Küresel Üçkâğıtçılık

Yaklaşık çeyrek yüzyıldır her ekonomik sorunun çözümü, dolayısıyla sosyal sorunların ilacı olarak sunulan ve savunulan neoliberal Washington Uzlaşısı destekli küreselleşme bırakın sorunları çözmeyi pek çok yeni ve daha büyük sorunun kaynağı oldu.

Sovyet sisteminin çöküşüyle başlayıp Berlin Duvarının yıkılışı, soğuk savaş döneminin sona ermesi ve iki kutuplu dünyadan kutupsuz dünyaya geçişin barış getireceği umuduyla devam eden dönüşüm çok farklı bir gelişime yöneldi. Özellikle sermaye hareketlerinin serbest kalmasıyla herkesin parasını istediği yerde istediği gibi yatırıma dönüştürebileceği bir ortak sistemin yaşama geçişiyle zirveye ulaşan bu dönüşüm yeni kötülüklerin kaynağı haline geldi.  

Küreselleşme, başlangıçta bir özgürlük havası getirmiş görünüyordu. Devletlerin eşit olmasalar bile dünyayı ilgilendiren kararlarda daha fazla işbirliği içinde olacağı bir sistem kurulacağı umuduyla girildi bu yola. Mesela dar kapsamlı G7 yerine çok daha geniş kapsamlı G20’nin kurulması bu yaklaşımın işaret fişeğiydi. Zaman içinde ABD’nin herkesten daha çok eşit olmaya yönelmesi ve bütün dünyaya hegemon devlet rolünü zorla kabul ettirmeye çalışmasıyla G20 işlevsiz hale geldi ve kutuplar yeniden oluştu. Bugün batı bloku denilen Amerika kıtaları, Avrupa kıtası, Batı Asya, Japonya, Kore, Tayvan, Türkiye ve diğerleri büyük ölçüde ABD’nin hegemonyasını kabul etmiş durumda bulunuyor. Buna karşılık Doğu ve Güneydoğu Asya tam bir hegemonik düzende olmasa da Çin’in liderliğini üstü kapalı şekilde kabullenmiş görünüyor. Böylece yaklaşık 40 yıllık bir sürede kutupsuz dünya hayalinden Rusya’nın yerini Çin’in aldığı iki kutuplu dünya modeline geri dönülmüş oldu.

Küreselleşmenin ekonomik alandaki en önemli etkisi piyasa sistemini sosyalist ülkelerde yaşama geçirmesi oldu. Böylece kapitalizm, bir ölçüde, dünyanın ekonomik sistemi haline geldi. Bununla birlikte kapitalizmin net bir standardı yok, her yerde farklı uygulanıyor. Bazı ülkelerde daha düzgün bir demokrasi eşliğinde uygulanırken bazı ülkelerde otokrasi altında yürütülüyor, bazı ülkelerde devletin ekonomideki ağırlığı ötekilere göre çok daha fazlayken bazılarında ağırlık özel kesimde bulunuyor.

Küreselleşmenin ikinci önemli etkisi sermaye hareketlerinin serbestleştirilmesiyle başlayan yatırım özgürlüğü oldu. Başlangıçta herkesin istediği alanda istediği yatırımı yapabilmesi, parasını dilediği ülkenin tahviline ya da hisse senetlerine yönlendirebilmesi büyük bir avantaj gibi görüldü. Bir süre de öyle işledi sistem. Denetim sistemi arkadan koşsa da yetişemedi, aslında sistemin işleticileri denetimin öne çıkmasını istemediler. Çünkü bu şekliyle hem çok para kazanılıyordu hem de kapitalist sistemin ayakta kalmasına yardım ediliyordu. Ne var ki işler tümüyle denetimden çıkınca sistem tam anlamıyla bir kumarhaneye döndü. Sistem dışı para kazananlarla yasa dışı para kazananlar, yasal yollarla para kazananları kenara ittiler. Bu gelişme manipülatörlerin, dolandırıcıların, üçkâğıtçıların rahatça at koşturmasına zemin hazırladı. Özellikle yapay zekânın devreye girmesinden sonra dolandırıcılık iyice çığırından çıktı. Tanınmış kişiler adına açılan hesaplar, onların görüntüleri ve sesler kullanılarak yapılan yatırım tavsiyeleri, para toplama faaliyetleri bu facianın zirvesi oldu. Ne yazık ki denetim, gözetim, önleyici düzenlemeler hala çok gerilerde bulunuyor. Denetimin uzak kaldığı ortamda küreselleşme, her geçen gün daha yaygın biçimde dolandırıcılık ve kumarhane sisteminin beslenip büyüdüğü, iyiden iyiye yozlaşmış bir kapitalist sisteme dönüşmeye devam ediyor. Bu yeni sistemden yalnızca dolandırıcılar, üçkâğıtçılar, uyanıklar, manipülatörler değil siyasetçiler de yararlanır oldu. Dünyanın her yerinden benzer dolandırıcılık faaliyetlerinin yapıldığına ve altından siyasetçi desteklerinin çıktığına ilişkin haberler geliyor. Eskiden bu tür karanlık ilişkiler daha çok gelişme yolundaki ülkelerde görülürdü. Hatta bu şekilde yozlaşmış bir kapitalizm uygulayan bu ülkelerdeki sisteme bir de isim verilmişti: Ahbap çavuş kapitalizmi (İngilizcesi Crony Capitalism.) Bugünlerde yaşananlara bakılınca ahbap çavuş kapitalizmi deyiminin durumu açıklamakta çok naif kaldığı anlaşılıyor.

Küreselleşmeye girilirken iyiliklerin paylaşılacağını düşünenler, zaman geçtikçe tam tersinin gerçekleştiğini, paylaşılanın kötülük ve ahlâksızlık olduğunu görerek hayal kırıklığına uğradılar. Bu ne kadar böyle sürer bilmiyorum ama bildiğim bir şey var: Hiçbir sistem bu kadar bozulmayı kaldıramaz.