Ömer Hayyam


Düşüncelerimi en çok etkileyen filozoflardan birisidir Ömer Hayyam. Ezberletilen şeylere başkaldırmayı, ya öyle değilse diye sormayı, merak etmeyi bir ölçüde ondan öğrendim çocuk yaşımda.

Ömer Hayyam 1048’de İran’ın Nişabur kentinde doğmuş, 1131’de ölmüş. Selçuklu sultanları Alparslan ve Melikşah’ın vezirliğini yapmış olan Nizamül Mülk ve Haşhaşiler’in lideri olan Hasan Sabbah ile aynı medresede eğitim gördüğü sanılıyor. Çadırcı anlamına gelen "Hayyam" takma adını babasının çadırcılık yapmış olmasından dolayı almış. Matematik ve astronomi konusunda dünyanın önde gelen bilim adamları arasında yer almış, dünyanın ilk rasathanesini kurmuş.

Evreni ve yaratılışı yorumlamak konusunda içinde yetiştiği kültürün egemen anlayışına karşı çıkmış, akıl yürütmelerini son derecede çarpıcı rubailerle aktarmış.

Dünya dediğin bir bakışımızdır bizim;
Ceyhun nehri kanlı gözyaşımızdır bizim;
Cehennem, boşuna dert çektiğimiz günler,
Cennetse gün ettiğimiz günlerdir bizim.

Ey kör! Bu yer, bu gök, bu yıldızlar boştur boş!
Bırak onu bunu da gönlünü hoş tut hoş!
Şu durmadan kurulup dağılan evrende
Bir nefestir alacağın, o da boştur boş!

Cennette huriler varmış, kara gözlü;
İçkinin de ordaymış en güzeli.
Desene biz çoktan cennetlik olmuşuz:
Bak, bir yanda şarap, bir yanda sevgili.

Ben olmayınca bu güller, bu serviler yok.
Kızıl dudaklar, mis kokulu şaraplar yok.
Sabahlar, akşamlar, sevinçler tasalar yok.
Ben düşündükçe var dünya, ben yok o da yok.

Bugün bile kendisine ezberletilenlere karşı çıkamayan milyonlarca insanın var olduğu bir dünyada bundan neredeyse bin yıl önce “Ben düşündükçe var dünya ben yok o da yok” diyebilmek ya da cennetin de cehennemin bu dünyada olduğunu söyleyebilmek bana hep çok önemli göründü. Bugün belki daha da önemli görünüyor.  

İnanç kabulle, bilim merakla başlar. Ömer Hayyam merak ediyor, soru soruyor ve o soruların yanıtlarını arıyordu. Onun için de en büyük şairler arasında olduğu kadar en büyük bilim adamları arasında yer alıyor. 

Yorumlar

  1. "Cehennem, başkalarıdır.." diyen Sarte' ı hatırlattınız bana. Başkalarıyla uğraşıp kendi eksiklerini gör(e)meme gafletiyle, kendisini buradayken yakmaya başlayan insanın devasız derdini..Peyami Safa'nın "Yalnızız" romanında kahramanına söylettiği gibi; "insan denilen sosyal varlık, kendi iç dünyasının mahpusu haline şifasız bir yalnızlığa mahkum.." İç dünyasını haset, öfke ve kinle harmanlayan insanın tarihi dramı..Biz düşündükçe var ise her şey, ki öyle, bakış ve düşünce sistematiğimizi değiştirmeden insanoğluna yeryüzünde cennet aramak da nafile olsa gerek..

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Bu yorum, yazıya değer kattı. Teşekkürler.

      Sil
    2. Aslında Sartre'ın ünlü sözünü bir daha düşününce farklı bir soru geldi aklıma. Cehennem başkaları mıdır yoksa kendi düşüncelerimiz mi?

      Sil
    3. Başkaları üzerinden inşa ettiğimiz kendi düşüncelerimiz, ki Sartre da sanırım buna atıfta bulunuyor..

      Sil
    4. Evet olsa olsa böyledir. Çok anlamlı oluyor o zaman.

      Sil
    5. Hocam haftada en az bir defa edebi felsefe yazısı da istiyoruz, paslanmamış oluyoruz bizler de böylece..sürekli aynı konularla meşguliyet derinlik körlüğü yaratıyor insanda..

      Sil
    6. Eğer siz de bu yorumları yapacaksanız memnuniyetle yazarım.

      Sil
    7. Bende olanları seve seve paylaşırım sevgili hocam:)

      Sil
  2. Omer Hayyamin herseyden once cok derin felsefesi var. Doneminden bugune degin kendisi kadar cagdas dusunen ve bunu yasantisinada uygulayan cikmamistir.

    YanıtlaSil
  3. Ömer HAYYAM'ın en büyük özelliklerinden biri kaderciliğe karşı çıkmasıdır... Aslında isyanı Tanrı'ya değil dini kader,ödül ve ceza üçgenine sokanlaradır... Rubailerinde kaderciliğe ince göndermeler yapar... Ömer Hayyam bana göre İslam'da akıl ve bilimin öncülüğüne önem veren, herşeyin sorgulanabileceğini düşünen bu sebeplede dogma ve taassubun esiri olmuş insanlar tarafından kafir olarak nitelenen "mütezile" tarafındandır...

    Beni özene bezene yaratan kim? Sen!
    Ne yapacağımı da yazmışın önceden.
    Demek günah işleten de sensin bana:
    Öyleyse nedir o cennet cehennem...

    Günümüzde ahiret için çalıştığını iddia ederek insanları hassas noktalarından yakalayan ancak kendine her türlü maddi çıkarı sağlamaya çalışanlar demek ki onun zamanında da varmış ki şu rubaiyi yazmış...

    Niceleri geldi neler istediler.
    Sonunda dünyayı bırakıp gittiler.
    Sen hiç gitmeyecek gibisin değil mi?
    O gidenlerde hep senin gibiydiler...

    Ömer HAYYAM bana göre aklın ve cesaretin sembolüdür... O dönemde yazabildiği Rubaileri bizler ne yazık ki bu dönemde okurken bile tedirgin oluyoruz...

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Çok önemli saptamalar. Katkınız için teşekkürler.

      Sil
    2. Bu düşünceye sahip birini vezir yapmışlar. Bazen düşünüyorum da acaba bu kadar teknolojik gelişmeye rağmen geri mi gidiyoruz? Bugün Ömer Hayyam gibi düşünen birini kaymakam bile yapmazlar...

      Sil
    3. Çok güzel bir saptama.

      Sil
    4. Tebrikler güzel bir çıkarım olmuş

      Sil
  4. Kozmoloji sınırlarını genişlettikçe Ömer Hayyam'ın dizeleri daha çok şaşırtıyor beni;çok iyi örtüşüyor çünkü.

    Dünya dediğin bir bakışımızdır bizim;
    Ey kör! Bu yer, bu gök, bu yıldızlar boştur boş!
    Ben düşündükçe var dünya, ben yok o da yok.

    Gerçek olan bilincimiz (algımız) sadece. Sadece bilinçse gerçek olan o zaman o da yalan:)

    YanıtlaSil
  5. Süleyman BİTMEZ

    Yazı için size ve yorumunu bu paragrafla bağlayan Tolga Kal'a teşekkürler,(Yazı kadar anlamlı olmuş)

    Ömer HAYYAM bana göre aklın ve cesaretin sembolüdür... O dönemde yazabildiği Rubaileri bizler ne yazık ki bu dönemde okurken bile tedirgin oluyoruz...

    .Yıllar önce Tarlabaşı bulvarını Şişhaneye bağlayan köşede ÖMER HAYYAM diye İ.E.T.T durağı vardı şimdi varmıdır sanmam heleki bu devirde kesin değişmişlerdir.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Orada sadece bir durak değil Ömer Hayyam caddesi var. Ve ben 1973 yılında 6 ay o sokakta oturdum.

      Sil
    2. Durak da cadde de hala duruyor.

      Sil
  6. Dünyanın ilk rasathanesi ile ilgili kesin bir söylem yok bilim dünyasında. Çok eski uygarlıklarda da gökbilime önem verildiği elde edilen arkeolojik bulgulardan anlaşılıyor, ancak bu gözlemlerin profosyonel olarak gözlemevi kurarak mı yoksa serbest şekilde mi yapıldığı konusunda kesinlik yok arkeolojik bulgular profosyonel gözlemlerini işaret etsede böyle bir yapı bulunamadığı için rasathane veya gözlemevi denilmiyor. Kesin olarak söyleyebiliceğimiz ilk rasathanenin Selçuklular döneminde kurulmadığı. Selçuklular Ömer Hayyam tarafından kurulan rasathaneye "gökbilimleri yüksek okulu" adını vermişler. Gözlemevi daha eski nerde var dersek Maya uygarlığında caracol gözlemevi M.S 5. yy daha eski çağlarda Sümerlilerde M.Ö ( 3500-2000) astronomik gözlemlerin yapıldığı yapıların olduğu anlaşılmıştır. Günümüzde Sümerlilerin Türk kökenli bir uygarlık olduğuna dair çok önemli bulgular elde edilmiştir. Önemli bilimadamları tarafından desteklenmektedir. Bir küçük örnek: (
    Sümer’deki Türk İzleri
    8- http://www.youtube.com/watch?v=b1s7N9W-wgs ) Belgeselin tamamını merak edenler olursa linklerini verebilirim. Ömer Hayyam tarafından Selçuklular döneminde Krşehirde açılan rasathane ve Ömer Hayyamın yetiştiği medreselerden yetişen birçok bilimadamı tüm Türk dünyasını etkilemiştir. Batı Türkistan da semerkand ta ULUĞ BEY rasathane açmıştır başka birçok alanda da semerkandı etkilemiştir. Ama bu coğrafyalarda hiçbir zaman huzur olmadığı için ayrıca gereken önem verilmediği için tarihin tozlu sayfalarında üstü örtülmüş tarih olmuş bilgilerdir. Batı aynı bilgileri temel alarak 2 yüzyılda çok yol aldığını herkes iyi biliyor zaten. ÖMER HAYYAM hakkında bazı bilgiler : * Pascal üçgeni olarak tanınan kavramı Pascal dan önce uygulamıştır bu buluş kendisine aittir. * Miladi ve Hicri takvimden daha hassas bir takvim olan celali takvimini çıkarmış. * Binom açılımı olarak bildiğimiz terim yine ilk olarak kendisi tarafından bulunmuş. * Matematikte ilk algoritmik yaklaşımı uygulayan kişi. * Dünyanın kendi ekseni etrafında döndüğünü belirtmiş. * Dünyanın uzay boşluğunda uçtuğunu boşlukta belli çekim yasalarına bağlı olarak bulunduğunu söylemiş o dönemlerde. * Aynı zamanda çok önemli bir felsefeci ve şair...

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Yazıya katkınız için teşekkürler. Birçok şey öğrendim yorumunuzdan.

      Sil
  7. Ömer Hayyam' ı çok severim. Ekonomi yazılarının arasında böyle yazıları görmek çok güzel. devamını bekliyoruz. Bu arada Sarte paylaşımı için de teşekkürler çok anlamlı..

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Sartre üzerine Radikal'de yazdığım eski bir yazımı da sizinle paylaşayım.
      http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalYazar&ArticleID=750231&CategoryID=101

      Sil
  8. Cennet ve Cehennem'in bu dünyada olabileceği üzerine bir söylem ve dayanağım şu şekilde açıklanabilir ki; kıt kaynakları sonsuz ihtiyaçları paralelinde, kendi ego ve hırsları, ihtirasları ile daha fazla bir nevi bireysel merkantilist düzeyde sahiplenen insanlar kendilerine yaratacakları Cennet için kendi algılarındaki, başkaları için hayatı Cehennem'e çevirmektedir.
    Kadercilik için de görüşüm yıllar öncesinin Devil's Advocate (Al Pacino-Keanu Reeves) filminde gayet güzel açıklanan ve özetlenen 'Özgür irade' kavramı ile ilişkilendirilebilir. Milyarlarca olasılığın şekillendirdiği kümülatif bir seçim dizisinin ismine yaşam adı veriyor ve buna göre değerlendirme bekleniyorsa son nefes sonrasında, bu seriyi oluşturan her yeni karar tercihinin de çok büyük önem taşıdığı aşikardır, ve öngörülmezdir.
    Son olarak da Dünyanın en büyük sınırlarına ulaşmış büyük komutan ve devlet adamlarından Kanuni Sultan Süleyman'ın vasiyetiyle bitirmek isterim, mezarına konulduğunda elinin toprak dışında kalmasını istemiş nedenini soranlara da görenler benim bile elimin boş olarak bu dünyadan göçtüğüm görülsün demiştir.
    3 günlük dünya; dün-bugün-yarın, gerisi detay ... Mevcut bilinç ve zeka düzeyimiz ile ne yaşadığımız gezegenin iç sırlarını keşfedebilmiş değiliz, ne de uzayın her geçen gün genişleyen sonsuzluk kavramını. İç yolculuğumuzda ise milyonlarca hücremizde varolan sonsuz sırları da eklemek gerek.
    Ne mutlu Hayyam’ın ruhuna ki binyıla yaklaşan bir süre geçmesine rağmen yaşamının üzerinden eserleri halen çok değerli insanların düşüncelerini aydınlatmaya devam etmekte.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. "Kıt kaynakları sonsuz ihtiyaçları paralelinde, kendi ego ve hırsları, ihtirasları ile daha fazla bir nevi bireysel merkantilist düzeyde sahiplenen insanlar kendilerine yaratacakları Cennet için kendi algılarındaki, başkaları için hayatı Cehennem'e çevirmektedir." Çok iyi ifade etmişsiniz. Ayrıca diğer yorumlarınızıda iyi buluyorum. Selamlar

      Sil
    2. Her iki yorum da çok güzel ve yazıyla bütünleşiyor, teşekkürler.

      Sil
  9. Ömer Hayyam, idealist düşünür (filozof)Berkeley'den oldukça farklıymış. Pozitivizm, bir yerde, demek ki, ta o zamanlarda başlamış demek ki. Hans Reienbach (sağsa)ve Bertrand Russel Hayyam'ı da incelemeli(ydi). Camus, Yabancı'sında dünyanın insanın gitmesine aldırmadığını çok iyi hissettiriyordu.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Aslında Hayyam ile Camus arasındaki geçiş benim de kafamda hep yer etmiş bir konu. Ve düşüncemi en çok etkileyen ikinci yazar da Camus zaten.

      Sil
  10. Yazı başarılı, yorumlar çok başarılı. Size ve katkı sağlayan herkese çok teşekkür ederim. Okurken düşündüm ve keyif aldım. Ekonomi harici yazılar, kısa mola etkisi oluşturuyor. Çalışmaya devam :)

    YanıtlaSil
  11. Hocam Ömer Hayyam, matematikte ilk defa "x" terimini kullanan alimdir, ayrica Celali Takvimi'ni de kendisi hazirlamistir. Ama günümüzde bu yönleriyle cok az anilip, sosyal paylasim ortamlarinda alkoliklerin kendi alkolikliklerine Ömer Hayyam'i alet etmeleri gercekten zoruma gidiyor.

    YanıtlaSil
  12. Hayyam hakkında yazılanlar çelişiyor bence hayyam diye birisi yok,,,

    YanıtlaSil
  13. "Ben düşündükçe var dünya, ben yok o da yok" Descartes'in 1637 yılında "Düşünüyorum o halde varım" demesinden 550 yıl önce söylenmiş muhteşem bir dize. Dünyadaki her bir nesne somut veya soyut kavram bizlerin düşünmesi ve algılayabilmesi koşuluyla vardır. Bizler düşünemiyor ve algılayamıyorsak var olan hiç bir şey yoktur.

    YanıtlaSil

Yorum Gönder

Bu blogdaki popüler yayınlar

Kapitalizm

Paradan Para Kaybetme Dönemi

GSYH’de Dünyada Kaçıncıyız?