KENDİME YAZILAR

2013 yılında Türkiye’de uygulanan ekonomi politikasını anlayabilirsek 2014’de neler olacağını da tahmin etme imkanımız olur. Ekonomi politikasını iki başlıkta ele almak en doğru yol olacak: maliye politikası ve para politikası.

II. Nebukadnezar, Babil’in en ünlü krallarından birisidir (M.Ö. 605 – 562.) Onun zamanında Babil bir süper güç olarak ortadoğuda yükseldi. Babil kenti, kentin kralı Hammurabi zamanında öteki kentleri yenerek hepsine egemen oldu ve Babil krallığı kuruldu. Krallığın ortadoğuda bir süper güç olarak çıkışı Nebukadnezar zamanında gerçekleşti. Nebukadnezar, Med kralının kızı Prenses Amytis ile evlenerek Med krallığının gücünü de arkasına aldı ve rakiplerini dize getirdi.  

Ödemeler dengesi tablolarında yer alan net hata ve noksan kalemi kaynağı belirlenemeyen döviz giriş ya da çıkışlarını ifade eder. Ödemeler dengesi toplamı sıfıra eşit bir dengedir. Dış dünyadan mal ve hizmet satın alınır ve dış dünyaya mal ve hizmet satılır. Bu alım satımın oluşturduğu dengeye cari denge denir. Cari denge açık vermişse bir sonraki bölümde bu açığın nasıl karşılandığı (borç, sermaye girişi, hisse senedi satışı vb) yer alır. Bu ikisi arasında bir tutarsızlık varsa bu fark net hata ve noksan kalemine yazılır. Net hata ve noksan kalemi kaynağı bilinmeyen bir döviz girişi veya çıkışı olduğu anlamına gelir.    

M.Ö. 2000’lere doğru, Asurlu tüccarlar Anadolu’nun o dönemdeki halklarıyla (Hattiler) yaygın bir ticaretin içine girmişlerdi. Bu ticareti yürütmek üzere Anadolu'da kurulmuş bulunan pazar kentlerinden oluşan bir koloni vardı. Bu pazar kentlerinin büyüklerine, Asur dilinde liman anlamına gelen, karum küçüklerine ise, Asur dilinde konak anlamına gelen wabartum deniliyordu. İrili ufaklı bu pazar yerlerinin sayısı 50 dolayındaydı. Asur ticaret kolonisinin merkezi konumundaki Neşa Karumu Kayseri yakınlarındaki Kültepe'de kuruluydu.

Fed Kararı ve Yolsuzluk İddiaları 2013 yılının sonuna doğru ekonomide ve ekonomiyi etkileyecek çerçevede önemli iki gelişme yaşandı: (1) Fed’in “niceliksel gevşeme” (quantitative easing ya da kısaca QE) adı altında uyguladığı tahvil alım programı çerçevesinde her ay yaptığı 85 milyar dolarlık tahvil alımının miktarını 10 milyar dolar azaltması. (2) Geçtiğimiz hafta ortaya çıkan yolsuzluk iddiaları ve bu iddialarla ilgili başlatılan soruşturmalar.

Merkez Bankası Faizleri 1.       Bir ay vadeli repo işlemlerine uygulanan faiz: Bu uygulama kaldırılmış bulunuyor. 2.       Bir hafta vadeli repo işlemlerine uygulanan faiz:  TCMB, 1 hafta vade ile repo ihalesi açıyor, bankalar ellerindeki tahvil ve bonoları TCMB’ye verip karşılığında para alıyorlar ve vade sonunda parayı iade edip kağıtlarını geri alıyorlar. TCMB bu araçla banka ve finans kurumlarının piyasada uyguladığı faiz oranlarını, bankalardan alınan kredilerin miktarını, hisse senedi ve döviz gibi varlıkların fiyatlarını etkileyebiliyor. Bu işlemde faiz oranı bugün itibariyle yıllık % 4,50 olarak uygulanıyor. 

İşsizlik oranı, işsiz sayısının toplam işgücüne bölünmesiyle hesaplanıyor. İşgücü tanımı değişmekle birlikte genellikle 15 - 64 yaş arasında olup da çalışmaya elverişli olan kişileri kapsıyor. 1978 Nobel Ekonomi Ödülü sahibi Milton Friedman ve 2006 Nobel Ekonomi Ödülü sahibi Edmund Phelps'in geliştirdiği doğal işsizlik oranı, işsizlik oranının hiçbir zaman sıfırlanamayacağını, beklenen enflasyonla gerçekleşen enflasyonun eşitlendiği makroekonomik dengedeki işsizlik oranının doğal işsizlik oranı (yani bir anlamda alt limit) olarak kabul edilmesi gerektiğini öne sürüyor. Ekonomide bir doğal işsizlik oranının varlığını kabul edenler kısa dönemde değişiklikler gösterse bile uzun dönemde böyle bir alt limitin oluşacağını ve bunun pek o kadar kolay değişmeyeceğini söylüyorlar. Bunun çeşitli nedenleri var. Her şeyden önce sendikaların gücü, ücretlerin düşmesini ve işsizlik oranını sıfıra kadar geriletecek bir orana gelinmesini engelliyor. Sonra sosyal devlet statüsüne ulaşmış bulunan gün...

Anadolu'nun bilinen ilk halkı Hattilerdir. Hititlerin ise Anadolu'ya yaklaşık 3800 yıl önce gelmiş oldukları tahmin ediliyor. Hititler, yasalarını kil tabletlere yazdıkları ve bunların önemli bir bölümü bulunup okunduğu için hukuk sistemlerinin yanında birçok başka sistemlerini de biliyoruz. Bunların arasında vergi ya da daha geniş bir ifadeyle gelir sistemi de var. Bu sistemlerin günümüzden yaklaşık olarak 3500 yıl önce kurulduğunu tahmin ediyoruz.  

Bir ekonominin iç tasarruflarıyla yatırımları arasındaki fark cari dengeyi veriyor. Bu durumu en iyi özetleyen ünlü denge denklemimizi bir daha yazalım: (S – I) + (T – G) = (X – M) Denklemin ilk parantezi özel kesim dengesini, ikinci parantezi kamu kesimi dengesini, bu iki parantezim toplamı ekonomin iç dengesini, son parantez de ekonominin dış dengesini gösterir. Bir başka açıdan bakarsak denklemin sol tarafı bize iç tasarrufları, sağ tarafı da dış tasarrufları gösterir. Eğer iç tasarruflar, yatırımlardan düşükse o zaman sağ taraftaki dış denge de eksi olur. Bunun anlamı iç tasarruf eksikliğinin dış tasarruflarla kapatılıyor olması demektir.

Tahmin, eldeki veriler ve bilgiler ışığında bir gerçekleşmenin ne yönde olacağına ilişkin akıl yürütmedir. Beklenti, bir tahmine dayanarak bir pozisyon alıp sonucunu beklemektir. Gerçekleşme, beklenen olayın sonucunun ortaya çıkmasıdır. Bu sonuç, beklendiği şekilde olabileceği gibi farklı şekilde de olabilir. Algılama, gerçekleşen şeyin anlaşılma ve yorumlanma biçimidir.

Bundan 3500 yıl kadar önce Hititler, Asurlular ve Babilliler aynı adı taşıyan ağırlık ölçülerini kullanıyorlardı: Şekel ve Mina (ya da mana.) Bu ağırlık ölçüleri aynı zamanda bugün İngiliz pound sterlininde olduğu gibi gümüşe dayalı olarak kullanılan bir çeşit para birimi ölçüsü idi. Hititler, Asurlular ve Babillilerle aynı adı taşıyan ağırlık ölçüsü ve dolayısıyla para birimini kullansalar da bunların ağırlıkları arasında fark vardı. Hititlerin ülkesinde, ya da onların deyimiyle Hatti ülkesinde, 1 Şekel 12,5 gram ağırlığa; 40 Şekele eşit olan 1 Mina ise 500 gram ağırlığa eşitti. Buna karşılık Asur ve Babil’de 1 Şekel 8,33 gram ağırlığa; 60 Şekele eşit olan 1 Mina 500 gram ağırlığa eşit idi. O zamanki değerini bir kenara bırakarak yalnızca karşılaştırmayı kolaylaştırmak için gümüşün gramını bugünkü değeriyle 3 TL olarak alırsak şöyle bir tablo yapma olanağımız var:

En çok tartışılan, üzerinde en çok spekülasyon yapılan konuların başında dış borçlarımız geliyor. Dış borçlarımızı, eldeki en son veriler olan 2013 yılının ortası itibariyle mevcut verilere dayanarak aşağıdaki tabloda sunuyorum (Veriler Hazine Müsteşarlığı’nın www.hazine.gov.tr sitesinden alınmıştır. Milyon USD)

Dışticaretle İlgili Kavramlar Dışticaret dengesi; ödemeler dengesinin en önemli alt dengesini oluşturan cari denge içinde mal ihracatı ile mal ithalatı arasındaki farkı gösteren alt dengedir. Bir ülkenin yurtdışına sattığı mallar ihracat, yurtdışından satın aldığı mallar ise ithalat adını alır. Bu durumda bazı kavramlar şöyle ifade edilir: