Kralın Soytarısı

Kralın soytarısı (İngilizcesi court jester veya king’s fool) ortaçağda kralı eğlendirmek için onun yanında bulunan kişiye verilen addır.

Geçmişi ne kadar eskiye gidiyor bilmiyorum ama gezgin göstericilik, eğlendiricilik işinin ilk örneklerinin insanın yerleşik düzene geçişi ve tarım yapmaya başlamasıyla birlikte ortaya çıktığını sanıyorum. Bu meslek, yerleşik düzenle birlikte gelen "artık zaman" çerçevesinde sanata yönelik faaliyetlerin ortaya çıkması kapsamında doğmuş olsa gerek. İşin resmileşmesi ise esas olarak ortaçağda gerçekleşmiş görünüyor.

Ortaçağda kasabadan kasabaya dolaşan jonklörler, illüzyon ustaları, soytarılar, özellikle de aralarında çok şöhretli olanlar, dönem dönem kralı ve sofrasında bulunanları eğlendirmek için saraya da davet edilir olmuş. Bir süre sonra kralın en çok beğendiği soytarılar sürekli olarak sarayda kalmaya ve onu eğlendirmeye başlamış.  Yani zaman içinde soytarılık işi bir çeşit kadrolu işe dönüşmüş.

Kralların, bu kadar yakınında bulunan kişiye zamanla düşüncesini sormamaları düşünülemez. Bir süre sonra kral bazı devlet işlerinde bunlara düşüncelerini sorar olmuş. Yani zaman geçtikçe bu soytarılar kralı eğlendirmenin yanı sıra ona düşüncelerini ve görüşlerini açıklar olmuşlar. Hiç kuşkusuz kralların en yakın arkadaşları, üst düzey görevliler de onlara danışmanlık yapmış olsalar da profesyonel danışmanlık mesleğinin soytarılıktan türediği sanılıyor.

İlerleyen dönemlerde bu danışmanların pek çoğu artık soytarılık yapmayıp krala doğru bildiğini anlatan onunla düşüncelerini tartışabilen kişiler haline gelmiş. Yani gerçek anlamda danışmanlık yapmaya başlamışlar. Buna karşılık danışmanlar arasında krala gerçekleri değil de onun istediklerini söyleyenler de var olmaya devam etmiş. Hangisinin tercih edildiğinin tamamen kralın düşüncesine ve bakış açısına göre belirlenmiş olduğunu söylemek gereksiz.   

Bu tür soytarılıkla danışmanlık arasındaki geçiş konusunda en önemli isimlerden birisi William Sommers’dir. Sommers, İngiltere’nin en ünlü krallarından 8. Henry’nin (1491 – 1547) soytarısı ve danışmanı olarak görev yapmış. Hatta onun notlarına dayanılarak yazıldığı söylenen 8. Henry biyografisi uzun süre çok satanlar listesinde kalmıştı (The Autobiography of Henry 8: With Notes by his Fool Will Sommers, yazarı: Margaret George, Ballantine Books, New York, 1987.)

Günümüzde danışmanlar ikiye ayrılıyor: (1) Kendilerine danışan yöneticilere, bildikleri, duydukları, gördükleri gerçekleri anlatan, yöneticilerin yaptığı hataları ona söyleyebilen ve bu uğurda işini kaybetmeyi göze alabilenler. (2) Yöneticilerin aklındakileri okumaya çalışıp onun duymak istediklerini ona söyleyen, hatta bazen onun düşündüğünden bile ötesini söyleyenler (kraldan çok kralcı olanlar) ve bu yolla işini sürdürmeyi garanti etmeyi düşünenler. İlk gruptakiler gelişmiş demokrasilerde genellikle yöneticilerin yanlarında bulundurmayı istedikleri insanlardır. İkinci gruptakiler danışmanlık aşamasına tam olarak geçemeyip soytarılık aşamasında kalmış kişilerdir. Batıda bu tür danışmanlar pek iş bulamazlar. Ortadoğuda ise makbul olan danışmanlar bunlardır.

Batıda genellikle hata yapan yönetici belirli bazı kayıplarla hatasını düzeltirken ortadoğuda hata yapan yönetici genellikle hatasında ısrar etmeye yöneliyor. Bunun bir nedeni danışmanlarının krala gerçeği söyleyememesidir. Bu da ortadoğuda danışman ile soytarı arasındaki geçiş sürecinin henüz tamamlanmamış olduğunu gösteriyor.

Not: Bu yazım da öteki yazılarımda olduğu gibi kişilere değil sisteme yönelik bir eleştiridir. Yazılarımı ve yorumlarımı okuyanlar benim kişilerle değil sistemle uğraştığımı bilirler. Burada da bir sistem sorununu ele almayı amaçladım.