Kapasite Kullanımı Nedir, Nasıl Ölçülür, Ne İşe Yarar?

Kapasite Kullanım Oranı, bir üretim biriminin belirli bir dönemde fiilen gerçekleştirdiği üretim miktarının fiziki olarak üretebileceği en yüksek miktara olan oranını gösterir. Ayakkabı üreten bir imalat biriminin bir ay içinde üretebileceği ayakkabı miktarının 100 adet olduğunu ve buna karşılık Mart ayında 80 adet üretim gerçekleştirdiğini düşünelim. Bu verilere göre bu ayakkabı imalat biriminin Mart ayındaki kapasite kullanım oranı yüzde 80 olarak gerçekleşmiştir.

Kapasite kullanım oranı genellikle yüzde 100 olarak gerçekleşmez. İmalat sırasında çeşitli aksamalar olabilir: Elektrik kesilmeleri, makine arızaları, makine ve tesisatın bakım araları, tatiller, grevler, çalışma saatlerinde aksamalar, mevsimlik nedenler gibi sorunlarla kapasite kullanımında düşüşler ortaya çıkar.

Sanayide kapasite kullanımının ölçülmesi için genellikle imalat sanayi esas alınır. Çünkü imalat sanayi genellikle sanayi kesiminin en ağırlıklı alt sektörüdür. Örneğin bizde imalat sanayi alt sektörü bütün sanayi sektörü üretiminin yaklaşık olarak dörtte üçünü tek baçına gerçekleştirir. Bu durumda yukarıda verdiğimiz örnekte olduğu gibi seçilmiş olan imalat sanayi üretim işyerlerine tek tek anket uygulanarak gerçekleştirdikleri fiili üretim belirlenir.

İmalat sanayi kapasite kullanım oranı, Merkez Bankası’nın imalat sanayi sektöründe çalışan işyerlerine her ay uyguladığı İktisadi Yönelim Anketi’ne verilen cevaplara göre hazırlanıp yayımlanır. Bu anket Mart 2012’de 2614 işyerine gönderilmiş ve 2212 işyeri bu anketi yanıtlamıştır. İmalat sanayi geneli ve alt sektörleri itibarıyla hesaplanan kapasite kullanım oranları, ankete katılan işyerlerinin bildirdikleri, fiziki kapasitelerine göre fiilen gerçekleşen kapasite kullanımlarının ağırlıklı ortalaması alınarak bulunur. İktisadi yönelim anketinde yer alan imalat sanayi kapasite kullanım oranıyla ilgili sorunun yanıtları yüzde olarak alınır ve ağırlıklı ortalaması alınarak imalat sanayi ve alt sektörleri genelinde toplulaştırılır.

Mart 2012’de imalat sanayi kapasite kullanım oranı yüzde 73,1 olarak açıklanmıştır. Türkiye’nin uzun yıllar ortalamalarına bakıldığından bu oranın yüzde 80 dolayında olması gerektiği görülmektedir. Bu durumda imalat sanayi kapasite kullanım oranı halen düşüktür.

İmalat sanayi kapasite kullanım oranı mevsim etkilerinden arındırılarak da hesaplanmaktadır. Özellikle çok sert geçen bu yılın kış mevsimindeki üretimle daha yumuşak geçen yılın kış mevsimindeki üretimle karşılaştırma yapılırken bu arındırma anlam ifade etmektedir.

İmalat sanayi kapasite kullanım oranı bize sanayi üretiminin gidişi hakkında bilgi verir. Eğer bu oranda artış eğilimi varsa sanayi üretiminde artış, tersi söz konusuysa sanayi sektörü üretiminde düşüş olduğunun sinyalini alırız. Bununla birlikte bu oran tek başına bir anlam taşımaktan çok sanayi üretim endeksiyle birlikte ele alınıp değerlendirildiğinde anlam taşır.