Dışticaretin Kur ile İlişkisi

Bir ülkenin ihracatını ve ithalatını etkileyen birçok etken var. Kur, bunlardan birisi ve belki de en önemlisidir. Kurun yanında ihraç mallarının ve ithal mallarının fiyat esnekliği önemlidir. Örneğin ihraç ettiğimiz malın petrol olduğunu düşünelim. Petrol ithalatçı açısından hayati bir önem taşır. Yani petrol ithal etmemek kolay bir iş değildir. Dolayısıyla petrol fiyatı ne kadar artarsa artsın petrole sahip olmayan ülkeler bunu ithal edeceklerdir.

Eğer kurun tek belirleyici olduğunu varsayarak bir analiz yapmaya yönelirsek ihracat ve ithalatın normal arz ve talep ilişkisinden bir farkı kalmaz.

Aşağıdaki şekilde Türkiye ile ABD’nin dışticaret ilişkisi gösterilmektedir.

Şekilde dikey eksende TL ile USD arasındaki kur ilişkisi, yatay eksende Türkiye ile ABD arasındaki ihracat ve ithalat miktarları gösterilmektedir. 

Türkiye’nin ihracatını gösteren eğri soldan sağa doğru yükselen bir eğim içindedir. Çünkü TL USD’ye karşı değer kaybettikçe ihracattan elde edilecek TL miktarı artmaktadır. Örneğin C noktasında 0,8 TL’lik ihracata karşılık 1 USD, E noktasında 1 TL’lik ihracata karşılık 1 USD elde edilirken B noktasında 1 TL’lik ihracata karşılık 1,20 USD elde edilmektedir.

Türkiye’nin ithalatını gösteren eğri ise soldan sağa doğru azalan bir eğim içindedir. Çünkü TL USD’ye karşı değer kazandıkça ithal edilen Amerikan malı daha ucuza gelmektedir. Örneğin A noktasında 1 TL’lik mal ithali için 1,20 USD ödeme yapılırken, B noktasında 1 TL’lik ithalata karşılık 1,20 USD, D noktasında 0,8 USD ödenmektedir.

Demek ki ülke parası yabancı paralara karşı değer kaybettiğinde ihracat artarken ithalat düşmekte, ülke parası yabancı paralara karşı değer kazandığında ihracat düşerken ithalat artmaktadır. 

  

Türkiye örneği

TL’nin USD kuru (nominal kur) Bugün itibariyle 1 USD = 1,81 TL’dir. Yine bugün itibariyle Big Mac Türkiye’de 8,45 TL’ye satılmaktadır. Aynı Big Mac, ABD’de 4,20 USD’ye satılmaktadır.

Reel kur hesabı şu formülle yapılıyor:

Er = En x (Ptr / Pabd)

Er= Reel kur

En = Nominal kur

Ptr = Big Mac’in Türkiye’deki satış fiyatı

Pabd = Big Mac’in ABD’deki satış fiyatı

Şimdi değerleri yerlerine koyalım:

Er = 1 x (8,45 / 4,20) = 2,01

Yani TL’nin Dolara karşı nominal kuru 1,81 iken reel kuru 2,01 olarak bulunmaktadır. Bu durumda

Aşırı Değer = (2,01 – 1,81) / 1,81 = 0,11 olarak bulunmaktadır. Bu durumda nominal kur ile baktığımızda TL, Dolara karşı % 11 aşırı değerli durumdadır.

Şimdi Türkiye’nin ABD ile olan dışticaretini kur ilişkisi çerçevesinde gösterelim.

 

Şekilde görüldüğü gibi Türkiye bugün itibariyle 1,81 TL = 1 USD kuru düzeyinde 0A kadar ihracat ve 0B kadar ithalat yapmakta ve AB aralığı kadar dışticaret açığı vermektedir. Kur 1 USD = 2 TL düzeyine geldiğinde ihracat AX kadar artarken ithalat BX kadar düşmekte ve X noktasında dışticaret açığı kalmamaktadır.

Çin örneği

Yuan’ın bugün itibariyle USD kuru (nominal kur) 1 USD = 6,22 Yuandır. Yine bugün itibariyle Big Mac Çin’de 10,5 Yuan’a satılmaktadır. Reel kur hesabını yapalım:

Er = En x (Pçin / Pabd)

Değerleri yerlerine koyalım:

Er = 1 x (10,5 / 4,20) = 2,5

Yani Yuan’ın Dolara karşı reel kuru 2,5 olarak bulunmuş olmaktadır. Bu durumda:

Aşırı Değersizlik = (2,5 – 6,22) / 6,22 = - 0,60 olarak bulunmaktadır. Bu durumda nominal kur ile baktığımızda Yuan, Dolara karşı % 60 dolayında aşırı değersiz durumdadır.  

Şimdi Çin’in ABD ile olan dışticaretini kur ilişkisi çerçevesinde gösterelim

Şekilde görüldüğü gibi Çin bugün itibariyle 6,22 Yuan = 1 USD kuru düzeyinde 0A kadar iithalat ve 0B kadar ihracat yapmakta ve AB aralığı kadar dışticaret fazlası vermektedir. Kur 1 USD = 2,5 Yuan düzeyine geldiğinde ihracat BX kadar düşerken ithalat AX kadar artmakta ve X noktasında dışticaret açığı kalmamaktadır.

Not: Dışticaretin biçimlenmesinde kur, en önemli belirleyicilerden birisidir. Son dönemde ortaya atılan kur savaşları bu önemden kaynaklanmaktadır. Bununla birlikte dışticareti belirleyen ihraç ya da ithal mallarının fiyat esnekliği, gelir esnekliği, ikame mallarının fiyatları, tamamlayıcı malların fiyatları, dışticaret kısıtlamaları, dışticaret teşvikleri, damping gibi pek çok başka etken vardır. Gerçek yaşamda dışticarete konu malların fiyat (kur) esnekliği çok önemlidir. Örneğin ithal edilen mal petrol gibi zorunlu bir mal ise fiyat artışı ya da kur değişimi ithalatı çok sınırlı biçimde etkilerken konu tekstil ürünleri olduğunda fiyat artışı ithalatın ciddi biçimde düşmesine neden olabilir. Bir başka ifadeyle gerçek yaşamda dışticaret sadece kur değişimiyle biçimlenmez. Bu yazıda amacım kurun etkisini ötekilerden soyutlayarak ortaya koymak olduğu için esneklik, ithalat kısıtlamaları, ihracat teşvikleri gibi konuların hepsi ihmal edilerek ithalat ve ihracatın yalnızca kura göre biçimlendiği varsayımıyla hareket edilmiştir.