Bakır

Bakır ilginç bir metaldir. Yumuşaktır, kolay eğilip bükülür. Hava koşullarından etkilenir, kolayca oksitlenebilir. Bu oksitlenme sonucunda yemek kabı olarak kullanıldığında zehirlenmeye yol açabilir. O nedenle bakır kaplar belirli aralıklarla kalaylanır.

Kalay da yumuşak bir metaldir. Buna karşılık oksitlenmeye karşı dirençlidir. Bakır kapların üzerine kaplandığı zaman oksitlenmeyi önler. Çocukluğumuzda kalaycılar vardı. O dönemlerde alüminyumdan, çelikten yapılmış ya da teflonla kaplanmış yemek kapları, tencereler olmadığı için daha çok bakır kaplar kullanılır, kalaycılar bu kapları kalaylarlardı. Şimdilerde bakır kaplar yeniden moda olduğu için kalaycılar da yeniden çıktı ortaya.

İkisi de yumuşak birer metal olan bakırla kalay belirli bir derecede ergitilip belirli bir oranda (genellikle yüzde 85 – 90 bakır yüzde 10 - 15 oranında kalay) birbirine karıştırılırsa bronz (ya da tunç) denilen sert ve oksitlenmeyen bir metal karışımı ortaya çıkıyor.  

M.Ö. 2000’lere gelinceye kadar kap kacak yapımında kullanılan bakırın yerini o tarihlerde yavaş yavaş bronz almaya başladı. Bu yeni bileşimin yaygın kullanımı yaklaşık M.Ö. 1200’lere kadar uzanıyor. O tarihlerde demir kullanımı başlıyor ve bakırın değeri düşüyor.

Bakırın en yüksek değere ulaştığı dönemin, tek başına kullanıldığı M.Ö 2000’lere kadar olan dönem olduğunu düşünüyorum. Hitit yasalarında yazılı fiyatlardan giderek bir hesaplama yaptığımda bakırın ton fiyatının M.Ö.1250’de yaklaşık 3.000 dolar dolayında olduğu ortaya çıkıyor. Bu dönem bakırın kalayla karıştırılıp bronz yapıldığı dönemdir. Bu durumda bakırın tek başına kullanıldığı önceki dönemlerde daha pahalı olması gerekiyor.

M.S. 1900 yılından itibaren bakırın ton fiyatının dolar cinsinden karşılığını tarihsel serilerden giderek bulabiliyoruz. Örneğin 1900 yılında bakırın tonu 357 dolarmış.

Aşağıdaki tabloda bakırın dolar cinsinden ton fiyatını M.Ö. 1350 yılından bugüne kadar sunuyorum. M.S. 1900 yılına kadar olan fiyatlar benim tahminlerimdir. M.Ö. 1250 yılındaki fiyat tahminini Hitit yasalarında yazılı gümüş cinsinden ifade edilmiş bakır fiyatlarına dayanarak yaptım. M.Ö. ile ilgili öteki tahminler ise bu baz fiyata dayalı olarak yapılmış spekülatif tahminlerdir.    

Bakır Fiyatlarının Gelişimi (M.Ö. 1350 – 2012/Mayıs)

  

Yıllar	USD / Ton		Yıllar	USD / Ton
MÖ 1350	3.500		2002	1.558
1250	3.000		2003	1.780
1200	2.500		2004	2.868
MÖ 1000	1.500		2005	3.684
MS 1900	357		2006	6.727
1950	476		2007	7.126
1970	1.280		2008	2.811
1980	2.230		2009	7.345
1990	2.710		2010	9.575
1995	3.050		2011	7.371
2000	1.940		2012	7.853

M.Ö. 1000 dolaylarında bakır fiyatlarının, demirin kullanımının yaygınlaşmasıyla birlikte düştüğünü tahmin ediyorum. Her ne kadar savaş sanayinde demir, bakırın yerini almış olsa da bakırın fiyatının, kap kacak yapımında kullanılmaya devam ettiği için çok da fazla düşmemiş olduğunu düşünebiliriz. Ondan sonraki dönemlerde bakır fiyatlarının daha hızlı gerilediği kanısındayım. Çünkü bakırın kullanımı giderek azalıyor ve başka metaller devreye giriyor.  

Yukarıdaki tablonun grafik olarak gösterimini de aşağıda sunuyorum.

                                          Bakır Fiyatlarının Tarihsel Seyri (USD / Ton)

Bakır, 20. yüzyıldan itibaren yepyeni bir kullanım alanı buldu: İletim hatları. Bakır, metaller arasında elektrik akımını en iyi iletebilenidir. Bunun ortaya çıkmasıyla birlikte bakır, iletim hatlarında kullanılmaya başlandı ve bakıra talebin yeniden artmasıyla birlikte fiyatı da yükselmeye başladı.

2000’li yıllar bakır fiyatlarının daha da hızlı yükselmesine sahne oldu. Bunun temel nedeni Çin, Hindistan gibi hızlı büyüyen gelişme yolundaki ekonomilerin iletim hatlarını yaygınlaştırmaya duydukları ihtiyacın yarattığı taleptir. Bununla birlikte 2012’de başlayan talep düşüşü bakır fiyatının da gerilmeye başlamasına yol açmış görünüyor.