Matematikte Sondan İkinciymişiz

Türkiye’ye bir açık oturumda konuşma yapmak üzere gelmiş olan Nobel ekonomi ödüllü matematikçi John Nash, Türkiye’nin matematik bilgisinde OECD ülkeleri arasında sondan ikinci sırada olduğunu söyleyen gazete muhabirine “İyi matematik bilmeyen ülkelerde adalet yoktur” demiş. Oysa Türkler kadar matematiğe kendini, daha doğrusu çocuklarını adamış görünen başka bir toplum var mıdır bilmem. Ama buralarda adalet olmadığı da bir gerçek olduğuna göre Nash haklı mı diye düşünmekten kendini alamıyor insan. O zaman iki durumdan birisiyle karşı karşıyayız demektir: Ya matematik öğretmiyoruz onu da sosyal bilimler gibi ezbere dayandırıyoruz ya da sınavda kazanmak için öğrenilip hiç uygulanmadan unutulan bir matematik öğretme sistemimiz var.  

Üniversite üçüncü sınıfa kadar yaşamım hep bir cebir geometri karabasanıyla geçti desem yeridir. Orta birden başlayarak her yıl matematik, cebir ve geometriden istisnasız bütünlemeye kaldım ve yaz aylarında hep bu derslerin bütünleme sınavlarına hazırlandım. Daha doğrusu hazırlanır gibi yaptım. Kursta ne öğretilirse o kadarını öğrendim ve sınavlarda orta alıp geçtim. Bizim aile bütçesinde yazın bana aldırılacak özel matematik dersleri için örtülü ödenek vardı. Ailem benim yüzümden yaz tatillerini kısa kesmek zorunda kalırdı.

Matematikten nefret ederdim. Yaşamdan bu kadar kopuk, bu kadar işe yaramaz bir dersin niçin öğretilmeye çalışıldığını bir türlü anlayamazdım. Toplama, çıkarma, çarpma, bölme anlamlıydı tabii. Çünkü bunlar yaşamda işe yarıyordu. Ama integralin, türev almanın ya da sinüs veya tanjant hesaplamanın ne işe yarayacağını anlayamamıştım. Sonuçta bilim adamı olmak ya da matematik öğretmeni olmak isteyenler için anlamlı olabilecek bir dersin niçin bu kadar yaygın olarak öğretilmeye çalışıldığını, her yıl ısrarla niçin okutulduğunu çözememiştim.

Mülkiye’ye girdiğimde birinci sınıf derslerine baktım matematik yok. Derin bir oh çektim. Galiba kurtulmuştum matematikten. Sonra istatistik dersleri başlayınca anladım ki daha kurtulamamışım. Başladım istatistiği çalışmaya. Çalışmak dediysem öyle böyle değil. Ne kadar istatistik kitabı varsa kütüphaneden aldım ve okumaya başladım. Baktım istatistik ekonomide ciddi biçimde kullanılıyor çalışmayı iyice artırdım. Sonuçta istatistiği öğrendim ve korktuğum gibi olmadığını gördüm. Üstelik de istatistik, zaman serileriyle, olasılık hesaplarıyla yaşam boyu mesleğimde işime yaradı.

İkinci sınıfta ekonomi derslerinin içindeki matematik dışında matematikle pek bir işim olmadı. Üçüncü sınıfta ise seçimlik olarak matematik dersi vardı. Bir ara babam “Mülkiye nasıl gidiyor” filan gibi bir soru sordu. Ben de “matematik seçiyorum” dedim. Rahmetlinin yüzü buruştu, bir süre bir yorum yapıp yapmamayı düşündükten sonra dayanamadı söyledi “Bak oğlum, Mülkiye’de geçmişinle kıyaslanamayacak kadar başarılı bir öğrenci oldun ve ben de seninle gurur duydum. Ama matematik senin bütün yaşamında sorunun oldu, üstelik burada okutulacak matematik yüksek matematiktir, iyi düşün ona göre karar ver.” Hiç düşünmedim desem yeridir. Kararımı çoktan vermiştim ve matematiksiz ekonomi olmayacağını düşünüyordum. Aslında bunu babam da biliyordu çünkü onun kütüphanesinde o dönemin gözde matematiksel ekonomi kitapları vardı.

İlk matematik dersine girdiğimde endişeliydim dersem yalan olmaz. Dersi Tuncer Bulutay veriyordu. Mülkiye’de Tuncer hocanın çok zor sorular sorduğu ve hiç acımadan adamı sınıfta bıraktığı efsanesi yaygındı. Üstelik Mülkiye’de o dönemde üssü mizan uygulaması vardı. Eğer ortalamanız 10 üzerinden 7 tutmamışsa 7’nin altındaki bütün derslerden bütünlemeye kalıyordunuz. Yani bütün derslerden 6,5 alsanız hepsinden bütünlemeye kalıyordunuz. O dönemde Mülkiye’de ara sınav, vize filan yoktu. Yıl bitince bir ay ara verilir sonra sınavlar yapılırdı. Bir de bütünleme sınav hakkı vardı. Geçemezsen sınıfta kalırdın. Öyle dersten geçme, arkadan ders getirme filan söz konusu değildi. Aynı sınıfta iki kez kalırsan belge alıp okuldan atılırdın. O yıllarda Mülkiye’den, Hacettepe Tıp’tan, ODTÜ’den ikinci, üçüncü hatta dördüncü sınıftan belge alıp atılmış gençler dolaşırdı Ankara’da.

Tuncer hoca ilk derse girdi, sınıfa baktı. “Bu sınıf çok kalabalık, bu kadar kişiyle matematik dersi yapılmaz” dedi ve tahtaya Taylor teoreminin ispatını yazdı. Yaklaşık on dakika sürdü bunu yazması. Bütün tahta formüllerle dolmuştu. Yazma işlemi bitince “Ben şimdi gidiyorum, ikinci derse geldiğimde bunu öğrenmiş olun, tartışacağız” dedi. Hocanın arkasından sınıfın dörtte üçü boşaldı. Herkes öğrenci işlerine koşup matematik dersinin yerine başka seçimlik dersler almak için sıraya girmişti. Açıkçası benim de gözüm korkmuştu. Ama bir ders daha izleyip kesin kararımı öyle vermeye niyetlendim.

İkinci derste Tuncer Bulutay sınıfa girdiğinde bir baktı ki sınıftaki öğrenci sayısı 20’ye düşmüş “Nereye gitti bunlar” diye sordu? Birisi “Matematiği bırakıp başka ders almaya gittiler” dedi. Tuncer hoca güldü “Evet şimdi matematik çalışacak sayıya geldik” dedi ve başladı o yazdığı formülleri silmeye. Sonra tahtaya bir karekök çizdi içine iki elma resmi yaptı ve dışına da eksi işareti koydu. “Matematik” dedi “uygulama alanı olmayınca böylesine anlamsız kalır. Biz matematiği ekonomiye uygulamak için öğreneceğiz.”

Benim matematiği sevmem bu cümleyle başladı. Matematik seçenler okulda ayrıcalıklı kişiler gibi görülüyordu. İnsan o yaşlarda bu tür şeylerden etkileniyor. Ama yine de babama mahcup olmamak temel hedefimdi. Yaşamım boyunca bana bela olan matematiği kullanmayı başarmalıydım. O dönemde ekonomiye uygulanmış matematikle ilgili ne kadar kitap varsa hepsini okudum, problemler çözdüm. Neredeyse yaşamım matematik ve onun ekonomiye uygulanması olmuştu. Dönemin popüler matematik kitapları arasında Alpha C. Chiang’ın “Fundamental Methods of Mathematical Economics” kitabı vardı. Bu kitap elimden düşmüyordu. Her derse bir çalışıyorsam matematiğe üç çalışıyordum.

Matematik benim açımdan bir araç olmuştu. Türev alıp talep fonksiyonunu buluyordum, integral alıp gelir dağılımı hesabını yapıyordum. O hiçbir işe yaramaz gibi gördüğüm matematik adeta ekonomiye can vermeye başlamış gibiydi. Yılsonunda matematik sınavından 8,5 aldım. Sınıfın en yüksek notu 8,5 idi ve dört kişi almıştı. Bu notu babama söylediğimde ne kadar mutlu olduğunu anlatamam. Zaten iyi notlarla sınıf geçmeme alışmıştı ama matematik başka bir barajdı.

John Nash haklı ama söylediği söz eksik bence. Asıl olan matematiği öğrenmekten çok matematiği yaşama uygulayabilmek yani analiz ve sentez yeteneğini geliştirebilmektir. Eğer matematiği uygulayabilmek için değil de sadece sınavları geçmek için öğrenmek yeterli olsaydı Türkiye adalet açısından dünyada önde gelen ülkeler arasında olurdu.

Not: Ölçüm işleminin nasıl yapıldığını merak edenler için link: http://www.youtube.com/watch?v=q1I9tuScLUA