Akide Şekeri

Akide sözcüğü; Arapça kd kökünden gelen ve bağlanma, bağıtlanma, sözleşme anlamları taşıyan bir sözcük. Akide şekeri; şekerin kaynatılarak katılaşması yolu ile yapılan, renkli ve kokulu, ağızda güç eriyen bir çeşidini oluşturuyor. Ağda, akidenin anlam ve telaffuz değişimine uğramış halidir.  

Osmanlı – Türk mutfağının en eski şekerleme türlerinden olan akide şekeri, Padişah tahta çıktığında ulufe töreninde dağıtılır, askerlerin padişaha bağlılığını gösteren bir sözleşme yapıldığı anlamına gelirdi.

Padişah tahta çıktığında Yeniçeri Ağası bir kap içinde Yeniçeri Ocağında yapılmış akide şekerlerini Padişaha bağlılık nişanesi olarak sunardı. Bu kaptaki akide şekerlerinin ağırlığı normalde 400 gram gelirdi. Bu şekerler yeniçerilerin Padişaha güvenini ve bağlılığını gösterirdi. Eğer kaptaki şeker miktarı 400 gramdan az gelirse, bu, yeniçerilerin Padişaha güvenmedikleri anlamına gelirdi. Padişah, bir tane akide şekerini alıp yerse ‘size güveniyorum’, şekeri yemeden önce bir tanesini çeşnicibaşıya tattırır da sonra yerse ‘size güvenmiyorum’ mesajı vermiş olurdu.

IV. Murad, ağabeyi Genç Osman’ın katledilmesinden sonra tahta geçen akli dengesi bozuk amcası I. Mustafa’nın tahttan indirilmesi üzerine 1623 yılında tahta çıktığında henüz 11 yaşındaydı. Kendisinden önceki iki padişahtan birisinin katledilmesine, diğerinin de tahttan indirilmesine tanık olmuştu. Yaşı küçük olduğu için annesi Kösem Sultan, saltanat naibesi olarak görev yapıyordu. Murad, tahta oturunca adet olduğu üzere Yeniçeri Ağası bir kap içinde akide şekerlerini getirip genç Padişaha sundu. Şekerler tarttırıldığında 400 gramdan az geldiği görüldü. Yeniçeriler, Kösem Sultan’ın da yönlendirmesiyle, miktarı az tutarak genç padişaha güvenmediklerini ifade etmiş oluyorlardı. IV. Murad’ın yaşı çok küçük olduğu için aslında yeniçerilerin bu yaklaşımında garipsenecek bir taraf yoktu, yani o yaştaki padişaha güvenmemeleri normal karşılanabilirdi. Ne var ki asıl mesele Kösem Sultan’ın tahtın gücünü elinde tutmak istemesinden kaynaklanıyordu. IV. Murad, şekerleri çeşnicibaşıya tattırmak yerine şekerlerden birisini alıp üzerine kırmızı kalemle bir çizgi çekip kaba bıraktı ve bir başka şekeri çeşnicibaşıya tattırmadan yedi. Böylece yeniçerilere ‘siz bana güvenmeseniz de ben size güveniyorum’ derken bir yandan da saltanat naibesi olan annesi Kösem Sultan’a ve yeniçerilere ‘size güveniyorum ama haddinizi bilin, çizgiyi aşmayın’ anlamına gelen bir mesaj vermiş oluyordu.

Günümüzde akide şekeri bu amaca hizmet için kullanılmıyor yalnızca şeker olarak yeniyor. Cumhuriyetle birlikte akide şekeriyle mesaj vermenin yerini hukukun üstünlüğü, kurallar ve kurallara saygı aldı. Hiçbir zaman kurallara tam saygı bu topraklarda geçerli olmadı. Hep bir arkadan dolanma arayışı var oldu ama yine de kurallar iyi kötü eşit biçimde uygulanıyordu. Yargı organları, yürütmenin istediği kararları değil hukukun gereği olan kararları veriyor, yürütmenin yasaya uymayan kararlarını kimseye danışmadan bozabiliyordu. Yürütme de yargı organlarının kararını beğense de beğenmese tanımamazlık etmiyordu. Bugün o beğenmediğimiz noktadan bile oldukça uzaktayız.

George Orwell 1984 romanında: “Aslında hiçbir şey yasa dışı değildi, çünkü yasa diye bir şey yoktu” diyor. Bizde durum tam olarak öyle değil, yasalar var hem de istemediğimiz kadar çok, ama yasalarda yazılı olanlar kişiye göre farklı uygulanıyor. Bu durum, yasa olmamasından çok daha vahim.