Kur Nereye Gider?

Piyasada geçerli olan döviz kuruna nominal döviz kuru deniyor. Örneğin 2013 Ekim ayı başında TL’nin USD nominal kuru 2,00 idi.

Reel döviz kuru, iki ülkenin para birimleri arasında geçerli olan nominal döviz kuruyla aynı mal ya da mal gruplarının bu iki ülkede geçerli satış fiyatlarının karşılaştırılmasıyla hesaplanan kurdur. Bize nominal döviz kurunun hangi oranda gerçekçi olduğunu gösterir.

Reel döviz kurunu tam olarak hesaplayabilmek için karşılaştırmaya esas alınan mal ya da malların iki ülkede de aynı standartla üretiliyor olması gerekir. Diyelim ki TL’nin USD karşısındaki kurunun doğru olup olmadığını bulmaya çalışıyoruz ve Türkiye ve ABD’de aynı standartta üretilen bir mal biliyoruz. Bu durumda TL ile USD arasındaki reel döviz kurunu hesaplayabilmek için şöyle bir denklem kullanıyoruz:

RDK = Malın Türkiye’deki Fiyatı / Malın ABD’deki fiyatı

The Economist Dergisi, bu karşılaştırmalar için dünyanın her yerindeki Mc Donalds fast food restoranlarında aynı standartla üretildiği bilinen Big Mac sandviçini karşılaştırmalarına esas alıyor. Biz de Big Mac üzerinden hesaplamamızı yapalım.

Haziran ayında Big Mac sandviçi ABD’de 4,36 USD’ye (ABD fiyatı 4 kentteki satış fiyatlarının ortalaması olarak alınıyor), Türkiye’de 8,50 TL’ye satılıyordu. Haziran ayında Türkiye’de geçerli USD - TL nominal kuru 1,87 idi. Şimdi bu değerleri denklemimizde yerine koyalım:

RDK Haziran = 8,50 / 4,36 = 1,95

Demek ki Big Mac’in, orijinal üretim yeri olan ABD’deki fiyatını baz fiyat olarak alırsak Türkiye’de ya satıldığı fiyat ucuz ya da kur gerçek durumu yansıtmıyor. Çünkü o tarihte kur denklemimizin söylediği gibi 1,95 değil 1,87’dir. Bu durumda Big Mac’in Türkiye’de Haziran ayındaki değeri (8,50 / 1,87 =) 4,55 USD’dir. Yani ABD’deki fiyatından 0,19 USD daha pahalıdır. Bu durumda TL, Haziran 2013 itibariyle ABD dolarına göre yüzde aşırı değerlidir.   

Şimdi aynı hesabı Ekim ayı için yapalım. Big Mc fiyatı ABD’de 4,56 USD’ye yükselmiş, Türkiye’de ise değişmeden kalmış, buna karşılık USD - TL nominal kuru 2,00’ye yükselmiştir. Şimdi bu yeni değerleri denklemde yerine koyalım.     

RDK Eylül =  8,50 / 4,56 = 1,86

Buna göre Big Mac’in ABD’deki fiyatıyla satılması için nominal kurun 1,86 dolayında olması gerekiyordu. Oysa Ekim ayında nominal kur 2,00’dir. Bu durumda Big Mac’in Türkiye’de Ekim ayındaki değeri (8,50 / 2,00 =) 4,25 USD ediyor. Yani ABD’deki fiyatından 0,28 USD daha düşük değer taşımaktadır. Bu durumda TL, Ekim ayı itibariyle USD’ye göre yüzde 7 dolayında aşırı değersiz görünüyor.

Reel döviz kuru endeksi bize daha çok satınalma gücü odaklı bir bakış açısının sonuçlarını veriyor. Bunu tek başına Big Mac gibi bir malı esas alarak hesaplamak doğru bir yaklaşım değil. Burada bu hesaplamayı kullanmamın nedeni sadece bir fikir verebilmesi içindir.

Bir başka bakış açısı önümüzdeki dönemde gelişme yolundaki ülkelere yönelik sermaye akımlarının artıp artmayacağı sorusuna verilecek yanıtla ortaya çıkabilir. TCMB Başkanı, önümüzdeki dönemde ABD ve Avrupa ekonomilerinde yaşanacak toparlanmaların bu sermaye akımlarının artmasına ve dolayısıyla kurların düşmesine yol açacağı görüşünde. Hatta bu düşüşün, dolar kuru açısından ilk ortaya attığı 1,92’nin de altına gelerek 1,80’lere kadar inebileceği kanısında. Oysa piyasa, en azından şimdilik, aynı görüşte değil. Çünkü yine TCMB Başkanı’nın deyimiyle açık pozisyonlarını kapatmaya çalışıyorlar. Kurların düşeceğini bekleyen bir piyasa pozisyon kapatmaya uğraşmaz. Çünkü şimdi pahalıya kapatacağı pozisyonunu kurlar düştüğünde ucuza kapatma imkanı olur. Demek ki piyasanın beklentisi kurların düşeceği yönünde değil yükseleceği yönünde oluşmuş bulunuyor. Gelişmiş ekonomilerde kazanç imkanlarının artacağı buna karşılık gelişme yolundaki ekonomilerde risklerin artacağı bir gelecek bekleniyorsa bu yaklaşım doğrudur. 

Buna karşılık ABD’de yaşanan bütçe krizi ve onu izlemesi beklenen borç tavanı krizi Fed’in tahvil alım programında azaltmaya gitmesi yönündeki beklentileri tersine çevirmiş görünüyor. Eğer gelişme bu yönde olursa Yabancı fonlar gelişme yolundaki ülkelerden çıkmak bir yana yeniden o ülkelere dönebilirler. Bu gelişme, yani sermaye akımlarının yeniden yön değiştirmesi, Türkiye açısından kurda düşüşe yani TL’nin değerlenmesine yol açabilir.

Özetle söylemek gerekirse kurların yönü açısından tümüyle ABD’ye ve Fed’e endeksli bir ortam içinde bulunuyoruz.