Tasarruf, Yatırım ve Büyüme

Türkiye, büyümede sayılı ekonomiler arasında yer alıyor. Buna karşılık büyümesi istikrarlı değil. Yani inişli çıkışlı bir eğilim izliyor. Bir bakıyorsunuz yüzde 9 büyümüş bir bakıyorsunuz yüzde 4 büyümüş, ertesi yıl küçülmüş, sonra tekrar yüzde 8 büyümüş. Bu iniş ve çıkışlar yatırım ortamını bozuyor.  

Bunun nedenlerini irdeleyebilmek için öncelikle Türkiye’de yatırımlara kaynaklık eden tasarrufların oranına bakmak gerek. Yani tasarrufların GSYH’ya oranı nedir? Yıllar itibariyle nasıl gelişmiştir? Dünya ortalamasıyla karşılaştırdığımızda nasıl bir görünümü çizmektedir?

Bu soruların yanıtları aşağıdaki grafikten izlenebilmektedir (Bu yazıdaki bütün grafikler için kullandığım verileri IMF WEO Database April 2012’den derledim.).

 

1980 ile 2011 yılları arasında Türkiye’deki tasarrufların GSYH’ya oranıyla dünyada aynı oranın ortalamasını karşılaştırmalı olarak gösteren bu grafik, 1990’lı yıllarda yaşanan yakınlaşma dışında Türkiye’de tasarrufların sürekli olarak dünya ortalamasının altında seyrettiğini ortaya koyuyor. Değerlendirmeye esas aldığımız 32 yıllık dönemin son 12 yıllık bölümünde Türkiye’de tasarruf oranının sürekli bir düşüş eğilimi sergilediği grafikten açıkça görülebiliyor. Dünya ortalamasının yukarı gittiği son birkaç yılda bile Türkiye’de tasarruflar gerilemeye devam etmiş bulunuyor.

Tasarruf, yatırımın kaynağıdır. Özkaynak kullanarak da yapılsa kredi kullanarak da yapılsa yatırımlar tasarruflara dayanır. Tasarrufların yetersiz kaldığı bir durumda yatırım yapılabilmesi için tek çözüm dış kaynakları kullanmaktır. Bu durumda yatırımlarda kullanılacak hammadde, ara malı ve yatırım mallarını ithal edebilmek için dış kaynaklara başvurulması gereği ortaya çıkar. Burada ağırlık kısa vadeli satıcı kredileri olduğunda bir süre sonra finansman darboğazlarıyla karşılaşmak kaçınılmaz hale gelir. 

Aşağıdaki grafik aynı dönem içinde Türkiye’de ve dünyadaki yatırımların GSYH’ya oranını karşılaştırmalı olarak göstermeyi amaçlıyor.

Dünyada yatırımların GSYH’ya oranı ortalama olarak istikrarlı sayılabilecek bir eğilim izlerken Türkiye inişli çıkışlı bir eğilim içinde görünmektedir. 2001 krizinin yarattığı etki ve bize etkisi 2009’da görülen küresel krizin yarattığı yatırım düşüşleri dikkat çekicidir. Özellikle küresel krizden dünya ortalaması fazla etkilenmezken Türkiye’ye etkisi çarpıcıdır.  

İlk iki grafiği karşılaştırdığımızda gerek tasarrufların gerekse yatırımların oranı konusunda inişler ve çıkışlar yaşadığımızı ve dünya ortalamalarının gerisinde kaldığımızı söylemek mümkün ise de asıl sorunun tasarruflarımızın yetersizliğinde olduğu açıkça görülmektedir. Aslında tasarruflardaki yetersizlik yatırım oranı üzerinde de olumsuz etki yapmaktadır. 

Aşağıda sunduğum grafik Türkiye’de tasarruflar ile yatırımların GSYH’ya ola oranını göstermektedir. Buraya kadar anlattıklarımızın çok daha net biçimde göründüğü bir grafiktir bu.

Grafiğe baktığımızda 1980’lerden başlayarak her iki büyüklüğün de iniş eğiliminde olduğunu görüyoruz. 2001 krizini izleyerek yatırımlarda yeniden artış ortaya çıkmasına karşılık tasarruflardaki düşüş daha da hızlanmıştır. Grafik bize tasarruflar ile yatırımlar arasındaki açığın giderek büyüdüğünü göstermektedir.

İç tasarrufların yetersizliği, buna karşılık iç talebin ve dış talebin yüksekliği sonucu üretimini artırmaya devam eden Türkiye, ekonomisini de büyütmeyi sürdürmüştür. Aşağıdaki grafik Türkiye’nin 1980’den 2011 sonuna kadar olan büyüme çizgisini dünya ortalama büyümesiyle karşılaştırmayı amaçlıyor. 

İlk bakışta dikkati çekeceği gibi Türkiye’nin büyüme çizgisi son derecede istikrarsız bir görünüm sergilemektedir. Bu istikrarsızlıkta birçok etken söz konusu olmakla birlikte perde arkasında dış kaynak bulduğu sürece yatırım yapıp büyüyen, dış kaynaklara ulaşamayınca krize giren bir ekonominin öyküsü saklıdır. İç tasarrufları yetmeyen ve giderek azalan, o nedenle sürekli dış kaynaklara başvuran bir ekonominin görünümüdür bu. 

Bu durumda yapılması gereken şey üç seçenekten birisini seçmektir: (1) Yatırımları düşürmek, dolayısıyla büyümeyi düşürmek, (2) Tasarrufları artırmak, (3) Yetersiz kalan iç tasarrufların yerine dış kaynak kullanmak. Türkiye 2000’li yıllar boyunca üçüncü yolu seçmiş ve cari açığını bu yolla kapamıştır. Cari açığın düşürülmeye çalışıldığı bir ortamda büyümeyi sürdürmek isteyen bir ekonominin işi o kadar kolay değildir.

Buraya kadar anlattıklarımız ışığında aynı verileri kullanarak Çin ve Türkiye'nin ekonomik gelişimini karşılaştırmalaı olarak ortaya koymaya çalışalım.

Çin ile Türkiye'nin Tasarruf, Yatırım ve Büyüme Açısından Karşılaştırması 

Refah artışı sürdürülebilir büyümeyle olur (büyüme inişli çıkışlıysa refah artışı ve refah kaybı birbirini siler)

Büyüme yatırımdan gelir (Bir ekonomide yatırımlar ne kadar yüksekse o ekonomi o kadar hızlı büyür)

  

Yatırımın dayanağı tasarruflardır (Bir ülkede yatırım yapabilmek için iç tasarruflar yüksek olmalıdır)

Eğer yatırımlar iç tasarruflardan büyükse cari açık olur (Cari açığı kapatmak için de dışarıdan tasarruf ithal edilir yani borçlanma ve/veya sermaye girişi gerekir)