of life's strings can last
      So, I must be on my way
      And face another day

      Now the darkness only stays the night-time
      In the morning it will fade away
      Daylight is good at arriving at the right time
      It's not always going to be this grey

      All things must pass
      All things must pass away
      All things must pass
      All things must pass away

      George Harrison, 1970

      https://www.youtube.com/watch?v=GIXTl3w0c2Q

      Sil
  3. Yine cok faydali bir tespit olmus

    YanıtlaSil
  4. teşekkürler hocam çok açıklayıcı olmuş.

    YanıtlaSil
  5. Hocam,bu konu ileride kara para aklama cennetine dönüştüğümüz şeklinde yorumlanıp,uluslararası alanda başımıza hukuken bir dert açabilir mi? Bu güzel yazı için teşekkürler.

    YanıtlaSil
  6. Devlet sisteminde var olan özensizlik,ciddiyetsizlik bu türden tahmin modeli oluşturma,istatistik toplama ve derlemeye dayalı hesaplamalarda hata olması muhtemeldir. Kayıtdışılığın etkisi de vardır tabi ama asıl sebep büyüyen (kayıtdışılığı da büyüyen) ekonomide bu hesabı düzenli yapacak bir kamu disiplini ve kalitesi yok.

    YanıtlaSil
  7. Sayın Eğilmez, net hata noksan kaleminin oluşmasında bahsettiğiniz 3.cü madde olan "Kayıt dışılık" ,içerisinde "kara para" yı da kapsamaktadır. Bence bizim ana sorunlarımızdan biri de bu "kayıt dışı" denen ve büyük ölçüde "kara para" olan hastalıktır. Bu hastalık ekonomimizin de raydan çıkmasına sebep olmaktadır. Geçen gün haberlerde Amerika Birleşik Devletlerinin (ABD) 200 Milyon Euro'dan fazla proje işleri, yükümlülüklerine teklif veren Fransız firmalarını ve bu firmaların üst düzey yöneticilerini dinledikleri belirtiliyordu. Benim tahminim ABD nin bizim "net hata noksan" olarak sınıflandırdığımız "kayıt dışı" para hareketlerini detaylı olarak bildiği, bu işe karışan kamu ve özel sektör ilgililerini dinlediğidir. Eğer biz "kayıt dışı" para hareketlerini önlemek için ciddi girişimlerde bulunursak, "net hata noksan" kaleminin büyük ölçüde azaltılması için ABD den istihbarat desteği verileceği görüşündeyim. Ancak biz para gelsinde nereden ve nasıl gelirse gelsin zihniyetiyetinde olursak , Reza Sarraf gibi tüccarlar ortaya çıkarlar. Bu da morfinle tedavi durumudur, bir süre sonra morfinman oluruz, ekonomimiz hiç bir zaman sağlığına kavuşamaz. Acaba siyasi partilerimizin seçim bildirgelerinde ve hükümet programlarında "kara para" ile mücadele konuları bulunuyor mudur?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Kara paradan ziyade kayıt dışılıkla mücadeleye yer veriyorlar programlarında. Ne var ki buradaki konu kara paradan daha ciddi. Biz bu parayı alıyoruz ve buna turizm adı altında kılıf uyduruyoruz. Yani bu paraya "nereden nasıl geldiğini bilmiyoruz onun için net hata ve noksan içinde" desek daha iyi.

      Sil
  8. Özellikle kamu için verilen verilerin tek biri doğru değildir. Daha doğrusu YALAN üzerine kuruludur...Yaklaşık 10 yıl önce bir İl'in Valisi ve bu alan da sorumlu olanlar bu şehre 3 milyon turist geldiğini,müzelerin birine 70 bin digerine 370 bin geldiğini ve bir digerine de 35 bin geldiğini reklam yapacasına yerel ve ulusal gazetelere demeç verdikleri için sonradan alay konusunu olduğunu gördük. Çünkü turistler 1 kez değil 3-5 kez sayılıyordu. Oysaki gerçek rakamlar verilerin yarısı bile değildi...

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Cumhurbaskaninin universite diplomasi oldugu bile yalansa bu memlekette hicbirseyin dogru olmasini bekleyemezsiniz. Tamamen bir manipulasyon ve kandirmaca cenneti burasi.

      Sil
    2. Böyleyse çok kötü tabii.

      Sil
  9. merkez bankasının eski başkanı NHN kaleminin büyük kısmının mal ithalat bedellerinin bir kısmının Türkiye'de kurulu banka şubelerinden değil de yabancı banka şubelerinden yapılması olduğunu söylemişti. mesela A firması Türkiye'de kurulu bir iştiraki de olan, dünyanın birçok ülkesinde üretim-ticaret yapan bir firma. A firması, B ülkesinden aldığı ve Türkiye gümrüğünden geçirdiği malın bedelini örneğin Alman bankasında bulunan hesabından ödüyor. büyük ihtimal Alman bankasından çok daha düşük faizle ticari kredi kullandığı için böyle yapıyordur. bu tarz işlemler sürekli tekrarlandığından ve TCMB de bunları yeterince takip edemediğinden ödemeler dengesine NHN olarak yansıyor. maliye bakanlığı elektronik ortamda bu nitelikte işlemler için ayrı bir form gönderilmesini zorunlu kılarak TCMB'ye yardımcı olabilir.
    diğer taraftan Türkiye ciddi miktarda kaçak akaryakıt kullanıyor. kaçak akaryakıt dış ticaret dengesinde gözükmüyor ancak ülkeden döviz çıkışı da oluyor. kaçak akaryakıt bedelleri (yıllık 3 milyar dolar olarak tahmin ediliyor) turizm gelirlerinin fazla yazılmasını telafi ediyor olabilir.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. İşte bunları MB iyi kötü tahmin olarak da olsa açıklamalı diye düşünüyorum. Belki resmi olarak değil ama araştırma biriminin bir araştırması olarak yapılabilir.

      Sil
  10. Hocam,

    2 Temmuz 2005 - 2 Temmuz 2015

    Pink Floyd'un bütün üyelerinin:
    David Gilmour,
    Roger Waters,
    Nick Mason,
    Richard Wright'ın

    Londra, Hyde Park'ta 'Live 8' programı çerçevesinde son kez biraraya geldikleri günün 10. yılı!

    Ve bu muazzam olayın bir diğer güzel tarafı ise:
    Roger Waters'ın, o zaman hayatta olan grubun asıl kurucusu ve isim babası 'Syd Barrett'a özlem ve saygılarını göndermesiyle 'Wish You Were Here' parçasını çalmaya başlamalarıdır!

    O anları hatırlamak için:
    (Dakika 11:58'den itibaren)
    https://www.youtube.com/watch?v=xVQTKSWULu8

    Syd Barrett
    (6 Ocak 1946 - 7 Temmuz 2006)

    Richard Wright
    (28 Temmuz 1943 - 15 Eylül 2008)

    YanıtlaSil
  11. Hocam, Ramazan'dan sonra sizle bi rakı-balık yapalım tamam?

    YanıtlaSil
  12. Hocam, ihracat düşüşü devam ediyor.
    Biz küçüle küçüle mi büyüyoruz?

    YanıtlaSil
  13. Hocam net hata noksani =resmi rezervler- (cari denge+sermaye hes+ finans hes) diye mi buluyorduk?

    YanıtlaSil
  14. Mahfi hocam siz 1970'lerde şu fotoğraftaki ile benzer bir görünüme mi sahiptiniz?

    https://pbs.twimg.com/media/CIyz45VWIAM8Tvt.png

    YanıtlaSil
  15. Mahfi Bey kusura bakmayın, gördüğümü söylemek zorundayım:

    Bugünkü programda sizin halinizde biraz 'bitse de gitsek' havası sezdim. Herhangi bir şey kafanızı meşgul mü ediyordu yoksa program sezon finali değil de tümden bitiyor mu?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Estağfurullah. Çok haklısınız. Çünkü eve dönüp yarım bıraktığım bir çalışmayı tamamlamam gerekiyordu. Aklım oraya takılı kalmıştı. Program devam ediyor.

      Sil
    2. O yarım bıraktığınız iş de patates! Kafanızı takmanız gayet normal!

      Mahfi bey, önümüzdeki hafta tatile çıkıyorsunuz, kim bakacak şimdi bu patatese? Çiçekleriniz varsa onları kim sulayacak?

      Sil
  16. Yazılarınız ile bizlere ışık tuttuğunuz için öncelik ile çok teşekkür ederim.
    Yazınızı okurken hatalı olduğunu düşündüğüm ve kilit olan bir noktayı yazmak istedim. Öncelikle 828 Dolar olan Kişi Başına Düşen Turizm Geliri ortalama tutarı ifade ediyor ve ortalama değer çok açıklayıcı gibi görünsede çoğu zaman tek başına değerlendirildiğinde yorumlamayı saptıran bir değerdir.
    Siz bu dünya ortalaması olan ortalama değeri alıp ülkemize Gürcistan'dan giren turist sayısı ile çarpıyorsunuz ki hatada tam olarak burada başlıyor. Sıkıntıyı bir örnek ile açıklayalım. Elimizde 100 koyun ve 100 inek olsun ve biz bu hayvanların toplam ağırlığını ölçmek istiyoruz. Kabul edelimki koyunların her biri 50 kg, ineklerin herbiri 500 kg. bu verilerden bu kitledeki hayvanların ortalama ağırlığı 275 kg olarak hesaplanır. Daha sonra acaba sadece koyunlar kaç kg diye sorulunca işler karışır. eğer ortalama 275 ile koyun sayısını çarparsanız 5000 kg olan ağırlığı 27500 kg olarak hesaplarsınız ki 100 koyunda epeyce fark ettirdi. Birde 1.755.289 koyun olduğunu düşürsek hatayı siz hesaplayın.
    Merkez bankasının sitesinden almış olduğunuz tanımda, hesaplamanın milliyet bazında yapıldığı açık bir şekilde yazıyor. Yani Merkez Bankasının elinde Gürcistan'dan giren turistin ortalama ne kadar döviz bıraktığı bilgisi mevcut. Eğer bu ortalamaya ulaşabilseniz ve bu rakamı giren turist sayısı ile çarptırsanız ve daha sonra çıkan değer üzerinden yorum yapsanız gayet doğru olur ki bence bu değer sizin hesapladığınız değerin çok altında çıkacaktır.
    Sadece 828 olan ortalama değer ile yanında başka bir bilgi olmadan herhangi bir analiz veya yorum yapılamaz. Yapılır ise bu şekilde hataya götürür.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Verdiğiniz örneklerle duruma bakarsak haklısınız ama turizm de hesap böyle yapılmıyor. Turist sayısı polisteki giriş çıkış kayıtlarından alınıyor. Sonra da örnekleme yoluyla turistlerin kaç para harcadığı bulunup ortalaması alınıyor ve toplam turist sayısıyla çarpılarak toplam turizm geliri bulunuyor. Bunun sonunda ortalama harcama da doğal olarak o örneklemedekiyle aynı çıkıyor.

      Sil
    2. Evet hocam haklısınız sizin dediğiniz gibi yapılıyor ama burada gözden kaçan nokta milliyet ayrımı yapılarak hesaplama yapılması. Çıkış yapan turistin hangi ülke vatandaşı olduğu göz önüne alınıyor ve veri genelleştirilirken o ülkenin ortalaması çarpı o ülkeden gelen turist sayısı olarak hesaplanıyor. Yani İngiliz ile Gürcü bir tutulmuyor.

      Sil
  17. Hocam umarim yazmaktan vazgecmezsiniz... Diğer ülkelerde turizm gelirlerinin hesaplanmasında ayni yöntemmi izleniyor...

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Teşekkürler.
      Ülkeden ülkeye değişiyor. Ama genelde anket uygulanıyor.

      Sil
  18. Hocam merhaba
    Kafama bir soru işareti takıldı. Türkiyenin son 10 yılda turizm hizmetinde gözle görülür bir artış var ama kişi başı turizm gelirinde değişim oranı çok az, bu oranı neye göre hesaplıyorlar?

    YanıtlaSil

Yorum Gönder

Bu blogdaki popüler yayınlar

Lozan Antlaşması 2023'de Bitecek, Biz de Madenlerimizi Çıkarabileceğiz!

Konut Fiyatları Niçin Eskisi Kadar Artmıyor?

Paradan Para Kaybetme Dönemi