KENDİME YAZILAR

21’inci yüzyıl öncekilerden değişik bir yüzyıl olacak. İlk çeyrek yüzyıllık bölüm bunu bize net bir biçimde gösterdi. Bazı özellikler önceki yüzyıldan devren gelse de bazıları yeni, bazıları da güncellenmiş olarak kaşımıza çıkıyor. Gerçek Ötesinin Kullanılması[ [i] ]: Bir gerçek var bir de gerçek ötesi. Gerçek ötesi, bir gerçeğin saptırılarak ya da tamamen farklı biçimde sunulması ve insanların bu sunuma inandırılması eylemi olarak tanımlanabilir. Ortaya atılan yalan bilgilerin insanlarca kabul edilmesi, bu yalanları ortaya atanlara, insanları bu yalanlarla manipüle etme fırsatı veriyor. Bu eylem 20’nci yüzyılda Hitler, Mussolini, Stalin ve diğer diktatörlerce bolca kullanıldı. 21’inci yüzyılın ilk çeyreğinde gerçek ötesi kullanılmaya ve insanları etkilemeye devam ediyor. Piyasa Aldırmazlığı[ [ii] ]: Piyasa aldırmazlığı benim tarafımdan ortaya atılmış bir kavram. İnsanların sosyal ve siyasal düşünceleri ve yaklaşımlarıyla finansal yatırımları arasında sıkışıp kalması ve sonunda...

Yirmi birinci yüzyılın iki özelliği artık iyiden iyiye öne çıkmaya başladı: “Kural tanımazlık” ve “belirsizlik.” İkincisi, bir ölçüde ilkine bağlı yani belirsizliğin bir nedeni de kural tanımazlık. Bir de bu iki tuhaf durumu normalleştirmeye yönelik saçma sapan “yeni normal” ifadesi var. Yirminci yüzyılın son çeyreğinde başlayan küreselleşme eğilimi bütün dünyaya egemen oluncaya kadar ABD ve Avrupa ülkelerinde kurallara saygı en önemli şeydi. Liyakate değer verilir, yolsuzlukla mücadele edilir, yolsuzluğu çıkan yöneticiler mahkeme sonuçlarını beklemeden istifa ederlerdi. Bu durum batı dünyasına dâhil olan Japonya’da en üst düzeyde geçerliydi. Bırakın yolsuzluğu, başkalarına zarar verecek bir hatası olan kişi harakiri yaparak yaşamına kendi eliyle son verirdi. Buna karşılık gelişme yolundaki pek çok ülkede iktidar sahipleri kurallara uymazdı. Onlar uymayınca toplumda da kurallara uymama eğilimi yaygın hale gelmişti. Siyasetçilerin kurallara uymamaları, iktidar değişinceye kadar pek ...

Yuval Noah Harari, Neksus (çeviren: Çiğdem Şentuğ), Kolektif Kitap, 2024 Harari’nin önceki iki kitabını da (Sapiens ve Homodeus) okudum ve çok beğendim. Ama bu kitabı bence ilk ikisinden de çok daha önemli bir kitap. Bilgi teknolojisinin demokrasi ve diktatörlüğün gelişip yayılmasına nasıl farklı şekillerde yol açtığını, nasıl kullanıldığını örnekleriyle anlatıyor. Bu örnekler ilk çağlardan günümüz dünyasına kadar pek çok evreyi, kişiyi ve devleti kapsıyor. “Eğer tüm kararlar bir kişinin ağzından çıkıyor ve en yakın danışmanları bile ona itiraz etmekten çekiniyorsa ortada diyalog yok demektir… Kimse muhalif görüşlerini kamuoyu önünde dile getiremiyor ama kapalı kapılar ardında parti yöneticileri ya da üst düzey yetkililerden oluşan küçük bir grup görüşlerini özgürce ifade edebiliyorsa bu, hala diktatörlüktür ama demokrasiye doğru minicik bir adım atılmış demektir” (sayfa 153.) Kitapta verilen örnekler arasında Türkiye de var ve ne yazık ki kötü örnekler arasında sayılıyor. Çok ...

Pandemiyle birlikte düşüşe geçen altın üretimi sonrasında yeniden toparlandı ve artışa geçti. Aşağıdaki grafik dünya altın üretimindeki gelişmeleri gösteriyor: Üretimdeki bu artışın ardında altın talebindeki hızlı yükselme yatıyor: Grafikteki çubuklar çeyrekler itibarıyla kırmızı çizgi ise yıllık bazda değişimi gösteriyor. Merkez bankaları, dolar rezervlerini altınla değiştirme faaliyetine devem ettikleri için altın almayı 2024 boyunca sürdürdüler: Bu gelişmeler ışığında 2025 yılında altına olan ilginin devam etmesi bekleniyor. Altın analistleri ve yatırım uzmanları 2025 yılında altının ons fiyatının 3.000 dolar ve üzerinde olacağını tahmin ediyor. Bugün itibarıyla altının ons fiyatı 2.865 dolar dolayında olduğuna göre 3.000 dolara yükselmesi halinde altın, yatırımcısına yüzde 5’e yakın bir kazanç sağlayacak demektir. Riski en düşük yatırım araçlarının başında geldiği için yıllık getirisi de öyle çok yüksek değil buna karşılık dolar enflasyonunun üzerinde bir getiri sağladığı görüleb...

İtalyan astronom, fizikçi, matematikçi ve filozof Galileo Galilei 1564 – 1642 yılları arasında yaşadı. Rahip olmak istediği halde babasını kıramadığından tıp okumak için girdiği Pisa Üniversitesinden matematik ve felsefe okuyarak mezun oldu. 1586’da yazdığı hidrostatik kitabıyla tanınmaya başladı. Matematikten güzel sanatlara, fizikten felsefeye kadar her alanla ilgilendi ve bu farklı alanlarda öğrendiklerinden sentezler çıkardı ve bilimin hemen her alanına katkı yapan makale ve kitaplar yazdı. Buluşları ve görüşleriyle Rönesans’ın temelini atan bilim insanları arasında en önde gelenler arasında kabul edilir. Galilei, yeniçağın ve Rönesans döneminin insanıdır. Buna karşın tarihte geçişler öyle hemen sıcaktan soğuğa geçiş gibi aniden olmadığı için yaşadığı dönemde Avrupa’da hala ortaçağ etkileri ve kilisenin ciddi ağırlığı devam ediyordu. O dönemde Katolik kilisesi Aristoteles’in evren görüşüne yani dünyanın, evrenin merkezi olduğu görüşüne bağlılığını sürdürüyor, İncildeki açıklamala...

Ekonomide hile tıpkı kanuna karşı hile gibi bazı boşluklardan, farklı anlamlardan, farklı yorumlardan yararlanarak gerçeği farklı göstermek anlamına gelir. Buna ekonomide illüzyon da diyebiliriz. Bunun pek çok örneği vardır. Ben iki örnek üzerinde duracağım.  İlk örneği GSYH hesaplarından vereyim. Türk Lirası üzerinden hesaplanan GSYH cari fiyatlarla (yani içinde fiyat artışları, enflasyon olarak) hesaplanır. Dolayısıyla enflasyon ne kadar yüksekse cari fiyatlarla GSYH o kadar yüksek çıkar. Sonra bu şekilde bulunan GSYTH o yılın USD/TL kuruna bölünerek dolar cinsinden hesaplanır. Burada da kur ne kadar düşükse dolar cinsinden GSYH o kadar yüksek çıkar. Bunu bir denklemle gösterelim:             GSYH USD =   Cari Fiyatlarla GSYH TL / USD/TL Kuru Denklemden görülebileceği gibi Cari Fiyatlarla GSYH TL ne kadar büyük, USD/TL kuru ne kadar küçükse GSYH USD o kadar büyük çıkar. Dolayısıyla enflasyon yükseldikçe ve kur ...

Ekonominin kamu kesimi dengesiyle cari dengesini gösteren makrofinansal denge toplam arz ile talebin dengesini gösteren makroekonomik dengenin en önemli parçalarından birisidir.    Toplam arz ile toplam talebin kesiştiği noktayı gösteren makroekonomik denge noktasında toplam harcamalar ile toplam gelirler birbirine eşittir. Makroekonomik denge şöyle bir denklemle gösterilir: (S – I) + (T – G) = (X – M)                                                                                                  [İ] ...

Merkez Bankası (TCMB) Haftalık Para ve Banka İstatistikleri başlığı altında her hafta brüt döviz rezervlerini ve onun altında yer alan altın ve döviz rezervlerini yayınlar. Bir ülkenin merkez bankasının sahip olduğu rezervler o ülkenin özellikle kamu kesimine ait dış borçların ödenmesinde sıkıntıyla karşılaşılıp karşılaşılmayacağının göstergesi olarak kabul edildiği için yerli ve yabancı analistler tarafından dikkatle izlenir. Brüt rezervler için bankalara ait rezervler de bulunur. Bizim gibi parası rezerv para konumunda olmayan ülkeler için yalnızca brüt rezervlere değil merkez bankasının sahip olduğu rezervlere ve bunlardan merkez bankasına ait olmayan rezerv varlıklar olan swaplar düşüldükten sonra kalan tutara da bakılır. Bu anlattıklarımızdan hareketle TCMB’nin rezervleri şöyle bir tabloda gösterilir. Brüt rezervlerden swap hariç net rezervlere geçişi de şöyle bir denklemle ifade edebiliriz: Brüt Rezervler – Bankalara Ait Rezervler = Net Rezervler – Swaplar = Swap Hariç Net Reze...

Avrupa uygarlığının en karanlık dönemini oluşturan ortaçağda uzunca bir süre cadı avı adı altında yaşanan ve son derecede ağır toplumsal travmalara yol açan bir deli saçmalığı var.  Bu deli saçması facianın en az görüldüğü ülkelerden birisi tarihsel olarak hukuka en fazla bağlı Avrupa ülkesi konumunda öne çıkan İngiltere olmuş. Hukuka bağlı olsa da giderek yaygınlaşan bu çılgınlık eğiliminden kurtulamayan İngiltere’de Matthew Hopkins adında bir hukukçu ortaya çıkmış ve cadı avcılığının lideri olmuş. Hopkins, bir süre avukatlık yaptıktan sonra daha fazla kazanç getirecek işler aramaya girişmiş. O dönemde sefaletin kol gezdiği taşra İngiltere’sinde toplumun yaşadığı sıkıntıları ve eziyetleri mal edecek günah keçileri arandığını kısa sürede fark etmiş ve bunun yolunun kıta Avrupa’sında çığ gibi yayılan cadılık olayının kaşınmasında yattığını keşfetmiş.   Hopkins, bir suçlamadan yola çıkarak bir cadılık davası açmış ve bu davayı kazanınca şöhreti hızla yayılmış. Bir sür...

Damnatio Memoriae, hatıranın lanetlenmesi anlamına gelen Latince bir deyim. İnsanların, kendilerinden önce yaşamış olanları ve onların yaptıklarını silmek için onları kötüleyerek topluma farklı şekilde tanıtmak amacıyla girişilen eylemler için kullanılıyor. Çok eski tarihlerden beri başvurulan bir eylem olsa da ifade edilip tanımlanması Roma İmparatorluğu döneminde olmuş ve sevilmeyen imparatorların lanetlenerek tarihten silinmesini sağlamak için bu yolda pek çok girişim yapılmış. Damnatio memoriae eylemlerinin en bilinenlerinden birisi İmparator Caligula için yapılanlardır. Ahlâksızlığı, acımasızlığı ve despotluğuyla bilinen Caligula, 41 yılında muhafızları tarafından öldürüldükten sonra hakkında ciddi bir kötüleme ve karalama kampanyası başlatılmak istendiyse de bu girişimler, onun yerine tahta geçen amcası Claudius tarafından önlendi. Buna karşın hakkında olumsuz pek çok şey anlatıldığı için Caligula’nın aşağılanmasının önü alınamadı. Mısır’da 18. Sülalenin firavunlarından Akhen...

Arapça bir sözcük olan muasır; çağdaş anlamına, muasır medeniyetler ifadesi de çağdaş uygarlıklar anlamına geliyor. Türkiye’nin en büyük ideali çağdaş uygarlıkların ulaştığı düzeyi aşmak idi. Çağdaş uygarlık düzeyi olarak çizdiğimiz çerçevenin içinde; ileri demokrasi, insan haklarına saygı, hukukun üstünlüğünün benimsenmiş olması, gelir adaletinin mümkün olduğunca sağlanmış olması, sanayileşme gibi ögeler yer alıyor. Muasır medeniyetler çerçevesi, ifadenin kullanıldığı yirminci yüzyılda fazlasıyla geçerliydi. Gelişmiş diye tanımlanan ülkelerin çoğu bu çerçeveye uygun yapılara sahipti. Sermaye sınıfı, emeğin karşısında her zaman daha güçlüydü ama zaman içinde, özellikle yirminci yüzyılda sendikaların kurulması ve güçlenmesinden sonra emek de biraz olsun güç kazanmış, sermaye kesimi biraz biraz geri çekilmişti. Küreselleşmeyle birlikte sermaye sınıfı eski güçlü ve acımasız konumuna geri döndü ve emekçileri tıpkı sanayi devriminin ilk zamanlarında olduğu gibi köle konumuna düşürmeye çalış...

Sansür; sinema ve tiyatro oyunlarının, gazete, kitap, dergi gibi yayınların ve bu yayınlarda yer alacak haberlerin hükümetçe önceden denetlenmesi, bunların oynanmasının, gösterilmesinin, yayımlanmasının izne bağlı olması demek. Hükümetçe görevlendirilmiş görevliler eliyle uygulanıyor. Buna dolaysız ya da doğrudan sansür diyebiliriz. Dolaysız sansür, demokrasinin olmadığı, genellikle diktatörlük rejiminin olduğu ya da rejimin diktaya doğru evrilmeye başladığı yerlerde ve/veya dönemlerde ortaya çıkar. Demokrasinin hakkıyla uygulandığı, en azından yalnız seçim yapmak olarak algılanmadığı, kamuoyunun demokrasiye sahip çıktığı yerlerde uygulanması kolay değildir. Bir de dolaylı sansür ya da oto sansür var. Otosansür, açık bir baskı olmadan, herhangi bir makamın ya da yetkili kurumun engellemesi olmadığı halde, kişinin kendi çalışmalarını sansürlemesi olarak tanımlanabilir. Bu da demokrasinin var gibi göründüğü ama büyük eksikliklerinin olduğu yerlerde ve dönemlerde ortaya çıkar. Baskıcı b...

Öncelikle merkezi yönetim bütçe dengesini, faiz dışı dengeyi gösteren denklemleri ve bütçe dengesinden bütçe nakit dengesine geçişi gösteren denklemleri yazalım (bütçe nakit dengesi az bilinen bir dengedir ama çok önemlidir çünkü sonuçta finanse edilmesi gereken denge odur.) Bütçe Gelirleri = Vergi Gelirleri + Diğer Gelirler Bütçe Giderleri = Faiz Dışı Giderler + Faiz Giderleri (Faiz Dışı Giderler = Personel Giderleri + Cari Giderler + Yatırım Giderleri + Transferler) Bütçe Dengesi = Bütçe Gelirleri – Bütçe Giderleri   [1] Bütçe Nakit Dengesi = Bütçe Dengesi + Bütçe Emanetleri – Avanslar [2] (Bütçe emanetleri, o yıl bütçesine gider yazıldığı halde henüz nakden ödenmesi yapılmamış işlemleri, avanslar ise nakit olarak ödenmiş ama henüz gider belgesi düzenlenmediği için o yıl bütçesine gider yazılmamış olan ödemeleri gösterir.) Şimdi 2024 verilerini tabloda gösterelim (veriler HMB sitesinden alınmıştır: https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2025/01/2024-Aralik-Aylik-Butce-Gercek...