Uygulamalı Kamu Finansmanı Dersi

Hazine, birçok başka işinin yanında asıl olarak kamu finansmanını yürütmekten sorumlu kurum. Kamu finansmanı; bütçe gelirlerine dayanarak bütçe ödemelerini yapmak yani kamu kesiminin nakit akımını yürütmek ve bütçe açık verdiğinde o açığı kapatmak için gerekli iç ve dış borçlanmayı yapmak şeklinde özetlenebilecek bir faaliyet.

Aşağıdaki tablo kamu finansmanının temel tablosu olan bütçe ile Hazine nakit dengesini bir arada ve geçen yılla karşılaştırmalı olarak gösteriyor (Kaynak: Maliye Bakanlığı ve Hazine Müsteşarlığı, milyar TL.)

	2016	2016/4	2017/4
Bütçe Giderleri	583,6	176,0	215,7
Faiz Dışı Giderler	533,4	156,8	193,6
Faiz Giderleri	50,2	19,2	22,1
Bütçe Gelirleri	554,4	181,4	197,8
Vergi Gelirleri	458,7	140,9	158,7
Diğer Gelirler	95,7	40,4	39,1
Bütçe Dengesi	-29,2	5,4	-17,9
Bütçe Faiz Dışı Dengesi	21,0	24,6	4,2
Hazine Nakit Dengesi
Giderler	592,9	183,3	224,3
Gelirler (Özelleştirme dahil)	554,7	181,8	198,0
Nakit Dengesi	-38,2	-1,5	-26,3

2017 yılı için denklemlerle hesaplama şöyle yapılıyor:

Bütçe Dengesi = Bütçe Gelirleri – Bütçe Giderleri = 197,8 – 215,7 = - 17,9 (bütçe açığı)

Faiz Dışı Denge = Bütçe Gelirleri – Faiz Dışı Giderler = 197,8 – 193,6 = 4,2 (faiz dışı fazla)

Hazine Nakit Dengesi = Nakit Gelirler – Nakit Giderler = 198,0 – 224,3 = - 26,3 (nakit açığı)

Tablo bize 2017 yılının ilk 4 ayında geçen yılın ilk 4 ayına göre önemli bir bozulma olduğunu gösteriyor. Bütçe, 2016 yılının ilk 4 ayında 5,4 milyar TL fazla verirken bu yılın ilk 4 ayında 17,9 milyar TL açık vermiş. Daha kötü bir görünüm Hazine nakit açığında ortaya çıkmış. Geçen yılın ilk dört ayında 1,5 milyar TL nakit açığı varken bu miktar bu yıllın ilk 4 ayında 26,3 milyar TL’ye çıkmış. Bu gelişmeler bize bütçede ve nakit yönetiminde geçen yıla göre bozulma olduğunu gösteriyor.

Hazine’nin nakit olarak finanse ettiği miktarı bulmak için ilk 4 aydaki bütçe açığından aynı dönemde emanete alınan yani nakten ödenmeyen paraları düşmemiz buna karşılık henüz bütçeye gider yazılmadığı halde avans olarak ödenen paraları eklememiz gerekir. İlk 4 ayda emanete alınan paraların toplamı 3,2 milyar TL, avans olarak ödenen paraların toplamı 4,7 milyar TL. Bunları ele alıp Hazine’nin ilk 4 ayda finanse ettiği miktarı hesaplayalım:

Hazine Finanse Etmesi Gereken Miktar = Bütçe Dengesi – Emanetler + Avanslar = - 17,9 – 3,2 + 4,7 = -16,4 milyar TL

Hazine bu açığı finanse etmek için borçlanmaya gitmiş. Onun dökümünü de geçen yılın ilk 4 ayındaki durumla karşılaştırmalı olarak aşağıdaki tabloda gösterelim:

	Ocak - Nisan 2016	Ocak – Nisan 2017
Bütçe Dengesi	5,4	-17,9
Emanetler (-)	-7,7	-3,2
Avanslar (+)	3,8	4,7
Hazinenin Finanse Etmesi Gereken Miktar	+1,5	-16,4
İç Borçlanma (Net)	9,3	18,0
Borçlanma	35,3	41,1
Borç Ödeme (-)	26,0	23,1
Dış Borçlanma (Net)	-0,3	10,5
Borçlanma	5,2	18,7
Borç Ödeme (-)	5,4	8,2
Toplam Borçlanma (Net)	9,0	28,5
Kasa/Banka	10,5	12,1

Hazine Finansmanı = [İç Borçlanma (Borçlanma – Ödeme)] + [Dış Borçlanma (Borçlanma – Ödeme)] +/- Diğer

Bu denklemle 2017 yılının ilk 4 ayı için hesap yapalım:

Hazine Finansmanı = [41,0 – 23,1)] + [(18,7 – 8,2)] – 12,1 = 16,4 = Hazinenin Finanse Etmesi Gereken Miktar

Tabloya göre Hazine geçen yılın ilk 4 ayında toplam net 9 milyar TL borçlanma yaparken bu yılın ilk 4 ayında toplam net 28,5 milyar TL’lik borçlanma yapmış.

Geçen yılın ilk 4 ayında 1,5 milyar TL fazlası bulunan, bunun üzerine 9 milyar TL net borçlanma yapan Hazine kasasına ve banka hesaplarına 10,5 milyar TL koymuş. Bu yılın ilk 4 ayında 16,4 milyar TL açığı bulunan Hazine 28,8 milyar TL net borçlanma yapıp bu açığı finanse ederken elde kalan (28,5 – 16,4 =) 12,1 milyar TL’yi kasasına ve banka hesaplarına yatırmış.

Burada akla gelebilecek olan soru Hazine’nin niçin ihtiyacından fazla borçlandığı sorusudur. Bunun yanıtı finansman planlamasının yıllık olmasındadır. Yani Hazine, 4 aylık bir dönemi değil bütün bir yılı planlayarak borçlanmaya gitmektedir. Dolayısıyla bazı dönemlerde fazla borçlanma yapsa da bazı dönemlerde düşük borçlanma yaparak yıllık programını gerçekleştirmeye çalışmaktadır.

Bu aşamada bir de Hazine’nin ilk 4 aydaki borçlanmasına yıllar itibariyle karşılaştırmalı olarak bakalım:

Borç Göstergesi	2014	2015	2016	3 Yılın Toplamı	2017
Borçlanma (Net)	8.311	11.211	7.712	27.234	27.771
Dış Borçlanma (Net)	3.176	-1.978	-986	212	9.757
Kullanım (+)	11.744	7.486	4.332	23.562	17.708
Ödeme (-)	8.569	9.464	5.318	23.350	7.952
İç Borçlanma (Net)	5.135	13.189	8.697	27.022	18.015
Kullanım (+)	56.015	41.420	34.635	132.070	41.091
Ödeme (-)	50.879	28.231	25.937	105.048	23.076

Tablonun bize gösterdiği şey Hazine’nin 2017 yılının ilk 4 ayında, önceki 3 yılın ilk 4 ayındaki borçlanmalarının toplamından daha fazla borçlanma yaptığı gerçeğidir. Asıl büyük artış dış borçlanmada ortaya çıkmış bulunuyor. Bu büyük sıçramanın nedenleri arasında; referanduma gidişte kamu harcamalarının hızla artırılmış olması, aynı gerekçeyle vergilerde indirimler yapılmış olması en önde gelenler arasında sayılabilir. Dış borçlanmaya bu kadar ağırlık verilmesinin nedeni ise iç borçlanma faizlerinin, gerek kurun gerekse enflasyonun etkisiyle, artmış olmasıdır. Hazine verilerine göre iç borçlanmanın ağırlıklı maliyeti olarak faiz 2017 yılının ilk 4 ayında geçen yılın ilk 4 ayına göre 1 puandan fazla artış göstermiş görünüyor.

Kamu finansmanının bu şekilde devam etmeyeceğini düşünüyoruz. Çünkü bu tür bir bozulmanın eldeki en önemli ekonomik çapa olan kamu mali disiplinini, biraz zaman alsa bile, eninde sonunda bozması kaçınılmaz. 2017 yılının ilk 4 ayında ortaya çıkan bu ciddi bozulmanın giderilebilmesi için hükümetin önünde üç seçenek bulunuyor: (1) Vergileri veya diğer gelirler artırmak, (2) Harcamaları kısmak, (3) İkisini bir arada yapmak. Üçü de sancılı operasyonlara gebe bulunuyor.