Kurdaki Değişimin Farklı Etkileri: Soru ve Yanıt

Soru:

İkamesi olmayan mallar için de yükselen kurun ihraç eden şirket için ne gibi sonuçlar doğuracağını açıklar mısınız? İkamesi olmayan malların satışı yükselen dolar kurundan nasıl etkilenir? Yükselen dolar kuru nedeniyle ikamesi olmayan malları ihraç eden şirketlerin geliri nasıl etkilenir?

Sorumu bir örnekle daha da genişletmek isterim. Örneğin Masaüstü yada laptop bilgisayarlar için ikamesi olmayan ya da yok denecek kadar düşük olan X marka işlemcileri düşünelim. Bilgisayar üretmek isteyen bir firma bu işlemciyi onu üreten ABD’li firmadan kur artsa da azalsa da satın almak zorunda. Bu bağlamda kur artışı X işlemcisini üreten ABD’li firmaya pozitif olarak yansımaz mı?

Yanıt:

Başlangıçta 1 USD = 2 TL kurunun geçerli olduğunu varsayalım. Örneğinizdeki işlemciye 200 TL verip (=100 USD) alan bilgisayar üreticisini düşünelim. Bu üretici, söz konusu işlemciyi ABD’den ithal ediyor, diğer bütün girdileri iç piyasadan 300 TL’ye alarak bilgisayarı 500 TL'ye mal ediyor ve 700 TL'ye satıyor olsun. Kur; 1 USD = 3 TL'ye yükseldiğinde bilgisayar üreticisi 100 USD değerindeki işlemciyi bu kez 300 TL maliyetle ithal eder konuma gelecektir. ABD’li işlemci satıcısı açısından değişen bir şey olmaz. O yine ayni işlemcinin satışı karşılığında 100 USD almaya devam edecek. Buna karşılık bilgisayar üreticisinin maliyeti artık 500 TL değil 600 TL’ye yükselecektir. Bu durumda bilgisayar üreticisinin karşısında iki seçenek oluşur: (1) Ürettiği bilgisayarın fiyatını maliyete gelen artış kadar yükselterek 800 TL’ye çıkarabilir. Fiyat artışı sonucu muhtemelen satış miktarı düşeceği için üretimini azaltacak ve dolayısıyla kazancında düşüş ortaya çıkacaktır. (2) Maliyete gelen 100 TL’lik artışı satış fiyatına kısmen yansıtarak, örneğin fiyatı 750 TL’ye çıkararak, biraz satış kaybı biraz da kâr kaybı yoluyla kazancını dengede tutmaya çalışabilir. Bu ikisinden hangisinin tercih edileceği firmanın durumuna, rakiplerin durumuna ve piyasanın durumuna göre değişir.

Kur düşerse yani TL değer kazanırsa durum farklıdır. Diyelim ki USD/TL kuru 2’den 1,5’e düşmüş olsun. Bu durumda X işlemcinin fiyatı (100 USD) değişmediği halde bilgisayar üreticisine maliyeti 200 TL yerine 150 TL’ye düşecek, dolayısıyla bilgisayar üreticisi aynı bilgisayarı 450 TL’ye mal eder duruma gelecektir. Bu durumda bilgisayar üreticisinin karşısında iki seçenek oluşur: (1) 450 TL’ye mal etmeye başladığı bilgisayarın satış fiyatını değiştirmez ve bilgisayar başına 50 TL daha fazla kâr eder. Bu durumda bilgisayarın satış miktarı da değişmez. (2) 50 TL’lik maliyet düşüşünü kısmen ya da tamamen satış fiyatına yansıtarak örneğin bilgisayarı eskisi gibi 700 TL’ye değil 650 TL’ye satmaya başlar. Bu durumda satış miktarı artar. Bilgisayar üreticisinin bu iki seçenekten hangisine göre davranması gerektiği yine firmanın durumuna, rakiplerin durumuna ve piyasanın durumuna göre değişir. Çünkü kur yeniden arttığında fiyatı eski düzeyi olan 700 TL’ye getirse bile eski satış hacmine ulaşamayabilir. Bilgisayar üreticisi, kurdaki düşüşün geçici olduğunu düşünüyorsa bu gibi durumlarda indirim kampanyaları yapmak daha akıllıca olabilir.

Kurdaki düşüşün ABD’li işlemci satıcısı açısından başlangıçta bir etkisi yok gibi görünür. TL kurundaki değişim onu ilgilendirmez, o yine aynı işlemciyi 100 USD’ye satmaya devam eder. Buna karşılık kur düşüşü bilgisayar üreticisinin fiyatı düşürmesi ve daha çok bilgisayar satmasıyla sonuçlanmışsa o zaman o bilgisayar üreticisi daha fazla işlemci talep edecek demektir. Ki bu da ABD’li işlemci üreticisinin satışlarının artmasına yol açar. Bu durumda kurdaki düşüş ABD’li işlemci satıcısının, Türkiye’deki ithalatçının ve muhtemelen Türkiye’deki tüketicinin kazançlı çıkmasıyla sonuçlanır. Söz konusu mal, ikamesi olmayan bir mal değil de örneğin kumaş gibi Türkiye’de de üretilen bir mal olsaydı o zaman Türkiye’deki üretici bu işten zararlı çıkardı.