Faiz, Kur ve Risk İlişkisi

Bu analizde Türkiye’nin dış finansmana ihtiyacı olduğu, bu finansmanı çekebilmek için rakipleriyle faiz konusunda bir yarış içinde bulunduğu, risklerinin ekonomi içi ve ekonomi dışı nedenlerle yükseldiği, risklerindeki yükselişin frenlenebilmesinin dış finansmana ulaşmadaki zorlukları aşmasından geçtiği, bunun yolunun da faiz artışı yoluyla dış finansman kaynaklarını çekebilmek olduğu gerçeğinden hareket edilmiştir.

Aşağıdaki grafiklerde, girişte sözünü ettiğim risk yükselmesinin etkilerini gösteren Merkez Bankası’nın gecelik borç verme faiz tavanını yüzde 8’den yüzde 12’ye yükselttiği 27 Ocak 2014’den sonra dolar kuru ve CDS primlerinde yaşanan gelişmeler yer alıyor.

Grafiklerin gösterdiği durum, Merkez Bankası’nın yükselen riskler karşılığında faizi arttırması sonucunda hem kurun hem de risk priminin düştüğü gerçeğidir (Bu sonucun ortaya çıkmasında faiz artırımına eşlik eden siyasal tansiyon düşüşünün de etkisi olmuştur.)

Cari açık veren ve bu açığı borçlanma ağırlıklı dış finansman ile finanse etmeye çalışan bir ekonomide riskler artarsa ülkeye döviz girişi düşecek ve dolayısıyla kurlar artacak demektir. Böyle bir ortamda döviz kuruyla risk primi arasında ortaya çıkacak ilişkiyi aşağıdaki şekilde gösteriyorum.

Şekilden görüleceği gibi risklerin artması döviz kurunu da yukarı itmektedir. Bu durumun tersine dönebilmesinin iki yolu vardır: (1) Riskleri düşürmek, (2) Risk artışının bedelini borç verenlere daha yüksek faiz vererek ödemek.

Cari açık veren ve bu açığı ağırlıklı olarak dış borçlanmayla finanse eden bir ekonomide, riskler yükselmeye başlamışsa, faiz ile kur arasında ters yönlü bir ilişki söz konusu olacaktır. Bir başka ifadeyle bu ekonomi, dış kaynak çekebilmek için yüksek faiz vermek zorunda kalacak, döviz girişi azaldıkça faizi yükseltmek gerçeğiyle karşı karşıya olacak demektir. Bu durumu aşağıdaki şekilde gösteriyorum.

Şeklin de ifade ettiği gibi böyle bir durumda faizlerle kurlar aynı yönde bir ilişki sergiler. Döviz kurları yükselirse (Dk1’den Dk2’ye geçiş) faizler de yükselir (i1’den i2’ye geçiş.) Ülkeye giren döviz miktarı azaldığında ya da ülkeden döviz çıkışı olduğunda faizler yükselerek döviz girişinin artmasının yolunu açar.   

Ekonomik göstergelerinin yanı sıra sosyal ve siyasal alanlarda da riskleri artan bir ekonomiye borç verenler daha yüksek faiz talep ederler. Eğer riskleri düşürebilme ya da borçlanmayı azaltabilme imkânı yoksa faizler yükselecek demektir. 

Şeklin gösterdiği gibi böyle bir durumda faizlerle risk primleri aynı yönde bir ilişki sergilerler. Riskler artarsa faizler yükselir, tersi olur da riskler düşerse faizler de düşer.

Yukarıdan beri anlattığım bu ilişkileri biraz farklı bir gösterimle aynı şekil üzerine taşımaya çalışayım.  

Merkez Bankası’nın faizi i1’de iken çeşitli nedenlerle ülkenin risk priminin (CDS primi) yükselerek Rp2’ye çıktığını ve bu gelişme sonucunda ülkeden sıcak para çıkışı olduğunu, dolayısıyla dövize talebin arttığını ve dolar kurunun da Dk2’ye yükseldiğini düşünelim. Bu durumda Merkez Bankası’nın faizi i1’den i2’ye yükseltmesinin etkisi şekildeki gibi olacaktır. Riskler Rp1’den Rp2’ye ve bunun sonucunda döviz kuru Dk1’den Dk2’ye yükselirken bunların sonucu olarak faizler de i1’den i2’ye çıkacaktır.  

Not: Ekonomi teorisi evrensel bir teori olmakla birlikte koşullara, zamana ve toplumlara göre değişik görünümler alır. O nedenle buradaki analizin her yerde ve her koşulda geçerli bir analiz olarak algılanmaması gerekir. Bir ülke için risk artışına neden olan bir gelişme bir başka ülke için aynı etkiyi yaratmayabilir. Ya da risklerdeki artış her zaman faiz artışıyla frenlenemeyebilir. Hatta bazı hallerde faiz artırımı risklerin daha da yükselmesine yol açabilir. Burada yaptığım analiz Türkiye’nin 2014 yılının ilk 4 ayında geçerli olan durumu özetlemeyi amaçlamaktadır.