KENDİME YAZILAR

Yazılarımı okuyanlar ya da tv’deki programımı izleyenler bilir. Ben, eğer İstanbul’daysam ve eğer başka acil bir işim yoksa, her Çarşamba saat 10,30 gibi Sarıyer Pazarına giderim. Hem alış veriş yaparım hem de pazarcılarla ve alış veriş yapanlarla sohbet eder, görüş alış verişinde bulunurum. Bir iktisatçının sadece kitaplara, makalelere gömülüp kalmaması, çarşı, pazar da gezmesi gerektiğine inanırım. Çünkü özellikle pazar, ekonomide nelerin olup bittiğinin en yalın biçimde izlenebileceği yerdir.

Merkez Bankası’nın (TCMB) faiz indirme kararı ve görünüm TCMB Para Politikası Kurulu’nun aylık toplantısı sonrasında yaptığı açıklamada gecelik borç verme faizini yüzde 12’den yüzde 11,25’e (piyasa yapıcısı bankalar için yüzde 11,5’dan yüzde 10,75’e) indirdiğini, diğer her şeyin mevcut haliyle bırakıldığını belirtti.  Buna göre politika faizlerinin son durumunu bir tabloyla gösterelim:

Türk ordusunun Yunan ordusuna karşı giriştiği genel saldırıyı tanımlayan Büyük Taarruz, Kurtuluş savaşının en önemli aşamasıdır. 21 Ağustos 1922’de taarruz emri verilmiş, 26 Ağustos’ta saldırı başlatılmış, 30 Ağustos Başkumandanlık Meydan Muharebesinde Yunan kuvvetleri yenilmiş ve 9 Eylül’de Türk ordusunun İzmir’e girmesiyle Büyük Taarruz sonuçlanmıştır. Yunan kuvvetleri 18 Eylül’de Anadolu’yu tamamen terk etmiştir.

Bankaların bugün itibariyle bir yıllık mevduata verdiği yüzde 9 - 10 dolayındaki nominal faizden yüzde 15 gelir vergisi kesintisini (stopaj) düşersek yüzde 8,5 oranındaki net nominal faizi bulmuş oluruz. Bu, kişinin eline geçecek faiz oranıdır. Buna göre yılbaşında bankaya 100 TL yatıran bir kişi yılsonunda parasını faiziyle birlikte 110 TL değil 108,5 TL olarak geri alacak demektir.

Gün geçmiyor ki reyting kuruluşlarından birisi Türkiye hakkında bir uyarıda bulunmasın ya da önde gelen ekonomi gazete veya dergilerinde Türkiye’deki risklere dikkat çeken bir makale yayınlanmasın. Bunları okuyunca kimimiz eleştirilere hak veriyoruz kimimiz ise bu eleştirileri yapanları suçlamayı tercih ediyoruz. Pek çok kişi şu soruyu soruyor: “Cumhurbaşkanlığı seçiminde bir sürpriz yaşanmadı. O halde niçin Türkiye hakkında böyle bir endişe söz konusu?”

Enflasyon, genellikle malın az (yani arzın sınırlı) paranın çok (yani talebin arzdan fazla) olduğu zamanlarda ortaya çıkar. Eğer az miktarda mala çok miktarda talip varsa malın fiyatı yükselir. Bu durumda talip sayısını azaltmak için faizi artırmak gerekir. Ki içlerinden bir bölümü faizden kazanacağı parayı düşünerek o mala talip olmaktan vazgeçsin. Böylece mala olan talep düşerse fiyat artışı da durur. Faizi indirmek tam tersi etki yaratır. Faiz düşürüldüğünde, hele bir de negatif reel faiz söz konusu olduğunda, insanların tasarruf yapması için neden kalmaz o zaman hep beraber mallara talip olurlar ve mal fiyatları yükselmeye başlar.

BRICS ekonomileriyle Türkiye ekonomisinin 2003 – 2013 ve 1992 2002 yılları arasında karşılaştırdığımda Türkiye’nin bu ekonomilerin gerisinde kaldığını görmüştük. BRICS ekonomileri içinde Rusya, Brezilya, Güney Afrika doğal kaynaklar açısından zengin, Çin ve Hindistan da uzun süredir batının yatırım üssü haline geldikleri için bu karşılaştırmada Türkiye’nin geride kalması pek de şaşırtıcı olmadı. Bu kez dünyanın her tarafından yükselen piyasa ekonomilerinin (emerging markets) önde gelenlerini ele alarak Türkiye’yi belli başlı 22 rakibiyle karşılaştırıyorum.   

Geçen hafta dış dünyadan büyümeyle ilgili iki önemli veri geldi. İlk veri Japonya’nın ikinci çeyrekteki büyüme oranının yüzde -1,7 olduğunu gösteriyor. İkinci veri Euro bölgesinin ikinci çeyrekte ilk çeyreğe göre sıfır büyüme kaydettiğini ortaya koyuyor.

BRICS ülkeleriyle günümüzü karşılaştırma 2003 - 2013 Aşağıda, 2003 – 2013 yılları arasındaki 11 yıllık sürede aynı göstergeleri BRIC ülkeleriyle (Brezilya, Rusya, Hindistan ve Çin) karşılaştırmalı olarak sunuyorum (bütün değer % olarak okunmalı.) Burada söz konusu 11 yılın ortalama değerleri esas alınmış bulunuyor.  2003 - 2013 Yıllar Büyüme İşsizlik Enflasyon Bütçe Dengesi Cari Denge Türkiye 5,0 10,0 9,1 -3,0 -5,5 Brezilya 3,4 8,7 6,4 -3,2 -0,8 Rusya 4,4 7,1 10,0 2,3 6,6 Hindistan 3,4 5,2 (*) 7,4 -8,9 -1,5 Çin 10,1 2,7 2,7 -0,7 4,9 Güney Afrika 3,4 24,6 5,4 -2,2 -4,2 Aşağıdaki tabloda da bu ülkeleri en iyiden en kötüye sıralayarak sunuyorum. Her bir kategoriyi eşit ağırlıkta (ülkeler toplamı 21 puan edecek biçimde) ele alı

Yıllar itibariyle makro göstergelerdeki değişim Türkiye’de tek parti iktidarının gerçekleştiği 2003 yılsonundan bugüne kadar geçen 11 yılda en önemli 5 makroekonomik göstergedeki gelişmeleri aşağıdaki tabloda gösteriyorum (bütün değerler % olarak okunmalı. 2002 yılsonu değerleri, karşılaştırma amaçlı konulmuştur.) 

Dışarısı kaynıyor Rusya’nın Ukrayna sınırına asker yığmaya başlamasıyla iyice tırmanan doğu – batı ilişkileri karşılıklı ambargoların tırmanmasına yol açtı. ABD ve batı dünyası Rusya’ya uyguladığı ekonomik ambargoyu sıkılaştırırken Rusya da onlara karşı tarım ürünleri alımını durdurma ambargosu uygulamaya başladı. Bu durumda Türkiye açısından Irak’a satamadığı bazı ürünleri Rusya’ya satma olanağı doğmuş görünüyor. Ne var ki eğer bu sertleşme devam eder ve Rusya Avrupa’ya verdiği doğal gazın miktarına da sınırlama koyarsa işler karışacak. Zaten deflasyon sınırında duran Avrupa böyle bir ambargoyla üretim kayıplarına uğrayabilir ve gerçek anlamda derin bir deflasyon çukuruna düşebilir. Bu ise, ihracatının yarısını Avrupa’ya yapan Türkiye için hiç de iyi bir gelişme olmaz.

Geçtiğimiz hafta sonu Haziran ayına ilişkin sanayi üretimi endeks sayıları ve değişim oranları açıklandı. İlk çeyrekte, geçen yılın ilk çeyreğine göre yüzde 5,3 artmış olan arındırılmış sanayi aylık üretimi, ikinci çeyrekte hız keserek yüzde 3,1’lik bir artış sergileyince ikinci çeyrek ekonomik büyümesine ilişkin endişeler arttı.

Türkiye’de çok uzun bir süredir gündemde olan bir tartışma var: Enflasyon ve faiz ilişkisinde hangisi sebep hangisi sonuçtur? Ya da daha basit ifade edersek yüksek enflasyon yüksek faizin sebebi midir sonucu mudur?