Hazine Faizi

Türkiye ekonomisinde son on yıldaki en önemli gösterge değişimi nedir diye soracak olursanız benim yanıtım kamu kesimi borç stoku / GSYH oranı ve faizler olur.

1980’li yılların ortalarına doğru başlayan kamu borçlanmasına dayalı büyüme modeli başlangıçta yüzde 5 – 6’lar düzeyine, 2001 krizine yaklaşılırken de yüzde 10 düzeyine yaklaşan bütçe açıklarına neden olmuştu. Bu açıkların finansmanı daha fazla borçlanmayla o da daha yüksek oranlı faiz ödemeyle mümkün olabiliyordu.

2001 krizinden sonra alınan bir dizi önlem ve değiştirilen büyüme modeli bütçe açıklarının ve kamu borç yükünün düşmesini sağladı. Aşağıdaki grafik kamu borç stoku / GSYH oranının 2001’den 2012’ye kadar olan gelişimini gösteriyor. 2009 yılındaki sıçrama küresel krizin Türkiye ekonomisinde yarattığı etki dolayısıyla ortaya çıkmış bulunuyor.

Kamu kesimi borçlanmasında ve dolayısıyla borç stokundaki düşüş iki etki yarattı: (1) Borçlanmanın maliyeti yani faizler düştü, (2) Özel kesim için borçlanabilme alanı ortaya çıktı. Yani özel kesim daha önce kamu kesimi tarafından dışlandığı borçlanma piyasasına girebilmeye başladı.

Kamu kesimi açıklarındaki azalmanın yarattığı ilşk etki kamu kesimi borçlanmasındaki azalma olarak ortaya çıkarken hiç kuşkusuz çok daha sağlıklı bir kamu maliyesini mümkün kılmaya başladı. Kamu maliyesindeki düzelme enflasyonda da hızlı bir düşüşe yol açtı. Uzun yıllar oldukça yüksek düzeyli bir enflasyon ortamında yaşamış olan Türk toplumu içişn bu yeni bir gelişmeydi.

Aşağıdaki grafik enflasyonda (TÜFE) 2001 krizi sonrasında yaşanan gelişmeyi gösteriyor.

2009 yılında küresel krizin etkisiyle dip yapan enflasyon 2011 yılında ekonomide yaşanan talep yönlü canlanmayla yeniden yukarı yönlü hareketlenmiş görünüyor. Buna karşılık 2012 yılındaki yükselişin nedeni TL’nin değer kaybıyla ilgilidir. 

Hazine iki tür kâğıt ihraç ederek borçlanıyor: 1 yıldan uzun vadeli borçlanmak için ihraç ettiği kâğıtlara Devlet Tahvili, 1 yıldan kısa vadeli borçlanmak için ihraç ettiği kâğıtlara Hazine Bonosu adı veriliyor. Bunların ikisine birden Devlet İç Borçlanma Senetleri (DİBS) adı veriyor. Konuşma dilinde bunların tümüne Hazine Kâğıdı dendiği de oluyor.

Hazine iç borçlanmasında sabit faizli, değişken faizli, TÜFE’ye endeksli olmak üzere farklı kâğıtlar kullanabiliyor. Bunlar arasında en yaygın gösterge olarak alınıp kullanılanı sabit faizli Hazine kâğıtlarıdır. Aşağıdaki grafikte sabit faizli Hazine kâğıtlarının yıllık ortalama faizleri esas alınarak faizlerde görülen değişim 2001 – 2012 arasında gösterilmiştir.      

Grafiğin bize gösterdiği en önemli şey faiz oranının düşüşüdür. Bir önceki grafikle karşılaştırmalı olarak baktığımızda kamu borç stoku / GSYH oranının yüzde 80’lere ulaştığı bir ortamda faizlerin de yüzde 100’ü aştığını görebiliyoruz. 

2011 yılının Nisan ayından başlayarak inişli çıkışlı bir gelişim sergileyen DİBS faizleri Eylül ayında yüzde 8’ler dolayında dip yapmıştı. Hemen ardından faizler yükselmeye başladı. Aşağıdaki grafik DİBS faizlerinde son bir yılda yaşanan gelişimi gösteriyor.

TL’nin yabancı paralara karşı değer kaybıyla birlikte Hazine’nin borçlanma faizlerinde artış başladı. Yüzde 8 düzeyindeki faizler yüzde 10,5’e kadar çıktı. Şubat ayından itibaren yeniden düşme eğilimine girse de faizler yüzde 9,5 düzeyini kırıp yeniden yüzde 8’lere doğru hareketlenemedi.

Böylece Türkiye 2001 krizinden sonra bütçe açığını düşürerek disipline ettiği kamu maliyesi aracılığıyla enflasyonu, faizi düşürmeyi başardı. Bu işin maliyeti cari açığın büyümesi oldu. Çünkü model 2001 krizinden sonra bütçe açıklı büyümeden cari açıklı büyümeye dönmüştü. Aşağıdaki grafik 2001 krizinden sonra cari açık / GSYH oranındaki gelişmeyi gösteriyor.

2009 yılında yaşanan cari açık daralmasının nedeni yine küresel krizdir. Cari açık 2011 yılında yüzde 10’a varan bir düzeyle rekor kırmıştır.  

2012 yılında cari açığın bir miktar daraldığı ve bütçe açığının arttığı bir yıl yaşayacağımızı tahmin ediyorum. Bütçe açığının hangi boyutta olacağı da büyük ölçüde 2B yasası gibi şapkadan tavşan çıkarma politikalarıyla belirlenecek.

2013 yılından sonra büyük olasılıkla bu ilişki yine tersine döner. Çünkü artık uygulanan model bütçe açığına değil cari açığa dayanıyor.