KENDİME YAZILAR

Üretim, dört unsurun katılmasıyla yapılır: Emek, sermaye, doğal kaynaklar ve girişimcilik. Bunlar, katıldıkları üretim faaliyeti sonucunda ortaya çıkan değerden pay alırlar: Emek ücret alır, sermaye faiz alır, doğal kaynakların sahipleri rant alır, girişimciler de kâr alır. Böylece ekonomide gelir bölüşümü dediğimiz olgu ortaya çıkar. Bu dört üretim unsuru içinde maddi açıdan en güçsüz olanı emek olduğu için üretimden alacağı payın (ücretin) belirli bir düzeyin altına düşürülmemesini sağlamak üzere devletler asgari ücret adı altında bir uygulama yaparlar. Buna göre işverenler, istihdam edecekleri emekçiye belirlenen asgari ücretin altında ödeme yapamazlar. Asgari ücret, ekonomide yaşanan enflasyona göre ayarlanarak belirli sürelerde yeniden belirlenir. Enflasyonun düşürülemediği bir ortamda özellikle gelirini buna göre ayarlama olanağı olmayan ücretli kesimin satın alma gücünde ortaya çıkacak düşüşlerin ücret artırımlarıyla ayarlanması gerekmektedir. Bu, yalnızca ücretlinin desteklen

Bu yılın tam ortasına gelindiğinde uygulanan para politikasının yanlışlığını, daha doğrusu bu politikanın yarattığı hızlı enflasyon artışıyla ülkeyi çıkmaz sokaklara sürüklediğini fark eden siyasal iktidar politika değişikliğine gidilmesi için ekonomi yönetiminde değişikliğe gitti. 2021 yılının son çeyreğinden 2023 yılı ortasına kadar ekonomi yönetimi ve merkez bankasının politika faizini düşürerek yarattığı ekonomik çöküşü girebilmek üzere eskiye dönüş çabasıyla başlayan bu yeni dönemde dönüşün sanıldığı kadar kolay olmayacağı ortaya çıktı. Türkiye’de enflasyon hem talep hem de maliyet etkilerini taşıyor. Yüksek enflasyonun yarattığı paradan kaçış ve öne çekilmiş tüketim etkileri sonucunda talep canlılığı görülüyor. Bunu çevremizdeki restoranların, kafelerin, AVM’lerin doluluğundan, alış verişin canlılığından ve trafiğin durumundan gözlemleyebiliyoruz. Enflasyondaki yükseliş ve bütün çabalara karşın devam eden döviz talebi kurların artmasına, bu da maliyetlerin yükselmesine ve maliyet

Bu yazı, dürüst, tertemiz bir gazeteciye, sevgili bir dosta veda yazısıdır. Türkiye’de gazetelerde ekonomi sayfalarının yer alması 24 Ocak 1980 kararları sonrasında oldu. Ondan önce ekonomi haberleri gazetelerin çeşitli sayfalarına dağılmış olarak tek tük yer alır, daha çok ücretler ve sendika haberlerini, grevleri lokavtları kapsar, faiz, kur (onlar da sabitti zaten) ve altın fiyatlarını gösteren birkaç satır ve sütunluk tablolara yer verilirdi. Hazine’de ekonomik göstergeler altı ayda bir kitapçık halinde yayınlanırdı. Üstelik o kitapçıktaki veriler de üç ay öncesinin verileri olurdu. Merkez Bankası, bastığı para miktarını (emisyon) bile haftada bir yayınlardı. Yayınlanan veriler uzak geçmişi gösterir, geleceğe ışık tutmaya yaramazdı. 24 Ocak kararları sonrasında işler ciddileşti ekonomi çok daha ön plana çıktı. Basın aslında devletten daha önce güncel verileri kullanmaya başladı. Ardından önce yarım sayfa derken tam sayfa olarak ekonomi sayfaları oluşturulmaya başlandı. İş orada

2021 Eylül Ayından 2023 Ortalarına Kadar Uygulanan Ekonomi Politikasının Özeti: 2021 Eylül ayında enflasyon yüzde 19 iken ve yükselme eğilimi gösterirken Merkez Bankası, daha önce defalarca denenip hiçbir zaman başarıya ulaşmamış bir yola girerek yüzde 19 olan politika faizini düşürmeye başladı. Bunu yapmasının altında yatan neden faizi düşürünce enflasyonun da düşeceğine olan inançtı. Bu hamle politika faizi yüzde 8,5’e ininceye kadar aylarca devam etti. Bankalar da Merkez Bankası’nın bu uygulamasına uygun biçimde hem mevduat hem de kredi faizlerini düşürdü. Böylece, tasarrufa negatif reel faiz uygulama dönemi başladı ve bunun sonucu olarak kredi faizleri enflasyonun altına indi. Bu gelişme Türkiye’de ucuz kredi döneminin kapısını açtı. Parası olanlar paralarının satın alma gücünü faizle koruyamayacağını görünce konut, araba veya diğer malları satın almaya yöneldiler, parası olmayanlar ise ucuz krediden yararlanarak kredi alıp ve konut, araba, diğer malları satın aldılar. Faiz ile b

Bir ülkeye yönelik yabancı sermaye yatırımlarını ikiye ayırarak incelemek gerekir: (1) Doğrudan yabancı sermaye yatırımları (DYS); bir ülke sınırları dışındaki yatırımcıların ilgili ülkeye fabrika gibi üretim tesisleri kurarak, şube açarak, taşınmaz edinerek veya var olan bir şirketi tamamen ya da kısmen satın alarak yaptıkları yatırımlardır. (2) Dolaylı yabancı sermaye yatırımları ise hisse senedi alımı, tahvil alımı gibi yollarla gerçekleştirilen portföy yatırımlarını kapsamaktadır. Doğrudan ve dolaylı yabancı sermaye yatırımları arasındaki üç temel fark vardır: (1) Doğrudan yatırımlar kalıcıdır (uzun vadeli) buna karşılık dolaylı yatırımlar geçicidir (kısa vadeli.) O nedenle dolaylı yabancı sermaye yatırımlarına sıcak para da denir. (2) Doğrudan yatırımlar, yatırımcısına yönetim yetkisi vermesine karşılık dolaylı yatırımlar yatırımcısına yönetime karışma yetkisi vermez. (3) Doğrudan yatırımlar, kârlılığı artırmak için verimliliği artırmaya dolayısıyla yeni teknoloji getirmeye veya

2021 Eylül ayında enflasyon ve faiz yüzde 19 olarak eşit düzeydeyken geçmişte birkaç kez deneyip de [i] enflasyonu iyice azdırdığımız yaklaşım olan “faizi düşürerek enflasyonu düşürme” denemesini bir kez daha yaşama geçirince yüksek enflasyonu çok yüksek enflasyona dönüştürmüştük. İşte o gün bugündür enflasyonla uğraşıyoruz. Oysa 2021 Eylülünde faizi düşürmeye başlayacak yerde mesela 2 puan artırsaydık bugün içinde bulunduğumuz ekonomik sorunların çoğu olmayacaktı. Aşağıdaki grafik yazının eki olarak paylaştığım tablodaki verilerden tarafımca hazırlanmıştır. Grafiğe göre 1999 ile 2021 yılları arası esas alındığında GSYH ve tüketim harcamalarının bir önceki yıla göre artışları arasında 0,92 ile ölçülebilen bir korelasyon katsayısı [ii] görülüyor. Yani tüketim harcamaları, gelirdeki artışa paralel ve çok yakın bir yol izlemiş, onunla birlikte artmış bulunuyor. Buna karşılık bu seriye 2022 yılını eklediğimizde görünüm değişiyor, GSYH’nin artış hızı bir önceki yıla göre ciddi bir düş

Dünya nüfusu 7,9 milyar dolayında tahmin ediliyor. Türkiye nüfusu 85.279.553’tür. Buna göre Türkiye nüfusu dünya nüfusunun kabaca yüzde 1,1’ini oluşturuyor. Türkiye nüfusunun yüzde 49,9’unu kadın, yüzde 50,1’ini erkek nüfus oluşturuyor. Yaklaşık 1,9 milyon kişi okuma yazma bilmiyor. 7,6 milyon kişi okuma yazma bilmekle birlikte bir okul bitirmemiş durumda. İlkokul mezunu 17 milyon, ortaokul mezunu 13,7 milyon, ilköğretim mezunu 5,1 milyon, lise mezunu 17,9 milyon, üniversite ve yüksekokul mezunu, 12,3 milyon, yüksek lisans ve üzeri eğitim görmüş 1,8 milyon kişi bulunuyor. (Burada sayılanların toplamının toplam nüfustan düşük olmasının nedeni 6 yaşından küçüklerle eğitim durumu bilinmeyenlerin varlığıdır.) 2019 – 2021 arası dönemde Türkiye’de doğuşta beklenen yaşam süresi 77,7’dir. Türkiye 2022 yılında dünyada nüfus açısından 18’inci büyük ülke konumunda (grafik TÜİK, Dünya Nüfus Günü, 2023, 6 Temmuz 2023 Haber Bülteni’nden alınmıştır): Türkiye’de nüfus Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Siste

Fenerbahçe Yönetim Kuruluna ve Futbol Takımı Teknik Heyetine; Çoğumuzun adını Fenerbahçe ile aynı gruba düştüğünde duyduğumuz sıradan bir takım olan Nordsjaelland’a 6 – 1 yenilerek tarihinin en ağır yenilgilerinden birisini alan Fenerbahçe’nin bu duruma düşme nedenini kaç kişi tam olarak görüyor bilmiyorum.  Konuşulanları izleyip de çoğu kişinin sistemden ziyade oyuncuların form durumu, sakatların sorunları, hava koşulları gibi konulara ağırlık verdiğini görünce bu mektubu yazmaya karar verdim. Aslında Fenerbahçe’nin sorunu bana göre çok açık: Fenerbahçe 10 kişiyle hücum edecek bir takım değil. Bir başka ifadeyle total futbol denilen on kişiyle hücum edip on kişiyle savunma yapabilme yeteneğine sahip oyuncuları yok. Total futbol oynayabilmek için çok süratli oyunculara ihtiyaç vardır. Oysa Fenerbahçe’nin oyuncuları bir iki oyuncu dışında bu tarz futbol oynayabilecek süratli oyuncular değil. On kişiyle hücuma çıkıldığı zaman rakip oyunculardan birisi topu alıp Fenerbahçe savunmasını

Son birkaç yılda Türkiye’de uyuşturucu ticareti ve benzeri birçok illegal faaliyet adeta tavan yaptı. Bunlarla birlikte yeniden büyük çıkış yaşayan bir başka olay da Ponzi oyunu denen dolandırıcılık çeşidiydi. Ödemeler dengesindeki net hata ve noksan kalemi yani nereden geldiği ve nereye gittiği bilinmeyen paraların yazıldığı kalem, 2022 yılında yaklaşık 26 milyar dolar fazla vermişti. Bu miktar 5 – 6 milyar dolar olsa anket hataları, ihracatçının dışarıda tuttuğu paralar, zaman farklılığı nedeniyle henüz yurda getirilip hesaplara girmemiş paralar diyerek açıklamak mümkün olabilirdi. Ama 26 milyar dolar, söz konusu yılın cari açığının (49,1 milyar dolar) yarısından fazlası olduğundan bu açıklamaların ötesinde bir şeyler olduğunu tahmin etmek için kâhin olmaya gerek yok. Bu konular hiç araştırılmadı, bilerek, isteyerek zamanın, üzerini örtmesine terk edildi. Oysa bu konu mesela kara para, uyuşturucu ticareti incelemesi gibi araştırmalara konu edilmeliydi. Son dönemlerde yakalanan uy

Ekonomide hatta herhangi bir olayda kötü bir gelişme, göstergelerde bozulma olduğunda hemen ‘dış güçlerin işi’ söylemini gündeme getiririz. Genel bakışımız hata ya da yanlışlığın asla bizden kaynaklanmadığı, derdi günü Türkiye'yi batırmak olan olan dış güçlerin işleri karıştırmasından kaynaklandığı şeklindedir.  Son beş günde Dolar Endeksi (ABD Dolarının beş büyük ticaret ortağının paralarına karşı endeks değeri, aşağıda soldaki grafik) ve Doların Euro karşısındaki değeri (aşağıda sağdaki grafik) düşüş içinde. Bir başka ifadeyle Dolar, son günlerde bütün paralara karşı değer kaybediyor. Bunun birkaç istisnası var. Onlardan birisi olan TL, değer kaybeden Dolara karşı değer kaybetmeye devam ediyor (en alttaki grafik.) Doların, yabancı paralara karşı değer kaybetmesinin birçok nedeni var. Son günlerde, enflasyondaki yumuşamanın yarattığı beklentilerle faiz artışlarının artık duracağına olan inanç oldukça etkili oluyor.  Enflasyondaki yumuşama Fed’in faiz artırımına ara vermesi bekle

Yıllık enflasyonun çok yüksek oranlara ulaştığı duruma hiperenflasyon deniyor. Enflasyon hızına göre farklı kategorilere bölünür: Enflasyon, yüzde 1 – 3 dolayında ise buna sürünen enflasyon ya da ılımlı enflasyon denir. Bu oranda bir enflasyonun varlığı ekonomiyi canlı tutmak açısından sıfır enflasyona tercih edilir. Gelişmekte olan ülkelerde ılımlı olarak kabul edilen enflasyon oranı yüzde 5’e kadar çıkabilir. Gelişmiş ülkeler açısından yüksek enflasyon yüzde 3’den sonrasını ifade ederken gelişmekte olan ülkeler için yüzde 5’den yukarısı yüksek enflasyon olarak kabul edilir. Çift haneli enflasyon yani yüzde 10 ve yukarısı gelişmiş ülkeler için de gelişmekte olan ülkeler için de çok yüksek enflasyon göstergesidir. Çok yüksek enflasyonun üst sınırı bazı iktisatçılara göre yüzde 200, bazı iktisatçılara göre yüzde 500’de biter ve bu sınırdan sonra artık hiperenflasyon başlar. Günümüzde daha çok kabul gören sınır yüzde 200’dür.  Yılbaşında 100 TL’ye satılan bir malın fiyatı yılsonunda 350

Henüz 2023 yılsonu verilerine sahip değiliz, o nedenle dünya ekonomisindeki yerimizi saptarken 2022 yılının verilerini kullanmak durumundayız. Bunu yaparken 2022 yılsonundaki durumumuzu 2000 ve 2010 yıllarındaki durumlarımızla karşılaştırmalı olarak ortaya koymanın gelişmemizi görebilmek açısından anlamlı olacağını düşünüyorum. Bu amaçla başlıca ekonomik göstergeleri kullanarak hazırladığım tablo aşağıdadır. Tablodaki verileri https://www.theglobaleconomy.com/ sitesinden aldım. Bu site de verileri IMF ve Dünya Bankası’ndan alıyor. GSYH, Cari Fiyatlarla Kişi Başına Gelir ve Satın Alma Gücü Paritesine Göre Kişi Başına Gelir: Türkiye, 2000’li yıllarda, GSYH büyüklüğü olarak 178 ülke içinde 17 ile 19’uncu sıralar arasında gidip gelmiş. Burada bir başarı söz konusu değil. Hatta 18’inci sıradan 17’nciliğe çıkıp sonra 19’unculuğa gerilemesi ciddi bir başarısızlık olarak vurgulanabilir. Cari fiyatlarla kişi başına gelir hesabında da benzer bir başarısızlık örneği söz konusu. Üstelik bu durum

Baz etkisi; karşılaştırmaya konu olan iki dönemden ilkinde ortaya çıkan aşırı bir düşüş veya yükselişin karşılaştıran dönem üzerinde yarattığı yanıltıcı etkidir. Lastik bir topu yere bırakırsanız yere değdiğinde dip yapar sonra sıçrayarak zirve yapar. Sonra daha yavaş bir düşüşle tekrar dip ardından da daha yavaş bir çıkışla tekrar zirve yapar, bu iniş çıkışlar bir süre devam eder ve sonunda top bir yerde durur. Enflasyonun (TÜFE) ve Merkez bankası politika faizinin 2021 Ocak ayından 2023 Ekim ayına kadar birlikte çizdiği grafiği daha önce paylaşmıştım. Bu grafiği bir kez daha paylaşayım (sol eksen enflasyonu, sağ eksen Merkez Bankası politika faizini gösteriyor.) Dikkat edilecek olursa 2021 yılının Eylül ayında başlayan faiz indirimlerinin sonrasında enflasyonda hızlı bir yükseliş başlıyor. Bu yükseliş A bölgesinde yer alıyor. Bu bölgede faiz düşürülmeye devam ediyor. B bölgesinde faiz düşük kalmaya devam ettiği halde enflasyon da düşüşe geçiyor. C bölgesinde enflasyon yeniden yükse

Gelir dağılımı araştırması bir ülkede gelirin nüfus grupları arasında nasıl dağıldığını göstermek üzere yapılıyor. Buna göre nüfus her biri toplamın yüzde 20’sini temsil eden 5 eşit gruba bölünüyor. Sonra her bir grubun GSYH’den ne kadar pay aldığı belirleniyor ve GSYH bu paylarla çarpılınca o grubun GSYH’den aldığı toplam tutar ortaya çıkıyor. Bu toplam tutarları o grubun toplam nüfusuna böldüğümüzde o gruptaki kişilerin toplam gelirden aldığı ortalama geliri buluyoruz. Bu anlattıklarımı aşağıdaki tabloda göstereyim (bu tabloyu hazırlarken TÜİK gelir dağılımı İstatistikleri 2022 adlı bültendeki verilerden yararlandım.) Tablonun nasıl okunacağını anlamak için örnek olarak 2021 yılı gelir dağılımı bölümüne bakalım: GSYH’miz 2021 yılında 807 milyar dolardır. 2021 nüfusumuzun yüzde 20’lik gruplara göre dağılımı yapıldığında her bir grupta 16.940 bin kişi oluyor. Mesela gelirden en düşük pay alan nüfusun yüzde 20’si GSYH’den yüzde 6 pay almaktadır. Bunun karşılığı olan 48.420 milyon dola

TÜİK ilk dokuz aya ilişkin turizm istatistiklerini açıkladı. Bu veriler bize 2023 yılında turizmde gerek gelen turist sayısında gerekse elde edilen turizm gelirinde, yıllık büyüklükler olarak, rekor kırılacağını gösteriyor. Önce verileri paylaşayım (kaynak: TÜİK, Turizm İstatistikleri, III. Çeyrek: Temmuz - Eylül, 2023): 2023 yılının ilk 9 ayında geçen yılın aynı dönemine göre 5,2 milyon fazlasıyla 44,6 milyon turist gelmiş. 2022 yılının ilk 9 ayında 35 milyar dolar turizm geliri elde edilmişken bu yılın ilk 9 ayında 7 milyar dolar fazlasıyla 42 milyar dolar gelir elde edilmiş. Bu veriler gelişmenin son derecede olumlu olduğunu gösteriyor. Bunlara ek olarak bir olumlu gelişme daha var: Gelen turistler geçen yıla göre (942 – 888 =) 54 dolar daha fazla para harcamış. Yurt içinde yerleşik kişilerin yurt dışı ziyaretlerinin sonuçlarına da bakalım. Geçen yılın ilk 9 ayında yurt dışına çıkan 4,8 milyon kişi toplam 2,8 milyar dolar harcamışken bu yıl yurt dışına çıkan 7,9 milyon kişi 5,1 mily

Son günlerde karşımıza çıkan ekonomi dışı üç önemli konu üzerinde durmak istiyorum. İlk konu Cumhuriyet’in 100. yılı nedeniyle Hazine ve Maliye Bakanlığı’na bağlı Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü tarafından bastırılan hatıra parayla ilgili. Darphane, bu gibi önemli yıldönümlerinde altın veya gümüş kaplama ya da bronzdan yapılan hatıra para bastırır ve satışa sunar. 100. Yıl dolayısıyla da hatıra para bastırıldı ve bugünlerde piyasaya sürülüyor. İletişim ve hazırlık konusu ise maalesef çok kötüydü. Oysa böyle önemli bir yıldönümü için bastırılacak olan hatıra para için uluslararası bir yarışma açılmalı, önde gelen sanatçılardan bir jüri oluşturulmalı ve jürinin seçtiği mesela beş tasarım halkoyuna sunulmalıydı. Sonra da basılan para kutlamalardan bir gün önceden başlayarak bütün bankalarda satışa sunulmalıydı. Bunların hiçbiri yapılmadığı için kamuoyunda böyle bir paranın basılıp basılmayacağına ilişkin soru işaretleri doğdu. Bu, bize her alanda olduğu gibi plansız, programs

                                                                             SONUÇ Cumhuriyet dönemi, ekonomi yönetiminde zaman zaman başarılı olmuşsa da bu başarı ivmesi sonraki dönemlerde Cumhuriyetin ilan edildiği tarihten 1950’lara kadar süren başarılı gidiş kadar süreklilik gösterememiştir. Dünya ve Kore ile olan kişi başına gelir karşılaştırması grafiği bunu açıkça göstermektedir. Son beş yıl Cumhuriyet döneminin en başarısız beş yılıdır. Bizden çok geride başlayan Bulgaristan ve Romanya refah düzeyi olarak son beş yılda bizi geçmiştir. Her ne kadar Cumhuriyet döneminin son beş yılını en başarısız dönem olarak nitelendirsek de bu dönemi, geçmişin bütün sosyal, siyasal ve ekonomik birikimlerinin bir kenara bırakıldığı ve Cumhuriyet ideallarinin terk edildiği bir dönem olarak nitelediğimizde bu dönemi Cumhuriyet dönemine dâhil etmemizin doğru olup olmadığı konusu tartışmalı hale geliyor.