Döviz ve Altın Rezervleri Ne İşe Yarar?

Dışticarette, günlük hayatta dünya çapında alış verişte kullanılan ve herkes tarafından kabul gören paralara rezerv para deniyor. Kâğıt para altın karşılığı olarak basılırken kâğıt paranın altınla olan bu ilişkisine konvertibilite (dönüştürülebilirlik) denirdi. 1971’de doların da altın karşılığı kaldırılınca dünyadaki bütün paralar karşılıksız kaldı. O zaman konvertibilitenin tanımı da değişti ve Merkez Bankalarının kendi bastığı parayı getirene açıklanmış kur üzerinden istediği parayı vermeyi kabul ve taahhüt etmesi konvertibilite olarak tanımlanır oldu.

Günümüzde Merkez Bankaları altın ve yabancı para bulunduruyorlar. Bu para ve altınlara uluslar arası rezerv adı veriliyor. Bu rezervleri bir çeşit ekonomik sıkıntı hallerinde başvurmak üzere biriktirilmiş tasarruflar olarak düşünmek mümkündür. Örneğin ekonomik sıkıntılar nedeniyle döviz gelirinde aksama olan bir ekonomi bu rezervlere başvurarak ithalatını bir süre daha sürdürebilir.  

Döviz Rezervi en fazla olan 5 ülke şunlardır (The Economist verileri):

Ülke	Döviz Rezervi (Milyar USD)
Çin	3,181
Suudi Arabistan	542
Rusya	454
Tayvan	386
Brezilya	350

Altın rezervi en fazla olan 5 ülke de şunlardır (World Gold Council verileri).

Ülke	Altın Rezervi (Ton)
ABD	8.133
Almanya	3,400
İtalya	2.450
Fransa	2.435
Çin	1.054

Türkiye’nin döviz rezervi 79 milyar dolar, altın rezervi de 179 tondur.

Çin’i bir yana bırakırsak uluslar arası rezervler konusunda gelişme yolundaki ekonomilerin dövizi, gelişmiş ekonomilerin ise altını rezerv olarak tercih ettiklerini görürüz. Bunun nedeni çok açıktır. Gelişme yolundaki ekonomilerin parası rezerv para değildir, yani dünya ticaretinde veya alış verişlerde kullanılmaz. O nedenle başlarına bir sıkıntı geldiğinde kullanılmak üzere dolar, euro gibi rezerv paraları biriktirirler. Gelişmiş ekonomiler ise kendi paraları ya rezerv para ya da en azından dünya ticaretinde geçerli para olduğu ve o parayı basma yetkisi de kendilerinde olduğu için parasal rezerv tutmaya ihtiyaç duymazlar. Buna karşılık onların altın rezervlerinin yüksekliği geçmişte kâğıt parayı altın karşılığı basmalarından dolayı ellerinde biriken altın stokundan kaynaklanır.  

Günümüzde rezervi yüksek olan gelişme yolundaki ekonomiler riski daha düşük kabul edildiğinden uluslararası yatırımları daha kolay çekebiliyor. Gelişme yolundaki ekonomiler arasında yaşanan rezerv artırma yarışının temel nedeni budur.

Döviz rezervlerinin bir bölümü para olarak tutulsa da asıl büyük bölümü yabancı ülke tahvillerine yatırılır. Örneğin Türkiye'nin döviz rezervlerinin dörtte üçü dolayında bir tutar, ihtiyaç olduğunda hemen paraya çevrilebilecek olan, ABD Hazine tahvillerine yatırılmış bulunuyor. Ocak ayında ödemeler dengesinde görülen 2,7 milyar dolarlık menkul kıymet azalışı bu tür tahvil satışını ifade ediyor.