Net Hata ve Noksan


Bir ülkenin dış dünya ile ekonomik ilişkilerini gösteren ödemeler dengesine ilişkin verilerin derlenmesinde ortaya çıkan hatalar ve eksikliklerin ödemeler dengesi tablosunda gösterildiği kaleme net hata ve noksan adı veriliyor.

Ödemeler dengesinde dört ana hesap yer alır:

(1)   Cari İşlemler Dengesi (ihracat + hizmet gelirleri + diğer gelirler – ithalat – hizmet giderleri – diğer giderler)
(2)   Sermaye hesabı (göçmen transferleri + üretilmeyen ve finansal olmayan varlıklar)
(3)   Finans Hesabı (doğrudan yatırımlar + portföy yatırımları + diğer yatırımlar)  
(4)   Rezerv Varlıklar (Resmi döviz rezervlerindeki artış ya da azalışlar ve IMF’ye yapılan ödemeler ya da IMF’den alınan krediler)

Bu dört denge de artı veya eksi işaret taşıyabilir. Bilanço mantığı gereği bu dört dengenin toplamının sıfıra eşit olması gerekir.

+/- Cari İşlemler Dengesi +/- Sermaye Hesabı +/- Finans Hesabı +/- Rezerv Varlıklar = 0 (1 numaralı denklem)

Ne var ki çeşitli kayıt hataları veya eksiklikleri nedeniyle bu hesapların toplamı uygulamada sıfırdan büyük ya da küçük çıkar. Ödemeler dengesi, çifte taraflı kayıt yöntemine göre tutulan muhasebe sistemine dayalı bir bilanço olduğu için tanım gereği dengede olması gerekmektedir. O nedenle dengeyi sağlayabilmek için ortaya çıkan fark ters işaretli olarak “net hata ve noksan” adı altında yazılır ve böylece ödemeler dengesi dengeye gelmiş olur. Buna göre yukarıdaki denklem şu şekli alır:

+/- Cari İşlemler Dengesi +/- Sermaye Hesabı +/- Finans Hesabı +/- Net Hata ve Noksan +/- Rezerv Varlıklar = 0 (2 numaralı denklem)

Yukarıdaki denklemde sonuç sıfırdan büyük çıkmışsa ülkeye kaynağı bilinmeyen bir döviz girişi olmuş demektir. Bu durumda net hata ve noksan kalemi artı işaret taşır. Denklemde sonuç sıfırdan küçük çıkmışsa ülkeden kaynağı bilinmeyen bir döviz çıkışı olmuş demektir. Bu durumda net hata ve noksan kalemi eksi işaretli olur.

Türkiye ödemeler dengesinde 2012 yılı ilk çeyrek sonuçları şöyledir (milyar USD):

Cari işlemler dengesi : - 16.179
Sermaye Hesabı: 0
Finans Hesabı: 13.607
Net hata ve noksan: + 3.841
Rezerv varlıklar: -1.269

Bu kalemleri (2 numaralı denklemde) yerlerine yerleştirelim:

-16.179 + 0 + 13.607 -1.269 + 3.841 = 0

Görüldüğü gibi net hata ve noksan olmaksızın dengeye gelmeyecek olan ödemeler dengesi kaynağı belirlenemeyen döviz girişlerinin eklenmesiyle toplamı sıfıra eşit hale gelerek dengeye girmiştir.

Net hata ve noksan kalemi, ölçüm hataları ve tablodaki verilerin eksik veya fazla derlenmesinden kaynaklanır. Net hata ve noksan kaleminin oluşmasının nedenleri arasında şunları sayabiliriz: (1) Zaman uyumsuzlukları (İhraç edilmiş malın gidiş tarihiyle ihraç edilen mal karşılığında alınacak paranın gelişinin farklı dönemlerde olması gibi.) (2) Beyan yanlışlıkları veya hataları (Gümrük beyanlarındaki eksikler ya da yanlışlar gibi.) (3) Kayıt dışılıklar (Gelirlerin kayda girmemesi ya da finansmanın kayıt dışı olarak gerçekleştirilmesi gibi.) (4) Anketlerdeki ölçüm hataları (Turizm gelirlerinin belirlenmesinde uygulanan anketlerin gerçeği tam olarak yansıtamaması gibi.)

Ödemeler dengesi düzenlenirken veriler bankalar, özel kesim kuruluşları, TÜİK ve Merkez Bankası veri tabanlarından derlenir. Ayrıca kişilere veya kurumlara anketler uygulanır. Bu veri kaynaklarının hepsinden doğan hatalar ve eksik ölçmeler söz konusu olabilirse de asıl hata ve eksikliğin özel kesim kuruluşlarından ve kişilere uygulanan anketlerden kaynaklandığı bilinmektedir. Bunun en önemli nedenleri arasında özel kesim kuruluşlarının kayıt dışılığa daha yatkın olması ve kişi ve kuruluşlara uygulanan anketlerin gösterdiği ortalamaların çoğu kez bütünü doğru olarak temsil etmemesi gösterilmektedir.    

Net hata ve noksan kalemi için standart bir miktar ya da orandan söz edilemez. Buna karşılık bu miktarın yüksekliği ve sürekli aynı yönde gelişiyor olması kayıtların, ölçümlerin, hesapların ve anketlerin doğru olmadığı yönünde kuşkuları artırır.

Türkiye’de son yıllarda ödemeler dengesinde yüksek miktarlı artı işaretli net hata ve noksan kalemi yer almakta ve miktarın yüksekliği basit bir takım hata ve eksiklerden daha farklı bir kayıt dışı döviz girişinin olduğu çağrışımını yapmaktadır. Bu konuda başta ortadoğu ülkeleri olmak üzere çeşitli ülkelerden Türkiye’ye kayıt dışı döviz girdiği yönünde iddialar ileri sürülmektedir. Bu iddianın doğruluğu ya da yanlışlığı kanıtlanmış değildir.

Aşağıdaki grafikte 2005 ile 2012 yılının Mart ayı arasında Türkiye'de yıllık net hata ve noksan kaleminin seyri yer almaktadır. Net hata ve noksan kalemi 2011 yılı sonunda yaklaşık 12 milyar dolarla zirve yapmıştır.   




Yorumlar

  1. Net hata ve noksanın bu kadar yüksek olmasının, istatistik derlenmesi çok zor olan hizmetler sektöründen kaynaklanabileceğini düşünüyorum. IMF'nin Ödemeler Dengesi El Kitapçığına göre yurtdışından ülkeye gelen dövizler TL'ye çevrilirse sınıflandırma yapılmakta, söz konusu dövizler TL'ye çevrilmezse döviz tevdiat hesaplarında artış olarak izlenmektedir. Bu nedenle de net hata ve noksan yüksek çıkıyor diye düşünüyorum.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Bu dediğinizin de katkısı var kuşkusuz ama eğer tek neden bu olsaydı ortaya çıkan miktar hizmetler sektörünün büyüklüğüyle paralel olur yıldan yıla büyük oynamalar göstermezdi.

      Sil
  2. Bu yıl için ilk 3 ay için geçerli net hata ve noksan kaleminde oluşan rakamı kabaca yıllık veri haline getirirsek ortaya son dönemin max. verisi olan 12 bn $ rakamına yakın bir sonuç çıkacak demektir. Benim düşüncem ise kayıt dışılığın (belirttiğiniz gibi Orta Doğu ülkelerinden yaşanan girişler cari ön planda olabilir) totalde var olan 4 faktör içinde ağırlık olarak yüksek paya sahip olduğudur. Sanırım bu alanda cari dengeye global ölçekte tüm ülkeler bazında bakacak olursak da aslında yine totalde cari açık veren ülkelerin toplamı ile cari fazla yaratan ülkelerin toplamının da 0 (sıfır) olması gerekiyor. Fakat çeşitli nedenlerden ötürü IMF tarafından yayınlanan verilerde farklılıklar oluşabiliyor. Bunu da gezegenin global cari denge bilançosunda global net hata ve noksan kaleminde izlemeliyiz Mahfi Bey? Saygılarımla ..

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Genel kanı da sizin düşündüğünüz gibi kayıt dışılığın en önemli kalem olduğu yönünde. Küresel sistem de de net hata ve noksan oluşuyor gerçekten.

      Sil
  3. IMF bu yılın ocak ayında bir rapor açıklamıştı. Bu IMF raporunda Türkiye'nin ödemeler dengesi bilançosu ve dış borç istatistikleri, menkul kıymetlere dayalı repo işlemleri için kullanılan istatistik tekniği sebebiyle yanıltıcı bilgi veriyor demişti. Bu duruma göre 2011 yılının ilk yarısında TCMB tarafından kullanılan bu istatistik yöntemininin 2011 yılının ilk yarısında , kısa vadeli sermaye girişlerini olduğundan 6,5 milyar dolar daha yüksek gösterdiği kanısına varmışlar. IMF raporda buna sebep olarak Türkiye'de yerleşik bankaların menkul kıymetlere dayalı repo anlaşmalarının dolayısı ile kamu kağıtlarıyla teminat altına alınmış kısa vadeli borçlarının , yerleşik olmayanların kamu borcunu satın alması şeklinde kayda geçiliyor olmasını sebep olarak göstermiş. Fakat IMF nin verilerine ve uzmanlarının raporlarına, özellikle de tahminlerine ne derece itibar etmenin gerektiği de meçhul. Hangi kurumun verilerine ne kadar güveneceğimizi şaşırdık , aslında bu konuda da kurumlar arası bir eşitsizlik ve net hata noksan kalemi var gibi izlenim oluyor dışarıdan.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. IMF'nin bu tespiti doğru olabilir çünkü yanlış hatırlamıyorsam TCMB buna karşı bir argüman koymadı ortaya. Yalnız buradaki durum farklı. Çünkü sermaye girişleri istatistik tekniğindeki farklılıktan dolayı olduğundan 6,5 milyar dolar fazla gösterilmişse o zaman net hata ve noksanın düşük olması gerekir.

      Sil
  4. Hocam elinize sağlık, yine ders niteliğinde bir yazı olmuş. Muhakkak okunmalı.

    YanıtlaSil
  5. Hocam aydınlatıcı yazınız için teşekkür ederim. Net noksan ve hataya "Sıcak para" ismini de verebilirmiyiz. Sonuçta sıcak para da nereden geldiği(kaynağı) belli olmayan para değilmidir ?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Tam olarak değil. Sıcak para kısa vadeli gelen ve risk görünce hemen geri giden paradır. Kayıt dışı olması gerekmez. Örneğin Hazine kağıdı satın almak için kayıt içi gelen para da sıcak paradır. Sıcaklığı kayıttan değil vadesinin kısalığından kaynaklanır.

      Sil
  6. Mahfi Bey(Hocam) yazılarınız benim için ucundan da olsa ekonomiyi daha geniş kavramama yarıyor, teşekkürler. Hocam, iktisatçı olmayanlar için yazılarınızdan derlediniz bir sanal test ya da yazılı yapmayı düşünür müsünüz? Bakalım kim ne anlamış?:) (espri)

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Ben sizi iktisatçı sanıyordum. Yazdıklarınız öyle bir hava veriyor.

      Sil
    2. Hocam, Turizm mezunu olan ve şuan işletme 3.sınıf okuyan biri olarak bu cevabı referans diye CV'me eklerim. Teşekkürler:) Saygılar:)

      Sil
    3. Ekonomi eğitimine yakın bir eğitim. O nedenle çok yanılmamışım.

      Sil
  7. Hocam hesaplar arasi iliskiden bahsedebilirmisiniz...cari acigin olusumuna katkı saglayan ve sermayenin yer degistirmesini saglayan bir suru uluslararası kurum kurulus var. net hata ve noksan kalemi bii bakima denklemde cari acigi kompanse islevimi goruyor...
    tskr.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Net hata ve noksan mal ve hizmet alım satımıyla karşılığında girmesi veya çıkması gereken dövizlerin miktarı arasındaki tutarsızlığı dengeliyor.

      Sil
  8. Elinize saglık Hocam,öğrenmeye devam.

    YanıtlaSil
  9. Hocam mütekabiliyet yasası için bazıları cari açığa müthiş çözüm gibisinden konuşmalar yapıyorlar. Yabancıya konut satışı bizim cari işlemler hesabının içinde yer alıyor mu? Almıyorsa bu tip bir finansman ne derece sağlıklıdır?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Yabancıya konut satışı bizim açımızdan yurt içinde doğrudan yatırım kalemine giriyor. Yani ödemeler dengesindeki Finans Hesabı içinde yer alıyor ve cari açığı kapamaya yarıyor.

      Sil
  10. Sayın Hocam, değerli bilgilerinizi bizimle paylaştığınız için minnettarım.

    YanıtlaSil
  11. Diyelim ki cari açık ( kabaca ihracat – ithalat) -10 milyon dolar çıktı, bu şu anlama geliyor burada 10 milyonluk döviz açığımız var, semaye ve finans hesabı (kabaca aldığımız borç -verdiğimiz borç) +8 milyon olsun, bu da demek oluyor ki burada da 8 milyonluk döviz fazlamız olmuş, 10 milyonluk döviz açığının 8 milyonunu buradan telafi ettik, kalıyor geriye 2 milyonluk döviz açığı ,yani yurtdışına 2 milyon fazla döviz transfer etmişiz. Peki biz bu 2 milyonu nereden buldukta yurtdışına gönderdik ? 3 sebebi olabilir; ya merkez bankası stoklarından (rezerv) çıkmıştır, ya bankaların stoklarından çıkmıştır ya da özel kesimin bir kenarda döviz stoğu vardır oradan çıkmıştır. Merkez Bankası stoğu ile Bankaların stoğunu takip edebiliyoruz ancak özel kesimin verilerinde sorun var ( kaçakçılık v.s.). Merkez bankası ve bankaların rezervlerinde de toplamda 1 milyonluk azalma olsun , bunuda (+) 1 milyon olarak rezervler hesabına kaydettik. Çünkü (– 2) yi kapatmaya çalışıyoruz. Kalıyor geriye 1 milyonluk döviz açığımız , yani hala yurtdışına çıkmış fazladan döviz açığımız var ve bunu da denklik olsun diye net hata ve noksan hesabına alıyoruz, tabi sadece denklik olsun diye değil, denk olması gerekiyor çünkü kayıtlara göre bu para çıkmış görünüyor, ancak nereden gelipte çıktığını bilmediğimiz için net hata ve noksan hesabına (+ 1) milyon olarak kaydediyoruz. Böylece dördünün toplamı sıfır olmuş oldu.

    Bu hata ve noksanın sebebi de makalede ayrıntılı anlatılmış.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Çok güzel ve net bir özet olmuş. Katkınız için teşekkür ederim.

      Sil
  12. sağolun hocam biraz kahve'de anlatır gibi oldu kusura bakmayın :)

    YanıtlaSil
  13. hocam sermaye hesabında üretilmeyen ve finansal olmayan varlıklarla gene cari işlemler dengesindeki diğer gider ve diğer gelirleri örneklendirebilir misiniz. mesela hangi işlemler cari işlemler hesabında diğer gider olarak geçiyor

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Semaye hesabındaki üretilmeyen ve finansal olmayan varlıklar şöyle tanımlanıyor: "Kara parçası gibi maddi varlıklar ile imtiyaz, telif, ticari marka ve kira, lisans gibi transfer edilebilir sözleşmeler gibi maddi olmayan varlıklar kaydedilmektedir. Veri kaynağı Türkiye’deki spor kulüplerinden alınan ve bonservis bedelleri için yurtdışından elde edilen gelir ve yurtdışına ödenen gider rakamlarını içeren raporlardır."
      Cari işlemlere dengesindeki diğer gider ve gelirler de şunlar: Ücret, faiz, komisyon gelirleri ve giderleri.

      Sil
  14. sıcak para kavramı ödemeler dengesinde hangi kalemde yer alır hocam

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Mevduat olarak gelen ve tahvil bono satın almak üzere gelen yabancı paralar sıcak para sayılıyor. Bazı yazarlar borsadaki parayı da sıcak para kabul ediyor (ben de aynı kanıdayım.) Bu paraların bir bölümü finans hesabı içinde portföy yatırımlarında yer alıyor bir bölümü de nereden ve nasıl geldiği bilinmediği için net hata ve noksanda yer alıyor.

      Sil
  15. Merhaba Mahfi Bey ben 3.sınıf iktisat öğrencisiyim.Şu an bu konuları görüyoruz ve hocamız bir soru sordu bende size sormak istedim.Bilgilerinizi okudum çok güzel açıklama yapmışsınız.Size sorum' 2011' de net hata ve noksanın 9.135 gibi büyük bir rakam olmasının tam olarak sebebi nedir?'.En kısa zaman da cevap veririseniz çok memnun olurum.Şimdiden teşekkürler.

    YanıtlaSil
  16. Məlumat üçün təşəkkür edirəm.

    YanıtlaSil
  17. "Yukarıdaki denklemde sonuç sıfırdan büyük çıkmışsa ülkeye kaynağı bilinmeyen bir döviz girişi olmuş demektir. Bu durumda net hata ve noksan kalemi artı işaret taşır. Denklemde sonuç sıfırdan küçük çıkmışsa ülkeden kaynağı bilinmeyen bir döviz çıkışı olmuş demektir. Bu durumda net hata ve noksan kalemi eksi işaretli olur."

    Hocam bu paragrafta bir yanlışlık mı var yoksa ben mi yanlış anlıyorum?

    "Yukarıdaki 1 numaralı denklemde sonuç sıfırdan "küçük" çıkmışsa ülkeye kaynağı bilinmeyen bir döviz girişi olmuş demektir. Bu durumda net hata ve noksan kalemi artı işaret taşır. Denklemde sonuç sıfırdan "büyük" çıkmışsa ülkeden kaynağı bilinmeyen bir döviz çıkışı olmuş demektir. Bu durumda net hata ve noksan kalemi eksi işaretli olur."

    Paragrafın bu formda olması gerekmez mi yoksa ben mi bir şey kaçırıyorum?

    Teşekkürler, iyi çalışmalar.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Sakarya üniviversitesinden prof dr tahsin bakırtaş'a göre ülkemizdeki net hata noksan daha çok kara para anlamına geliyor. Artık bu konuda da uluslararası alanda mimlenmiş ülke olmamız nedeniyle net hata noksan artık bırakın + olmayo bundan sonra - seyre gelecek dedi. İzleyip göreceğiz

      Sil
  18. Teşekkürler hocam, ben bi şey sormak istiyorum. Kaçak sigara ithalatının ödemeler bilançosunun hangi kaleminde gözükmesi beklenir? (Sınavda çıkmıştı, doğru cevabını bulamadım)

    YanıtlaSil
  19. sorumu cevaplarsanız sevinirim
    aşağıdakilerden hangisi istatistik farklar oluşturma nedenlerinden biri değildir ?
    A-bir malın değerinin ihracat faturasında olduğundan düşük gösterilmesi
    B-resmi makamların bilgisi olmadan yapılan altın ithalatı
    C-ülkeler arası hediye alışverişi
    D-kredili ihracat yapılması
    E-ekonomide uygulanan harcama genişletici politikalar

    YanıtlaSil

Yorum Gönder

Bu blogdaki popüler yayınlar

Lozan Antlaşması 2023'de Bitecek, Biz de Madenlerimizi Çıkarabileceğiz!

Konut Fiyatları Niçin Eskisi Kadar Artmıyor?

Paradan Para Kaybetme Dönemi