Kişi Başına Düşen Gelirimiz Kaç Dolar

Ekonomide insanların en az inandığı hesaplamaların başında enflasyon ve işsizlikle birlikte kişi başına düşen gelir hesabı geliyor.

Kişi başına gelir hesabı ekonomi bilimindeki birçok hesaplamada olduğu gibi teorik bir ölçüdür. Sadece bir ortalamayı göstermeyi ve bu ortalamalardan hareketle uluslararası karşılaştırmalar yapmayı hedefler.

Kişi başına gelir ya da daha bilimsel şekliyle kişi başına GSYH şu basit formülle hesaplanır: Kişi Başına Gelir = GSYH / Yıl Ortası Nüfusu. Örneğin Türkiye’de 2011 yılı GSYH’sı 772 milyar dolar ve yıl ortası nüfusu 73,5 milyon kişi olarak bulunmuş ve buna göre de kişi başına yıllık ortalama gelir 10.444 dolar olarak  hesaplanmıştır.

Bu hesaplamada üzerinde durulması gereken iki önemli nokta vardır: (1) Bu gelir yıllık gelirdir. Yani aya bölersek aylık gelir kişi başına 870 dolar eder. (2) Bu gelir ortalama gelirdir. Yani bu ortalama tutarın çok altında veya çok üstünde geliri olanlar olabileceği gibi bu gelir dolayında yıllık gelir elde edenler de vardır. Yani bu gelire bakıp da herkesin bu kadar bir ortalama gelir elde ettiğini düşünmek yanlıştır. Bu yalnızca basit bir ortalamadır. Gelirin adaletli dağılıp dağılmadığı bu hesapların değil gelir dağılımı hesaplarının konusudur. Türkiye'de gelir dağılımının nasıl olduğunu merak edenler bu sitedeki Türkiye’de Gelir Dağılımı başlıklı yazıma bakabilirler.  

http://www.mahfiegilmez.com/2012/03/turkiyede-gelir-daglm.html

Bu hesaptan giderek Türkiye’de kişi başına gelirin yıllar itibariyle nasıl değiştiği ve buna göre gelişme yolunun doğruluğu ya da yanlışlığı hakkında bir sonuca varmak mümkündür.

Aşağıdaki grafikte Türkiye’nin 1923 ile 2008 yılları arasında kişi başına gelirindeki değişim gösterilmektedir. (Bu grafikte kullanılan veriler Angus Maddison’ın sitesinden http://www.ggdc.net/MADDISON/oriindex.htm alınmıştır. Maddison dünya GSYH ve nüfusunu milattan itibaren hesaplamış ve yayımlamıştır. GSYH hesabını yaparken 1990 yılı uluslar arası Geary – Khamis dolarını kullanmıştır. (Geary – Khamis Doları ya da uluslararası dolar, belirli bir dönemde ABD’deki doların satınalma gücünü baz alan hipotetik bir para birimidir. Geary – Khamis doları bir yandan satınalma gücü paritesine bir yandan da malların uluslararası ortalama fiyatları üzerine kuruludur. Bu birim ve hesaplama şekli 1958’de Roy C. Geary tarafından ortaya atılmış ve bu kavram 1970’lerin başında Salem H. Khamis tarafından geliştirilmiştir. ABD’deki satınalma gücü hesaplamasında baz olarak 1990 veya 2000 yılları esas alınmaktadır. Geary – Khamis dolarıyla hesaplanan kişi başına gelir hesaplarıyla yapılan uluslararası karşılaştırmalar cari fiyatlarla hesaplanan kişi başına gelirle yapılacak karşılaştırmalara göre daha anlamlı bir yaşam standardı karşılaştırmasına imkân sağlar.)    

Grafik bize Türkiye’nin kişi başına gelirini düzenli bir biçimde artırdığını, buna karşılık 2000’li yıllara gelinceye kadar bir sıçrama yapamadığını gösteriyor.

Gelir dağılımında eşitliği ölçmede Gini katsayısı diye bir katsayı kullanıyoruz. Eğer gelir dağılımı tam anlamıyla eşitse, yani bütün değerler mutlak eşitlik çizgisi üzerindeyse o zaman Gini katsayısı sıfır çıkacak demektir. Sıfır ile bir arasında değişen katsayı, sıfıra yaklaştıkça gelir dağılımı eşitliğinin, bire yaklaştıkça gelir dağılımı eşitsizliğinin arttığını ifade ediyor.

 

Aşağıdaki tablo 2010 yılı itibariyle OECD ülkelerinde ortalama hane halkı medyan gelirinin yarısının altında yaşayanların oranlarını gösteriyor. Bu anlamda Türkiye OECD ülkeleri arasında en kötü durumda olan 5 ülkeden birisi konumundadır 

(Kaynak:  http://www.oecd-ilibrary.org/sites/soc_glance-2011-en/06/02/g6_eq2-01.html?contentType=&itemId=/content/chapter/soc_glance-2011-17-en&containerItemId=/content/serial/19991290&accessItemIds=/content/book/soc_glance-2011-en&mimeType=text/html )

Gini katsayısı yıllar itibariyle değişim gösterse de 2010 yılındaki gelir dağılımı ölçümünü esas alarak Türkiye’de kabaca 0,40 oranında olduğunu söylememiz mümkündür. Bu oran gelir dağılımının oldukça adaletsiz olduğunu yani bu ortalama gelirin çok üzerinde ve çok altında gelir elde edenler olduğunu gösteriyor bize. TÜİK’in 2010 yılına ilişkin gelir dağılımı araştırmasına göre nüfusun gelirine göre en üstte yer alan yüzde 20’lik bölümü milli gelirden yüzde 46,3 pay alırken nüfusun gelirine göre en altta yer alan yüzde 20’lik bölümü milli gelirden yalnızca yüzde 5,8 pay alabiliyor.

Kişi başına geliri gelir dağılımı sonuçlarıyla birlikte ele alınca kişi başına yıllık gelirin 10.444 dolar olduğunu söylediğimizde niçin bazıların güldüğünü ve niçin bazılarının kızdığını anlamak mümkün oluyor.  

Cumhuriyet’in ilan edildiği 1923 yılında Türkiye’de kişi başına gelir cari piyasa fiyatlarıyla 50 doların altındaymış. Bu değere 1990 yılı uluslararası Geary – Khamis dolarına göre düzelterek baktığımızda 712 dolarlık bir kişi başına gelir çıkıyor karşımıza

Kişi başına gelirlerde uluslararası karşılaştırma yaparken birbirine yakın noktalardan yarışa başlamış iki ülkeyi almakta yarar olduğunu düşündüm ve o nedenle Türkiye ile Tayvan’ı seçtim. Aşağıdaki grafik Türkiye ile Tayvan’ın Geary Khamis dolarıyla hesaplanmış kişi başına gelirindeki gelişmeyi karşılaştırmalı olarak ortaya koyuyor. Grafiğe baktığımızda 1923 yılını başlangıç olarak alırsak Türkiye ile Tayvan’ın birbirine yakın kişi başına gelirlerle yarışa başladığını görüyoruz. Türkiye, 1970’lerin ikinci yarısına kadar Tayvan’ın önünde gitmiş. O tarihlerden sonra Tayvan müthiş bir atılım içine girerken Türkiye eski düzenle devam etmiş. 2000’lerden sonra Türkiye bir atılım içine girmiş olsa da benzer bir sıçrama Tayvan’da da söz konusu olmuş. 2008’de ise her iki ekonomide de küresel krizin etkisiyle bir aşağı dönüş yaşanmış.

Tayvan’ın böyle bir çıkış yakalamasına karşın Türkiye’nin benzer bir çıkışı yakalayamamasının nedeni nedir? Bu soruya yanıt ararken akla gelen ilk şey nüfus artışı oluyor. Yani eğer Türkiye’nin nüfusu Tayvan’dan hızlı artmışsa o zaman kişi başına düşen geliri daha yavaş artmış olur.

Aşağıdaki grafik Türkiye ve Tayvan’ın 1923’den bu yana yaşadıkları nüfus gelişimini gösteriyor. Grafikten açıkça görüleceği gibi başlangıçta birbiriyle paralel bir nüfus artış eğilimi içinde olan iki ülke 1950’lerden itibaren kopmaya başlıyor ve Tayvan’ın nüfus artış hızı Türkiye’yi geçiyor. Buna karşılık 1980’lerden itibaren Tayvan’ın nüfus artış hızı düşmeye başladığı halde Türkiye eski hızıyla devam ediyor. 2000’lere gelirken de Türkiye mutlak artışta Tayvan’ın önüne geçiyor. Grafiğin tümüne baktığımızda nüfus artış hızının Tayvan’ın kişi başına gelirinin artışı üzerinde Türkiye’ye göre daha olumsuz bir etki yarattığını belirtebiliriz. .   

Nüfus artışının olumsuz etkisi de söz konusu değilse Tayvan’ın kişi başına gelirinin Türkiye’ye göre daha hızlı artmasının nedeni nedir? Kuşkusuz bunun birçok nedeni vardır. Ve bu nedenler içinde ekonomik olmayanlar da en az ekonomik olanlar kadar önemli yer tutabilir. Örneğin bir ülke ötekine göre siyasal istikrarı daha uzun süreli sağlamış olabilir, kişi başına verimlilik bir ekonomide çeşitli nedenlerle çok daha yükselmiş olabilir, bir ülke ötekine göre teknolojide daha ileri gitmiş olabilir, yabancı sermaye girişi bir ülkeye daha fazla yönelmiş olabilir, bir ülkede tasarruflar yatırımlara çok daha fazla kanalize olmuş olabilir. Ya da bunların hepsi etkili olmuş olabilir. Bunları incelemek ve değerlendirmek de ayrı bir araştırmanın konusu.