Avrupa Zor Durumda

15’inci yüzyıldan 20’nci yüzyıla kadar Avrupalı ülkeler, dünyaya egemendi. Coğrafi keşiflerden, ticaretin yaygınlaşmasına, sanayi devrimine kadar bütün önemli adımlar Avrupalılarca atıldı. Buluşların neredeyse tamamı Avrupa’da yapıldı. Avrupalılar, dünyanın her köşesinde koloniler kurmuşlar, sömürge imparatorlukları oluşturmuşlardı. 20’nci yüzyılda bu görünüm değişmeye başladı. İki dünya savaşı Avrupa’yı darmadağın etti.

Özellikle İkinci Dünya Savaşı Avrupa’yı yanmış, yıkılmış bir kıta haline getirmişti. Hitler’in uçaklarla bombalayabildiği İngiltere bile feci durumdaydı. Gerek ABD’nin Marshall yardımları gerekse IMF ve Dünya Bankası’nın (IBRD) destekleriyle Avrupa, kısa sayılacak bir sürede yeniden yapılanmayı ve yeniden ekonomik güç haline gelmeyi başardı. Bu sefer de İkinci Dünya Savaşı sonrası Japonya’nın hızla gelişmesi Avrupalı ülkeler için yeni bir tehdit oluşturmaya başlamıştı. Avrupalılar, bir araya gelerek bir birlik içinde toplanmalarının kendilerini daha güçlü kılacağı düşüncesinden hareketle Avrupa Birliği’ni kurdular. Bugün bu birliğin 27 üyesi bulunuyor. Bugüne kadar birlikten iki ülke ayrıldı: Grönland özerk bölgesi (1985) ve Birleşik Krallık (2020.)     

Savaşların getirdiği yıkımlara karşın Avrupa Birliği, yirmi birinci yüzyıla girerken ABD’den sonra dünyanın ikinci büyük gücü konumundaydı. Parası (euro) dolardan sonraki en güçlü rezerv para konumundaydı (bugün hala o konumdadır.) Avrupa’nın dünyanın ikinci büyük gücü konumu yüzyılın ilk çeyreğinde de devam etti. Ne var ki sahne yavaş yavaş uzak doğulularca ele geçirilmeye başlamıştı. Çin, epeyce geriden geldi ve Avrupa Birliğine yetişti. Önümüzdeki çeyrek yüzyılda Avrupa Birliğini geçecek ve ABD’yi yakalamaya gidecek. 

Avrupa Birliği, bu meydan okumaya karşın hala çok büyük bir güçtü ve dünya üretiminde, ticaretinde önemli bir yer tutuyordu.

Almanya, Fransa ile birlikte birliğe önderlik ediyordu. Ama asıl önder kuşkusuz sanayisiyle, üretimiyle Almanya idi. Almanya’yı da Avrupa’yı da ABD ve Çin ile rekabet içinde tutan en önemli unsurların başında Rusya’dan alınan ucuz doğalgaz geliyordu. Emek, uzak doğu ülkeleriyle karşılaştırılamayacak kadar pahalıydı. Teknik beceri ve yaratıcılıkta Almanya hala önde gelen ülkelerden birisiydi. Başta Çin ve Kore olmak üzere uzak doğu ülkeleri son 30 – 40 yılda ABD ve Avrupa’ya yüzlerce öğrenci yollayarak onların gereken teknik eğitimi almalarını ve dönüşlerinde kendi ülkelerinde teknik elemanlar yetiştirmelerini sağladılar. Ve bu alanda da Avrupa’yı hatta ABD’yi geride bıraktılar. Bu acımasız rekabette kalabilmek için Avrupa’nın elinde yalnızca ucuz Rus doğal gazı vardı artık. O da Ukrayna’nın NATO’ya üye olma niyetini ortaya koyması ve NATO’nun bunu onaylayacağını açıklamasıyla elden gitti. Rusya bu durumu kabul etmedi ve Ukrayna’ya savaş açtı. ABD, Rusya ile ekonomik ilişkilerini kesti ve mal alış verişinin yanı sıra finansal alanda da Rusya’ya ambargo uygulama kararı aldı. Bu kararı Avrupalılar da almak zorunda kaldılar. Çünkü batı dünyasının hegemon devleti ABD idi ve Avrupa, ABD ile ortak strateji izliyordu.

Avrupa Birliği ambargo kapsamında Rusya'dan doğal gaz alımını da kesti. 2023 yılında ülkedeki bütün nükleer enerji üretim merkezlerini kapatmış olan Almanya iyice zor durumda kaldı. Uzak doğunun ucuz emeğine karşı elindeki tek kozu da kaybetmiş oldu. Almanya dışındaki Avrupa ülkeleri nükleer enerji üretimine devam etmekle birlikte Almanya kadar üst düzey teknik donanıma ve rekabet gücüne sahip olmadıkları için onlar da zor duruma düştüler. Almanya, Fransa ve İtalya, Avrupa’nın en büyük ve marka olarak en tanınmış otomobil üreticilerine sahip ülkeleridir. Çin, bu sektöre özellikle elektrikli otomobil üretimine öylesine büyük sayılar, düşük maliyet ve fiyatlar ve yeniliklerle girdi ki bu üç ülkenin otomobil üreticileri ciddi sıkıntılara sürüklendi.  

Bugünkü görünümü itibarıyla Avrupa ekonomilerinin beş büyük sorunu var: (1) Büyüme hızları çok düşük, ekonomiler eskisi gibi refahı artıramıyorlar. (2) Nüfus hızla yaşlanıyor. Bu durum yalnızca emeklilik yükünü artırmakla kalmıyor, toplumların yaratıcı yeni buluşlar yapmasının da engelini oluşturuyor. (3) İlk iki sorun kamu harcamalarının artmasına yol açıyor ve bu durum bu toplumları borç yükünü artırıyor. (4) Rusya ile Ukrayna savaşı nedeniyle girdikleri ihtilaf nedeniyle ucuz enerjiden yararlanma olanakları kalmadığı için rekabet güçlerini yitirmeye başladılar. Uzak doğunun ucuz ve yaygın rekabetiyle başa çıkamaz durumdalar. (5) ABD’nin gümrük vergisi tehditleri ve uygulamaları Avrupa’yı zor duruma düşürüyor.

Bu sorunların çözümü hiç de kolay görünmüyor. Avrupa ülkelerinin çoğu ve özellikle lokomotif konumundaki Almanya, nüfusun yaşlanması nedeniyle başta Çin olmak üzere uzak doğu ülkelerinin yaratıcı, yenilikçi yapısıyla başa çıkabilecek güce artık sahip değil. Emeği uzak doğu ile rekabet edebilecek şekilde ucuzlatacak halleri olmadığına göre yapabilecekleri tek şey ucuz enerji elde etmeye çalışmak. O nedenle de her tarafta alternatif enerji üretimine geçişe hız verildi. Son on yılda bu alanda ciddi adımlar atıldı bu kaynaklardan elde edilen enerji miktarında önemli artışlar sağlandı ama bu adımlar henüz Avrupa’ya ucuz enerji sağlamaya yeterli değil. Önümüzdeki çeyrek yüzyılda başta güneş enerjisi ve rüzgâr enerjisi olmak üzere biyokütle enerjisi, dalga enerjisi, jeotermal enerji gibi kaynaklardan enerji üretimi en önemli yatırım alanları olacak.