Ödediği Vergiyi Bilmeyen Toplum

Blogda yazdığım bir yazının altında “Osmangazi Köprüsünün hangi kaynakla yapıldığını” soran bir izleyiciye bir başka izleyicinin yanıtı “Senin vergilerinle” olmuştu. Bu yorumlara katılan bir izleyici ise “Ne vergisi? Biz vergi ödemiyoruz ki zenginler düşünsün” diye yazmıştı. Bu görüş Türk toplumunda oldukça yaygın. Oysa gerçek öyle değil. Ödenen vergiyi gelire oranlarsak göreceğiz ki asıl vergiyi orta halliler ile düşük gelirliler ödüyor. 

Sosyal güvenlik primlerini katmaz da yalnızca vergilere bakarsak, ortalama olarak, Türkiye’de toplam vergi gelirlerinin yüzde 65’ini dolaylı vergilerin, yüzde 35’ini de dolaysız vergilerin oluşturduğunu görebiliriz. Dolaysız vergilerin yaklaşık yüzde 60’ı da stopaj yoluyla tahsil edilir (ücretlerden ve faiz gelirlerinden alınan gelir vergisinde olduğu gibi.) Bu durumda dolaylı vergiler ile stopaj yoluyla tahsil edilen vergiler, toplam vergi gelirlerinin yaklaşık yüzde 85’ine ulaşır.  

Dolaylı vergiler, bizdeki sistemde fiyatın içindedir. Örneğin KDV ya da ÖTV gibi vergilerin ne kadar tuttuğunu çok dikkatli kişiler dışında kimse bilmez. Oysa KDV ve ÖTV gibi vergiler fiyatın içinde olmasa insanlar ödediği vergiyi bilirdi. Örneğin 100 TL’lik bir mal alan kişi kasaya gittiğinde bunun üzerine 18 TL de KDV ödese bunu unutmazdı. Ama aynı malı 118 TL olarak fiyatlandırıp fiş üzerinde 100 TL’si mal bedeli, 18 TL’si KDV olarak yazınca kimse ödediği vergiye dikkat etmiyor.

Ücretlilerin çoğu ne kadar vergi ödediğinin farkında değildir. Çünkü ücreti ödenirken vergisi işveren tarafından kesilip vergi dairesine yatırılır. 3.500 TL aylık ücret alan bir kişi bu gelirin 500 TL’sini (hesaplamalar yuvarlanarak yapılmıştır) gelir vergisi olarak öder. Gelirinden ayrıca sosyal güvenlik primi ve diğer kesintiler de yapılır ve eline yaklaşık 2.500 TL net gelir geçer. Kişiyi ilgilendiren rakam budur. O nedenle ne kadar vergi ödediğine genellikle bakmaz bile. Benzer bir durum stopaja tabi olan diğer gelirler için de geçerlidir.

Konuyla dolaylı olarak ilgisi olan bir örnek de vergiye benzer bir ödeme (parafiskalite) olan TRT payı ödemesidir. Elektrik giderleri üzerine belirli bir oranla yansıtılan TRT payı, elektrik faturası içinde vatandaşa belli etmeden tahsil edilmektedir. Yıllardır yapılan bu tahsilat son dönemlerde keşfedilmiş ve gündeme taşınmıştır. Evinde televizyonu olmayan ve dolayısıyla televizyon seyretmeyen kişilerden bile alınması bu payı vergiye iyice yaklaştırmaktadır. Kapsamı genişletilerek bandrol adı altında yeni satın alınacak akıllı telefonlardan ve bilgisayarlardan da alınmaya başlanmaktadır. Eskiden TRT tek kanal iken bu bandrol tahsilatının bir anlamı vardı. Şimdi TRT gibi birçok kanal var. Bu tür bir payın TRT’ye verilmesi haksız rekabet yaratmaktadır. “TRT, kamu görevi yaptığı için bu pay alınıyor” şeklinde bir görüş öne sürülebilir. BBC de kamu görevi yaptığı için bu tür bir bandrol gelirine sahiptir. Ne var ki BBC reklam almamaktadır. Yani en azından reklam pastasında diğer kanallara rakip olmadığı için bandrol geliri rekabeti bozucu bir durum yaratmamaktadır.  

Özetle toplum, ödediği vergilerin yaklaşık olarak yüzde 85’inin farkında değildir. Öyle olunca yukarıda yer verdiğim “Ne vergisi? Biz vergi ödemiyoruz ki zenginler düşünsün” şeklindeki yorumlar doğal oluyor. Toplum oldukça yüksek vergi veriyor ama dolaylı vergi ve stopaj sistemleri nedeniyle verdiği verginin farkında değil. Verdiği verginin farkında olmayan bir toplum, belediyelerin veya diğer kamu kurum ve kuruluşlarının yaptığı hizmeti de bir ihsan gibi görüyor. Sık sık karşınıza çıkan bazı pankartlar vardır: “Yolumuzu yaptıran Belediye Başkanımız sn. Filancaya teşekkürü borç biliriz. Yöre halkı.” Mesela bu tür bir teşekkür eğer belediye başkanı ya da işi yapıp para kazanan müteahhit tarafından yazdırılmadıysa vergi ödediğinin bilincinde olmayan yöre halkının yanılgısını yansıtır. Yolu yaptıran belediye değil bizzat yöre halkının ödediği vergilerdir. Tünellerden geçerken duyarsınız “Bu tünel filanca belediye tarafından siz sayın halkımızın yararlanması için yapılmıştır…” Belediye bizden topladığı parayla yapması gereken işi yapıp bize anlatmaktadır. Bunların tek nedeni insanların ödediği vergilerin önemli bir bölümünü bilmeden ödemesidir.

Kamu maliyesinde bu olaya mali anestezi deniyor. Maliye teorisinde büyük bir buluş gibi sunulmuş olsa da aslında vatandaşın hesap sorma hakkını kaybetmesine yol açan bir durumun ortaya çıkmasına neden olan bir uygulamadır. Yapılan bütün işler, hizmetler vb. borçlanmayla yapılsa da durum değişmemektedir. Çünkü sonunda o borçlar da vatandaşın vergileriyle ödenecek.