Neolitik

Taş devri kabaca 2,5 milyon yıl önce başladı ve yine kabaca M.Ö. 5.000’e kadar sürdü. Taş devrini paleolitik (yontma taş devri), mezolitik (orta taş devri) ve neolitik (cilalı taş devri) olarak üçe ayırmak adet olmuştur.  

İnsanın homo sapiens formatında yaklaşık 200 bin yıl önce ortaya çıktığı düşüncesinden yola çıkarsak paleolitik ve mezolitik çağlar boyunca yalnızca bir tüketici olarak yaşamış olduğunu söyleyebiliriz. Bu uzun süre boyunca insanın üretimi; taşlardan, ağaçlardan silah imal etmek, bitki ve hayvan postlarından giyecek yapmak, ağaçlardan, yapraklardan barınak inşa etmek gibi faaliyetlerle sınırlı kalmış görünüyor. Yani üretimi artırma anlamında doğaya hiçbir katkıda bulunmamış.  

Bu çok uzun sürenin ekonomi tarihi ağırlıklı olarak tüketim ve insanın kendisini korumaya yönelik sınırlı üretim faaliyetinden ibarettir.

İnsanın yerleşik yaşama geçişi, hayvanları evcilleştirmesi ve bitkileri ehlileştirmesi yani üretim yapmaya başlaması neolitik çağın başlangıcı olarak kabul ediliyor ve buna Neolitik Devrim adı veriliyor. Paleolitik ve mezolitik çağlar boyunca insan yalnızca tüketiciyken neolitikte yavaş yavaş üretici konumuna geçti. Bu dönemin özelliği insanın, doğanın ürettiklerine katkı yapmaya başlamasıdır. İnsan, yerleşik yaşama geçerek tarım faaliyetine girdi, hayvanların daha hızlı çoğalmasını sağladı ve bu yolla devşirici ve avlayıcı olmaktan uzaklaşarak üretimine katkıda bulunduğu bitkileri ve hayvanları tüketmeye yöneldi.

Neolitik çağın ilk evresi insanın tüketiciliğinin yanına üreticiliğini de eklediği dönemdir.

Neolitik çağla birlikte başlayan yerleşik yaşam yavaş yavaş evlerin yan yana gelerek köylerin oluştuğu sonra da köylerin büyüyerek kentlere dönüştüğü bir yaşam tarzı oldu. Avcılık ve devşiricilik gibi günlük beslenme aşamasından, üreterek stok yapabilme aşamasına geçen insan bu biçimde tasarrufu başardığında başka işlere de zamana ayırabilmeye başladı.  

Kişiler arası değiş tokuşun giderek köy ve kentin içinde kurulan pazarlarla iç ticarete sonra da kentler arasındaki ticarete yani dış ticarete dönüşmesi de bu sıralarda başlamış olmalı.

Bu açıdan bakılınca neolitik yaşam tarzının toprağa yerleşme, tarım, hayvancılığa başlama, kentleşme ve kentler arası ticaretin yani bir anlamda dış ticaretin başlaması gibi birkaç devrimi peş peşe yarattığını görebiliyoruz. Bunlar aşağı yukarı eşanlı olarak gerçekleştiği için hepsine birden neolitik devrim deniyor. Aralarında daha uzun zaman farkları olsaydı bugün her birini ayrı bir ekonomik devrim olarak niteliyor olurduk.

Böylece neolitik çağa girerken yalnızca tüketim yapan insan bu çağ içinde tüketimin yanına önce üretimi sonra tasarrufu, yatırımı, iç ve dış ticareti de ekledi.     

İnsanın doğasında, bütün öteki hayvanlar gibi tüketicilik vardır. Bunun yanına üreticiliği ekleyerek öteki hayvanlardan ayrışması insanın doğasına yabancılaşmasıdır. Bu yönüyle belki de evrimin en önemli halkalarından birisidir. Başka hiçbir hayvanın bu aşamaya geçtiği görülmemiştir. Bugünkü ekonomik faaliyetlerinin tüketim dışında kalanları (üretim, tasarruf, yatırım, iç ticaret, dış ticaret) neolitik çağda ortaya çıktığı için neolitik çağı incelemek ekonominin ortaya çıkışını incelemekle neredeyse eş anlama geliyor.

Taş Çağı

	Araçlar	Ekonomi	Yerleşim biçimi
Paleolitik (Yontma Taş Devri) 2,5 milyon yıl – M.Ö. 12.000	Elyapımı kesici, kırıcı, parçalayıcı taş araçlar,	Avcılık ve devşiricilik, bireysel değiş tokuşlar	Göçebe yaşam tarzı, mağaralarda, oyuklarda, kovuklarda
Mezolitik (Orta taş devri) M.Ö. 12.000 – 9.000	Ok ve yay, balık sepeti, kayık	Gelişmiş avcılık ve devşiricilik, evcilleştirme ve ehlileştirme öncesi hayvan ve bitki yetiştiriciliği	Geçici köyler, pazarlar ve benzeri ilkel ekonomik aktiviteler
Neolitik (Cilalı taş devri) M.Ö. 9.000 – 3.000	Cilalı taştan araçlar, saban, mızrak, kama vb	Neolitik devrim: Bitkilerin ehlileştirilmesi ve hayvanların evcilleştirilmesi, savaş araçları, ticaret	Kalıcı köy yerleşimleri ve etrafı duvarlarla çevrili kale kent yerleşimleri

Not: Bu yazıda konu edilen dönüşüm ya da devrimler kesin tarihlerle belirlenecek kadar hızlı geçişlere sahne olmamıştır. Burada kolaylık olsun diye yapılan tarihlemeler konusunda belirli birikimlerin son aşamaya gelmesi esas alınmıştır. Her devir veya çağ öncekinden ve sonrakinden mutlaka bir şeyler taşır.