Faiz Lobisi Haklı Çıktı

Merkez Bankası ne yaptı?

22 Mayıs 2013’de Fed’in tahvil alımını yavaşlatacağına ilişkin ilk açıklamasını yaptığı günden başlayarak başta gelişme yolundaki ülkeler olmak üzere küresel piyasalarda dalgalanma yaşanmaya başladı. Türkiye, bu küresel dalgalanmaya kendi iç siyasal ve sosyal dalgalanmalarını da eklediği için en fazla etkilenen ülkelerden birisi oldu. Kırılgan beşli olarak adlandırılan ülkeler içinde (Brezilya, Endonezya, Hindistan, Güney Afrika ve Türkiye) en kırılgan ekonomi konumuna geldi. Dış finansman ihtiyacı olan gelişme yolundaki ülkeler bu gelişmeye karşı faiz artırarak yabancı fon çekmeyi denerken TCMB, kurlara satış yoluyla müdahale etmeyi denedi. TCMB bu uygulamada başarılı olamadı.   

TCMB’nin, faiz aracını kullanamamasının nedeni toplumda faizle ilgili başlatılan ve büyük ölçüde siyasal iktidar kadrosunun da desteklediği faiz karşıtı söylemlerdi. Faizin artırılmasını önerenlerin “faiz lobisi” olarak suçlanmasıyla doruk noktasına ulaşan bu yaklaşım Merkez Bankası’nın elini kolunu bağlıyordu. Kurlardaki hızlı yükselişin durdurulamaması sonucunda Merkez Bankası, 27 Ocak 2014’de haftalık repo faizini yüzde 4,50’den yüzde 10’a artırmak zorunda kaldı. “Zor, oyunu bozar” diyen atasözümüz bir kez daha yaşama geçmiş oldu. Merkez Bankası’nın faizi artırmasından sonra Türkiye’nin göstergeleri hızla toparlanmaya başladı.

Faiz artışı ne sonuçlar getirdi?

Aşağıdaki grafik Merkez Bankası’nın 27 Ocak 2014 akşamı açıkladığı faiz artırımının CDS primi olarak ölçtüğümüz risk primi üzerindeki etkisini gösteriyor (Kırmızı çizgi MB politika faizi, mavi çizgi CDS primi, siyah kırıklı çizgi TCMB’nin faizi artırdığı tarih.)

Aşağıdaki grafik Merkez Bankası’nın 27 Ocak 2014’deki faiz artırımının sepet kur (½ $ + ½ €) üzerinde yarattığı etkiyi gösteriyor (Kırmızı çizgi MB politika faizi, mavi çizgi sepet kur, siyah kırıklı çizgi TCMB’nin faizi artırdığı tarih..)

Aşağıdaki grafik Merkez Bankası’nın 27 Ocak 2014 akşamı açıkladığı faiz artırımının BIST 100 endeksi üzerindeki etkisini gösteriyor (Kırmızı çizgi MB politika faizi, mavi çizgi BIST 100 endeksi, siyah kırıklı çizgi TCMB’nin faizi artırdığı tarih..)  

Değerlendirme

Bu üç grafiğe baktığımızda piyasaların, küresel sistemde dalgalanma yaşanmasına, ülkede siyasal ve sosyal risklerin artmasına ve bunun sonucunda kurların yükselmesine karşın TCMB’nin faiz artırmamasını, siyasal iktidarın ekonomi politikası üzerinde baskısı biçiminde algıladığı net bir biçimde anlaşılıyor. Türkiye’de bu baskı nedeniyle doğru para politikasının uygulanamayacağını düşünen piyasalar CDS primini yükseltiyorlar, borsadan çıkışlar başlıyor ve buna paralel olarak borsa endeksi düşüyor, döviz giriş çıkış dengesi bozulmaya başlıyor, kurlar yükseliyor. TCMB, faizi yükseltince işlerin normale döndüğünü, siyasal baskının kalktığını ya da azaldığını ve uygulanması gereken politikaların uygulanmaya başladığını düşünen piyasalar ona göre davranmaya başlıyor. Risk primi düşüyor, kurlar gevşiyor, borsaya girişler arttığı için de borsa yükseliyor.

Merkez Bankası şimdi de faizi düşürerek doğru yapmış olabilir mi?

Geçtiğimiz hafta Merkez Bankası politika faizini yüzde 10’dan 9,50’ye indirdi. Bence doğru bir karardı. Birkaç nedeni var: (1) Faiz artırımından beklenen sonuçlar alınmış, kurlar gevşemiş bulunuyor. (2) Kurlardaki gevşemeye paralel olarak piyasada faiz oranları düşüyor. (3) Enflasyonda yıl ortasından itibaren düşme eğiliminin ortaya çıkması beklentisi söz konusu. (4) Dış finansman ihtiyacının karşılanmasında en azından şimdilik sıkıntı ortadan kalkmış görünüyor. (5) Enflasyonda, maliyet politikası daha ağırlıklı bir etki yapıyor. (6) Beklentilerin olumlu olarak etkilenmesi gidişi daha olumlu etkileyebilir.

Bu durumda Merkez Bankası’nın 27 Ocak’ta aldığı faizi artırma kararının getirdiği olumlu etkinin bu kez faiz indirme kararının getirmesi beklenen olumlu etkiyle yer değiştirmesi olası görünüyor.   

Faiz kararlarının ve sonuçlarının bize hatırlattığı dersler

Merkez Bankası’nın 27 Ocak 2014’de faiz artırımıyla başlayan uygulaması bize bir şeyler öğretmiş olmalı:  

(1) Ekonomi politikası, adında yer alan politika kelimesine aldanarak politikanın bir dalı gibi düşünülmemelidir. Buradaki politika İngilizcedeki policy’nin çevirisidir. Türkçe’de politics de policy de politika çevirisiyle karşılandığı için bir karmaşa doğuyor. Politics, devlet işlerini düzenleme ve yürütme sanatı, policy ise akılcı sonuçları başarmak için oluşturulmuş ilkeler rehberi olarak tanımlanıyor.

(2) Faiz politikası, tıpkı diğer ekonomi politikası araçları gibi esnek bir biçimde kullanılması gereken bir araç. Ocak ayında nasıl artırılması gerekiyor idiyse şimdi de indirilmesi gerekiyor. Faiz politikasını futbol takımı tutar gibi ele almak bizi yanlış yerlere götürür.  

(3) Merkez Bankası’nın bağımsızlığının yasada yazılı kalmayıp yaşama geçirilebilmesinin, ekonomi politikasının günümüzde en yaygın uygulanan alt dallarından olan faiz politikasının doğru yürütülebilmesi için ne kadar önemli olduğu bu deneyimle ortaya çıkmış olmalı.

Kıssadan hisse: Ekonomiyi faiz lobisi değil faiz fobisi batırır (Örnek: 1994 krizi.)