Faiz Düşüşünün Ekonomik Analizi

Merkez Bankası gecelik borç verme faizini, piyasaların beklentisiyle aynı oranda olmak üzere, yüzde 10,50’den 10,00’a indirdi. Piyasaların beklentisi bu olmakla birlikte korkusu radikal bir faiz indirimi yapılabileceği ve bunun da döviz çıkışına neden olabileceği idi. Piyasaların beklentisi doğrultusunda gerçekleşen indirim sonrasında ortaya çıkan rahatlama ile USD/TL kuru 2,83’den 2,81’e gevşedi.   

Merkez Bankası’nın bu kararı tartışılacak, lehte ve aleyhte yorumlar yapılacak kuşkusuz. Ben bu konuları bir kenara bırakarak faizlerdeki düşüşün arka planda nelere neden olacağını analiz etmeye çalışacağım.

Genel kabul gören yaklaşım faiz düşüşünün yatırımları artıracağı şeklinedir. Oysa aynı düşüşün tasarruflar üzerinde de etkisi var.

Faiz düşüşünün yatırımlara etkisiyle başlayalım analizimize. Yatırımlar (I), faiz oranının (r) bir fonksiyonudur. Bunu şöyle ifade edebiliriz: I = f (r)

Aşağıdaki şekilde dikey eksende faizler (r), yatay eksende ise yatırım miktarı (QI) yer alıyor. DI doğrusu yatırım talebini gösteriyor. Yatırımlar, faize duyarlı olduğu ve faiz düştükçe yatırım miktarı artacağı (ya da tersine faiz arttıkça yatırımlar düşeceği) için DI doğrusu sol yukarıdan sağ aşağıya doğru iniş halinde olacaktır. 

Faizlerin r1’den r2’ye düştüğünü varsayalım. Bu durumda yatırım miktarı örneğin I1’den I2’ye yükselecektir.  

Şimdi buradan bir başka şekle geçelim. Bu kez dikey eksene fiyatlar genel düzeyini (P), yatay eksene de GSYH’yı yani geliri (Y) koyalım.

Faizlerin düşmesi sonucu yatırım talebiyle birlikte tüketim talebi de artacaktır. Bunun iki nedeni vardır: (1) Düşen faizler tasarruftan harcamaya dönmeyi özendirecektir. (2) Düşen faizler, tüketicilerin kredi alarak tüketime yönelmesine yol açacaktır. Aşağıdaki şekilde faiz düşüşü sonrası toplam talebin (AD1) artarak AD2’ye çıkması sonucunda olan gelişmeler kısa vadede ele alınmıştır. Kısa vadede talep artışına arz artışı cevap veremeyeceği için arz yer değiştirmeyecek (ASs) ve bunun sonucunda fiyat artışları olacak ve fiyatlar genel düzeyi P1’den P2’ye yükselecektir (enflasyon.)

Uzun vadede, arz, artan talebe cevap verebileceği için bu gelişme GSYH artışına yol açacaktır. Aşağıdaki şekilde harcamaların E1’den E2’ye yükselmesinin sonucu olarak uzun vadede GSYH’da artacak ve gelirler Y1’den Y2’ye yükselecektir. Bunu da aşağıdaki şekilde gösterelim.

Sonuçta faizlerin düşmesi, harcamaların artmasına, harcamaların artması da önce talebin sonra da arzın artmasına yol açmış, bütün bunların sonucunda enflasyon (P) ve GSYH (Y) yükselmiş olmaktadır.

Bu durumda enflasyonda biraz yükselmeyi göze alırsak faizleri indirmek çok akıllıca görünüyor. Ne var ki kazın ayağı öyle değil.

Gelelim yatırımları neyle yaptığımıza. Bu aşamada enflasyon düşmediği halde faizlerdeki düşüşün tasarrufları nasıl etkilediğini ele alacağız.

Yatırımlar, tasarruflar kullanılarak yapılır. Tasarruflar (S), gelirin (Y) ve faizin (r) fonksiyonudur. Yani gelir arttıkça tasarrufa ayrılan miktar da artar, ayrıca faizler yükseldikçe tasarruf yapmak çekici hale geleceği için tasarruf edilen miktarlar da artar. Bu fonksiyonel ilişkiyi şöyle yazabiliriz: S = f (Y, r)

Aşağıdaki şekilde dikey eksende faizler (r), yatay eksende ise tasarruf miktarı (QS) yer alıyor. S doğrusu tasarruf arzını gösteriyor. Tasarruflar, faize duyarlı olduğu ve faiz arttıkça tasarruf miktarı artacağı (ya da faiz düştükçe tasarruf miktarı da düşeceği) için, S doğrusu sol aşağıdan sağ yukarıya doğru çıkış halinde olacaktır. 

Faizler, örneğin r1’den r2’ye inerse tasarruf miktarı azalarak q2’den q1’e gerileyecektir.   

Yatırımlar ile tasarrufları aynı şekil üzerinde birleştirelim. Yatırımlar faizle ters, tasarruflar ise faizle aynı yönde hareket ettiğine göre şekil şöyle olacaktır.
Faiz oranı r1’de iken q1 kadar yatırım (1 noktası) ve q2 kadar tasarruf (2 noktası) yapılmaktadır. Faiz oranı r2’ye düştüğünde yatırımlar (q1 – q3 kadar) artarak, tasarruflar ise (q2 – q3 kadar) azalarak q3 noktasında buluşmakta ve 3 noktasında dengelenmektedir. Faiz düşüşü yatırımları artırmış, tasarrufları ise düşürmüştür.   

Faizi düşürmeye devam edelim ve bu kez r2’den r3’e düşürdüğümüzü düşünelim. Bu durumda yatırım talebi (DI) q3’den q4’e artacak (4 noktası) buna karşılık tasarruf miktarı (S) q3’den q1’e gerileyecektir (5 noktası.) Sonuçta karşımıza 0q4 kadar yatırım talebi ve 0q1 kadar tasarruf ve q1q4 kadar da tasarruf - yatırım açığı çıkacaktır.

Bu aşamada iki seçenek vardır: (1) Yatırımlar da tasarrufların düzeyine gerileyecektir. (2) Tasarruf - yatırım açığını kapatabilmek için yurt dışından tasarruf ithal edilecektir (dış borçlanma.) İlki bizi büyümenin düşmesine, ikincisi de cari açığa götürür.

Sonuç
Ekonomi, içinde birçok çelişki barındıran bir bilim dalıdır. Faizler düşsün, yatırımlar artsın derken tasarruflar da düşer ve sonuçta cari açık yükselir. Faizler artsın tasarruflar da artsın derken bu kez yatırımlar düşer ve büyüme geriler. Ekonomide her zaman bir alternatif maliyet vardır. Yani bir şeyleri düzeltmek için bir yola girdiğimizde başka bir şeyleri bozarız.  

Faizleri düşürerek yatırımları artırmanın ve o arada da tasarrufları düşürmemenin yolu bu işi enflasyon ve riskler düşerken yapmaktır. Bu çerçevede Merkez Bankası bence doğru adım atmıştır. Eğer geleceğe ilişkin beklentiler de bu şekilde düşüşün devam edeceği yolunda oluşuyorsa o zaman faiz indirimine devam etmek makuldür.



Yorumlar

  1. güzel yazı teşekkürler

    YanıtlaSil
  2. Hocam faiz indiriminin gerekçesi ne ekonomi zaten yuzde 4 büyüyor. Elbette iktidarın baskısı çok büyük iktidar ne gerekçe öne sürüyor ekonomi büyüsün istiyorlarsa zaten yüzde 4'lük büyüme var.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Enflasyon ve kurlar düşüyor Fed de faiz artırmıyor bu durumda faizi yüksek tutmak çok anlamlı değil. İndirimi de çok hızlı yapmamak gerekir. Bence bu adım doğru.

      Sil
    2. Peki tasarruflar zaten az daha da azalmaz mı hocam?

      Sil
    3. Eğer enflasyon düşerse reel faiz yüksek kalacağı için tasarruflar düşmez. Ama enflasyon düşmezse tasarruflar azalır.

      Sil
  3. Hocam talep eğrisinin negatif eģimli olması lazım değil mi pozitif eğimli çizmişsiniz.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Mikroekonomide talep eğrisi Yani tek tek mallar için çizilen talep eğrisi negatif eğimlidir. Ama makroekonomide toplam talep eğrisi (ki o tek tek malları değil harcamayı, yatırımı vb gösterir) bu şekilde pozitif eğimlidir.

      Sil
    2. Hocam bizim okuttuğumuz makro kitaplarında hiç pozitif eğimli AD ile karşılaşmadım şimdiye kadar. Kaynak rica edebilir miyim bununla ilgili olarak?
      Yrd. Doç. Dr. Billur Engin Balın
      İ. Ü. İktisat Fakültesi

      Sil
    3. Merhaba hocanın çizdiği AD eğrisinin türetilmesini sağlayan AE ( toplam harcamalar ) eğrisidir bir nevi toplam talep olarak eğrisi olarak kabul edilebildiği için saygıdeğer mahfi hocam tarafından bu şekilde çizildiğini düşünüyorum.

      Sil
    4. Bu konuda sevgili Billur hocama katılmakla beraber, geçmişte kendisinden ders alan bir mezun olarak siz kıymetli 2 hocamızın bu konudaki fikir ayrılığı, ve daha da önemlisi pozitif eğimli AD eğrisi bazı temel bilgilerimi ve bakış açımı sarsmaktadır. Bu konuda daha açıklayıcı yorum rica edebilir miyiz Sn.Mahfi Hocam?

      Sil
    5. Ben üçüncü şekildeki toplam talep (= toplam harcama) eğrisinden söz ettiğinizi sanmıştım. O doğru çünkü o biliyorsunuz Keynesyen cross şekli.
      Ama ikinci şekil konusunda haklısınız orada toplam talep yanlışlıkla pozitif eğimli çizilmiş. Düzelttim. Uyarı için teşekkür ederim.

      Sil
    6. Billur hocanın yazdığı doğru, ikinci şekildeki toplam talep eğrisi negatif eğimli olacak, ben üçüncü şeklin havasına girip onu da pozitif eğimli çizmişim, düzelttim.

      Sil
  4. Çok güzel bir analiz olmuş hocam. Ellerinize sağlık.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Sokaktaki sıradan bir vatandaş in da anlayabileceği bir yazı olmuş emeğimize kaleminize sağlık

      Sil
  5. Mahfi Hocam, "çeyiz hesabının hayata geçirilmesiyle hane halklarının tasarruf oranları artacak ve dolayısıyla makro dengelerimize olumlu etkiler yapacak" şeklindeki açıklamayı nasıl değerlendiriyorsunuz? Her şey tasarrufla mı başlar?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Tasarruf önemlidir ama çeyiz hesabıyla artmaz. Bir yerde tasarruf düşükse bilin ki orada reel faiz düşüktür.

      Sil
  6. Hocam faizler düştüğünde dolar artar tezi 2 yıldır gündemdeydi.Artık bu da şimdilik rafa kalktı sanırım.Ekonomi o günün şartlarına göre gidiyor.Bir kural kesinlikle yok.Haksız mıyım?

    YanıtlaSil
  7. Hocam, piyasalarimizda genel bir fiyat artisi beklentisi mevcut, aslinda bu beklenti maliyetlerdeki artisa bagli olarak aciklaniyor ancak talebin global oranda kirilgan seyri fiyat artislarina olnanak vermiyor, son donemde petroldeki ve takip eden diger emtialardaki artislarda aslinda maliyet artislarina kisa surede etki edecektir, yani enflasyon beklentisi icinde oldugumuz bu donemde faiz indirerek tuketimin pompalanmasi global bazda takip edilebilecek bir trend degil diye dusunuyorum, faiz indirimleri ayni zamanda emtialarin TL bazli maliyetini dusurmeyide amaclayamaz ancak dunya ile karsilastirdigimizda zaten yuksek seyreden faizler odemeye devam ederek ve boyle gostermelik indirimler ile TL bazli emtia maliyetlerini dusurmek ve enflasyonu asagi yonlu baskilamak amaclaniyor olabilirmi ?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Bu da bir politika olabilir. Ama genel olarak kurun gerilediği, enflasyonun düştüğü bir ortamda faizi düşürmek normaldir.

      Sil
  8. hocam yazınız için çok teşekkür ederim.Benim sorum şu kısa dönemde faizlerin düşmesiyle ortaya çıkan talep artışını kısa dönemde arzı artıramadığımız için talep enflasyonuna neden oluyor peki yazınızın bu kısmında uzun dönem sonucundan bahsederken faiz artışının (Sonuçta faizlerin düşmesi, harcamaların artmasına, harcamaların artması da önce talebin sonra da arzın artmasına yol açmış, bütün bunların sonucunda enflasyon (P) ve GSYH (Y) yükselmiş olmaktadır.)bu sonuca yol açacağını söylerken uzun dönemdeki arz artışının enflasyonda tekrardan düşüşe neden olacağını düşünemezmiyiz.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Evet tabii düşünebiliriz eğer bu adımı destekleyici önlemler alınmazsa olacak olan odur.

      Sil
  9. Hocam MB agresif faiz düşürmeye geçebilir mi?
    2. Ayrica önümuüzdeki süreçte kurlar nasil seyreder sizce?
    3. MB şu an yaotiği faiz indirimi önümüzdeki süreçte fed faiz artisi ile(muhtemel) düşünürsek daha önce olduğu sert faiz artislari ve dolarda sert yükselişler görür müyüz?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. (1)Sanmıyorum.
      (2)Kurlar bir süre daha buralarda gider. Fed en ufak bir şahinleşme eğilimi gösterdiğinde artmaya başlar.
      (3)Eğer bundan sonraki toplantılarda faizi sert indirirse Fed artırdığında sert artışlar yapmak zorunda kalabilir.

      Sil
  10. Mahfi hocam yazı yine çok berrak ve açıklayıcı olmuş. Fakat faiz düşüşü sonrası dolar neden düşüyor? Bu durum bu konjonktürde biraz tuhaf değil mi ?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Aslında dolar zaten bütün dünyada durgunluk/inişi eğiliminde. Bizde daha radikal bir karar çıkmadığı için MB'nin piyasalara uygun hareket edeceği kanısı uyandığından dolar hafifçe düştü. Eğer MB faizi mesela 1,5 puan indirseydi dolar fırlayabilirdi.

      Sil
  11. Faiz düşüşünün asıl sebebi inşaat sektörünü kurtarmak Mıdır ?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Bence bu indirimin nedeni o değil. Çünkü enflasyon düşüyor, kurlar gevşemiş durumda, Fed de faiz artırmayacak gibi duruyor. Böyle bir ortamda faizi yüksek tutmak anlamlı değildi.

      Sil
  12. Hocam faiz düşünce dolar neden düştü?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Yukarıda bir yoruma verdiğim yanıtı aynen alayım:
      Aslında dolar zaten bütün dünyada durgunluk/inişi eğiliminde. Bizde daha radikal bir karar çıkmadığı için MB'nin piyasalara uygun hareket edeceği kanısı uyandığından dolar hafifçe düştü. Eğer MB faizi mesela 1,5 puan indirseydi dolar fırlayabilirdi.

      Sil
  13. Hocam elinize sağlık, tasarruf-yatırım grafiğinde faizleri fazla düşürdüğümüz zaman tasarruf açığı oluyor ve bu açığın önüne geçmenin 2.yolu tasarruf ithal etmek ancak buda cari açığa neden oluyor dediniz. Ancak faizlerin düşmesi yabancı sermaye çıkışına ve buda kurun yükselmesine ve buda (X-M) değerinin yükselmesine neden olup, cari açıkta oluşacak açığı buradan telafi edemezmiyiz

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Yani kurdaki yükselmenin ihracatı artırıp ithalatı düşüreceği varsayımıyla böyle diyorsunuz. Teorik olarak haklısınız ama eğer ihracat yaptığınız yerler (mesela Avrupa) iyi durumda değilse ihracatınız pek artmıyor. Buna karşılık ithal ettiğiniz malların çoğu enerji, yatırım malı, ara malı gibi vazgeçilmez mallar olduğu için ithalat düşüşü de bir yere kadar sürüyor. Ayrıca ithalat pahalılandığı için enflasyona yol açıyor.

      Sil
  14. Hocam merhaba,
    Faiz kararını alırken TCMB'nin bakması gereken asıl veri çekirdek enflasyon değil midir? Yanlışım yoksa TÜFE düşüyor evet, ancak çekirdek enflasyon hala yüksek, sadece ufak bir düşüş eğilimi gösterdi. bu durumda faizi indirmek doğru bir karar mı? Çekirdek enflasyonu bir müddet daha izleyip ona göre faizi indirmek daha doğru olmaz mıydı?

    Teşekkür ederim....

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Çekirdek enflasyonun da yönü aşağıya doğru döndü biliyorsunuz. Daha tam net değil ama öyle görünüyor. Bazen bu tür adımlar beklentileri etkileyerek olumlu sonuçlar yaratabiliyor.

      Sil
  15. Hocam bir şeyi merak ediyorum tasarruf - yatırım açığını kapatacak döviz miktarı Türkiye'de kayıt dışı bekliyorsa? Yani dışarıdan tasarruf ithal etmemize gerek kalmayacak kayıt dışı bir ekonomi varsa? bu durumda cari açık olmadan büyüme gerçekleşecek midir? Bunun riski var mıdır? Teşekkürler.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Böyle bir varsayımınız var ama bunun doğruluğunu bilmiyoruz. Yani gerçekten yastık altında böyle büyük tutarlarda döviz var mı bilmiyoruz. Olsaydı çıkardı herhalde.

      Sil
  16. Hocam doların gidişi her faiz indiriminde aşağı yönlü olmak zorunda mıdır? Bu süreç ne kadar devam eder?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Fed tavır değiştirdiği anda bu olay değişir.

      Sil
  17. Merhaba Hocam,
    Gecelik borç verme faizi indirimi hangi mekanizma ile tüketici kredisi faizini ya da uzun vadeli yatırım kredisi faizini aşağı çekebilir ya da etkilemez mi? Uzun vadeli kredileri etkilese bile ortaya çıkacak kredi talebini karşılayacak kadar yeterli kaynağı var mı bankaların (Tahvil teminatı üzerinden gecelik borçlanılacak kaynak ne kadar karşılayabilir talebi?)
    Teşekkürler.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. TCMB gecelik borç verme faizini indirince bankaların MB den borçlanmaları daha ucuz hale gelir. Ayrıca bu inişten yararlanarak mevduat faizi oranlarını da düşürürler. Bu da sonunda daha düşük maliyetli kaynak elde etmelerine ve dolayısıyla kredi faizlerini düşürmelerine yol açar. Ama bu sürecin kredi faizlerine yansıması o kadar kısa sürede olmaz.

      Sil
  18. Bu mantıkla reel faizlerin çok düşük olduğu Avrupa ve Amerika'da tasaruf oranlarının 2008'den beri düşmesi gerekir. Ancak Dünya Bankası dataların baktığımızda (http://data.worldbank.org/indicator/NY.GNS.ICTR.ZS/countries/1W-DE-US-TR?display=graph ) tasarruf oranının sadece 2008 için düştüğü ver sonrasında arttığını göstermekte. Bu duurumda insanlar ve şirketler faiz düşmesine rağmen tasarrufları arttırmış.
    Bence burada sadeece faiz ile tasarruf ilişkisine bakılmakta ancak gelişmiş ülkerelerde faiz'den başka yatırım araçları ile tasarruf oranlarının arttırıldığını düşünüyorum.
    Bir başka nokta ise tasarruf olarak duran paranın tekrardan ekonomiye nasıl katılacağıdır. Türkiyede mevduat ortalaması 6 ay'dan uzun değil diye hatırlamaktayım. Bu durumda bankalar topladığı mevduat ile 10 yıllık bir kredi fonlamayı terich etmek istemeyecektir ve yurtdışından sağladığı krediyi kur riskini alarak türkiyede marjını ekleyerek pazarlayacaktır. Önemli olan türkiyede sermaye piyasaları ve türev ürünler ile finans piyasasının derinliğinin arttırlması ile bu tasarruf'un yatırımları fonlayabilmsidir. yoksa fizleri bugün %15 yapın yarın herkes parasını götüp yatırmayacaktır. Yatıranlar da ne kadarlık vadede bu parayı tutacak ? ancak böyle bir faiz artışı ekonomi çarklarında çok daha büyük sıkıntı yaratacaktır.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. ABD de reel faizler çok düşük değil. Bugün 10 yıllık ABD Tahvilinin faizi % 1,8, enflasyon yüzde 0,8. Yaklaşık 1 puanlık bir reel faiz var. Bu ABD ekonomisi için düşük bir oran değil. Daha düşük olmakla birlikte pozitif reel faiz Avrupa için de geçerli. Bu ülkelerde reel faiz hiçbir zaman yüzde 3 - 5 olmadı zaten. Her zaman bu oranlarda seyretti. Enflasyon artınca nominal oran da arttı ama reel faiz buralardaydı.

      Sil
  19. Hocam verdiğiniz bu makro bilgiler gelişmiş ülkeler için geçerli değil mi ? Bizde yeteri kadar tasarruf birikimi olabilmesi için önerileriniz nelerdir? Teşekkürler

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Enflsayonun düşürülmesi ve reel faizin 1,5 - 2 puan olması.

      Sil
  20. hocam saygılar.faiz indirimi sonrası sermaye cıkışı olup dövize talep artarak dövizin yani doların degerlenmesi gerekmez miydi? neden dolar deger kaybetti?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Bizdeki faiz hala % 9 adam çıkıp niye yüzde 1 - 2 veren yerlere gitsin ki. Buradaki enflasyon onu ilgilendirmiyor. Ama Fed bir tavır değişikliğine gitsin o zaman görün nasıl çıkıyor dövizler.

      Sil
    2. Hocam buradaki enflasyon onları niye ilgilendirmiyor. Daha önceden pozitif reel faiz olmalı diyordunuz yatırımcının kaçmaması için bu durumda enflasyon onları da ilgilendiriyor. Yanlış biliyorsam düzeltin hocam çünkü kafam karıştı.

      Sil
  21. O zaman hocam siz faizlerin düşük olmasını destekliyorsun. Bu Düşük Faiz politikası, üretimi artırmadan tüketimi hızlı bir şekilde artırarak ve gelecekte kazanılması planlanan paraların şimdiden harcanması gibi olumsuz sonuçlar doğurmaz mı? Ülkemizdeki büyümenin tüketime dayalı olması bir tehdit unsuru oluşturmuyor mu? Bilinçsiz bir toplum daha büyük bir borç yüküyle karşılaşmaz mı?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Ben düşük ya da yüksek faiz politikasını desteklemiyorum. Ben faizin enflasyonla uyumlu olması gerektiğini söylüyorum. Arada bir bu bloğu okuyanlar benim faiz lobisinin üyesi olduğumu veya tam tersine düşük faizi desteklediğimi düşünüyor. Oysa blogu devamlı okuyanlar benim esnek bir para politikası izlenmesinden yana olduğumu faizle veya enflasyonla inatlaşmanın anlamsız olacağını savunduğumu biliyor.

      Sil
  22. hocam tasarruf yapmak reel faiz yuksekse caziptir. ornegin yuzde 9 enflasyon ve yuzde 10 faiz olan bi durumda reel faiz yuzde 1 dir. ancak yuzde 4 enflasyon ve yuzde 5 faiz durumunda da reel faiz yuzde 1 civarindadir. faizler tek basina tasarrufu belirleyemez. faiz duserse tasarruf duser demek sacma...

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Faiz düşrese tasarruf düşer demek saçma derseniz 2000'ler öncesinde tasarruflar &% 20 iken bugün niçin yüzde 14 - 15 sorusuna yanıt vermek zorunda kalırsınız. Ben size söyleyeyim 2000'ler öncesinde reel faiz yüzde 5 - 6 idi şimdi ise 0 -1. O nedenle de tasarruflar düşmüş durumda. İnsanlar tasarrufuna reel faiz alamazsa niya tasarruf etsin ki?

      Sil
  23. yazı için teşekkürler hocam ve bir soru; hiç birisiyle ekonomi literatürüyle ilgili konuşurken karşınızdakinin cahilliğinden sıkıldığınız oldumu:)

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Hayır ondan hiç sıkılmıyorum da inat ve takıntılar nedeniyle gerçeği görmezden gelip ısrarla gördüğü gerçeği kabul etmeyip hala tersini savunanlardan sıkılıyorum.

      Sil
    2. Bu cevabiniz harika :)

      Sil
  24. Hocam çok güzel bir yazı teşekkür ederim. Bir bankacı olarak ekonomi sevgimi çok artırdınız. İyi ki varsınız.

    YanıtlaSil
  25. Hocam tasarruf tam olarak ne oluyor ?
    Saygılar..

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Ekonomi açısından banka veya benzeri kurumlara yatırılan mevduatı tasarruf olarak kabul ediyoruz. Sokak dilinde altın alıp evde saklamak da tasarruftur ama biz onu tasarruf değil tüketim olarak kabul ediyoruz. Çünkü ekonomiye bir katkısı yok. Hatta tam tersine ekonomiden çekilmiş bir kaynak olarak görüp atıl yatırım olarak niteliyoruz.

      Sil
  26. Mahfi Bey, çok dik duruyorsunuz.Acaba çok eğilmediğinizden mi oluyor ?

    YanıtlaSil
  27. hocam
    1- tcmb nin alt bandı üst banttan bağımsız olarak yukarı veya aşağı oynatması ne ifade ediyor?

    2- Üst ve alt bandın birlikte ya da tersine hareketleri ne anlama geliyor?

    3- bantlardan birinin diğerinden daha fazla artması ya da düşmesi ne amaç güder?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. 1- Alt ben üst band diye bir şey yok. Sokak dilinde kullanılan bu deyimler yanlış. Merkez Bankasının bir faiz koridoru var. Bunun alt limiti TCMB'nin aldığı borca ödediği faiz, üst limiti ise verdiği borca aldığı faiz. Üst limiti düşürmesi demek bankalara gecelik borç verdiğinde daha az faiz alacak, yani bankalara daha ucuz kaynak verecek demektir.
      2-Üst ve alt limitin birlikte hareket etmesi diye bir durum yok. TCMB gecelik borçlanma faizini veya borç verme faizini ya da ikisini birden aynı yönde ya da değişik yönde değiştirebilir.
      3-Bu soru anlamlı değil.
      2-

      Sil
    2. Cevap için teşekkürler hocam yalnız "Alt bant* üst band diye bir şey yok. Sokak dilinde kullanılan bu deyimler yanlış" demişsiniz ama biz bu terimleri tv deki ekonomi analiz programlarından öğrendik.

      Sil
  28. Hocam analiz için çok teşekkürler, elinize sağlık.. Sorum MB'nin bu faiz indiriminin banka mevduat ve kredi faiz oranlarını nasıl etkileyeceği yönünde.. Bankaların toplam kaynakları içinde MB'den bu faizle aldıkları borcun miktarı çok yüksek değil diye biliyorum. Yani sorum banka hangi argümanla para toplayacak? Müşterisine sana şu kadar faiz veririm vermezsen MB'den zaten alırım diyemi hareket ediyor.. Onu anlamaya çalışıyorum. Teşekkürler

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Teşekkür ederim.
      Evet haklısınız. Bankaların kaynakları arasında TCMB'den kullandığı kaynakların payı % 10 dolayında. Ama yine de bu kanaldan etki olabiliyor. Çünkü TCMB'nin uygun koşullarda faiz indirmesi piyasaya olumlu mesaj verebiliyor bu durumda faizler o % 10'luk etkiden daha fazla etki alabiliyor. Bankalar daha ucuza kaynak toplar hale gelince mevduat faizini de düşürüyor. Ama bunun kredi faizine yansıması zaman alıyor. Çünkü mevduatın ortalama vadesi 1,5 ay, kredinin ortalama vadesi 1 yıl.

      Sil
  29. Hocam merhabalar,

    Piyasaları takip etmeye çalışıyorum ancak konu uzmanlık alanım değil, okuyarak öğrenmeye nereden başlamamı tavsiye edersiniz?

    Piyasalar hakkında bilgi sahibi olmak. Faiz düştüğü zaman nelerin değişeceği vb. gibi konuları daha rahat yorumlayabilmek adına başlamam gereken yer neresidir ?

    Teşekkürler,
    Saygılar

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Bu konuda ben Ekonomik Analiz diye bir kitap hazırlıyorum. Ama daha 5 - 6 aydan önce toparlayacağımı tahmin etmiyorum.

      Sil
    2. Hocam uzmanlık alanımız olmadığı halde piyasaları takip edip okuyarak anlamaya bilgi sahibi olmaya çalışanlardan biri de benim. Doların düşmesi, altının artması, faizin düşmesi gibi temel konuları öğrenebilmek adına okumaya başlamamız gereken kitaplar hangileri? Birde kitabınız çıktığında burdan duyurabilir misiniz? Teşekkürler, Saygılar..

      Sil
    3. Merakla bekliyorum hocam.

      Sil
    4. Benim Örneklerle Kolay Ekonomi diye bir kitabım var. Onu okuyun derim.

      Sil
  30. Hocam çok açıklayıcı bir analiz olmuş . yazı yetmiyor yorumlara verdiğiniz cevapları da okuyorum :) çok teşekkür ederim . var olun .

    YanıtlaSil
  31. Onur Ozan İşlek20 Nisan 2016 18:55

    Hocam Suudiler '750 milyar dolarlık tahvil satarız' diye ABD'yi tehdit etmişler.Böyle bir şey yapabilirler mi sizce, sonuçları ne olur acaba ?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Suudiler, ABD yönetimine sormadan böyle bir şey söylemiş olamaz. ABD izin verirse belki.

      Sil
  32. Mülkiyet hakkı yok,mahkemeler taraflı,medya sansürlü,ülkenin tüm sınırlarında ya savaş ya devasa politik sorunlar var.Böyle bir yere faizi indiriyor numarası yapıyorlar diye kim gelir?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Kimse gelsin diye indirmiyorlar zaten. Birileri gelsin isteniyorsa faizi indirmek değil artırmak gerekir. Maksat ekonomiyi (asıl olarak da inşaatı) canlandırmak.

      Sil
  33. Hocam analiz için teşekkürler, herkesin anlayabileceği şekilde yorum yapmışsınız elinize sağlık. Şu an için TL'nin döviz karşısında değer kazanması gayrimenkul piyasalarındaki durgunluğun eski canlılığına kavuşmasına yol açacağına ve buradan hareketle tasarrufların vadeli mevduat hesaplarından çıkarak konut sektörüne kayacağını tahmin ediyorum. Bunu yatırımları artırmak ve genel ekonominin büyümesine katkısı ne olur? ya da mevcut tasarruflar hangi ölçüde istihdam yaratacak reel sektörlere akabilir? Teşekkürler, saygılar.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Daha çok ilk dediğiniz gibi olacak diye düşünüyorum. Yani inşaat sektörünün canlanmasına yol açacak muhtemelen. Buradan da büyümeye katkı gelir. Zaten Türkiye son on yıldır bu yöntemle büyüyor.

      Sil
  34. Faiz düşerse hani kurlar yükselirdi? Yine yanıldınız yine yanıldınız. Biz faiz düşsün yatırım artsın piyasa canlansın hiç bir şey olmaz demiştik. Her seferinde böyle yapıyorsunuz önce felaket tellallığı yapıyorsunuz sonra işte efendim zaten şu an ki koşullarda mantıklı olan buydu vs. geçiniz...

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Bu yazılar, konuyu bilsin bilmesin belirli bir zeka düzeyinde olan, okuduğunu anlayabilen ve olaylara objektif bakabilen insanlar için yazılıyor. Yani bu yazılar sizin için değil. Onun için siz okuyup boşuna yorulmayın ben de size yanıt yazmakla zaman kaybetmeyeyim.

      Sil
    2. Kuru baskılayan şey kayıtdışı Arap parası değil mi üstad?

      Sil
    3. Hocam ayrıca TCMB faiz indirmeden once yabancıların yuksek miktarda DIBS alımı olmuş. O da kuru baskılamış olabilir. Ancak faiz dusunce ekonomi şaha kalkacak yorumlarının sahibi gudumlu kafalar herhalde kurun faiz indirimi oncesindeki seviyesine geldiğini gorunce bir miktar mahcup olmuşlardır.

      Sil
  35. Hocam hemen size koştum fikrinize bakmak için. 50 bana da kabul edilebilir bir değer gibi gelmişti ama henüz 2. sınıf iktisatçı olduğum için endişe de duydum :) Yazınız biraz rahatlattı ülke adına. Benim merak ettiğim konu acaba yeni başkan ileride kritik kararları alırken güçlü durabilir mi? Egitimi, birikimi bulunduğu yeri hak ediyor mu? Eğer etmediği dusunulurse ekonomik aktörler tarafından bunun bize yansıması nasıl olur?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Bunları bilmiyoruz. Hepsini göreceğiz bakalım. Ön yargılı olmamak en doğrusu.

      Sil
  36. Faiz in yuksek mi dusuk mu olmasi acmazinda olmamizin yilarin birikimi olan cari acik sorunun dan dolayi olabilirmi ?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Hayır, sanırım ondan çok daha derin bir konudan geliyor.

      Sil
  37. Sirketlerimiz yapisindan dolayi malesef tasaruf fazlasi degilde cari acik uretiyoruz ,uretimi artirdikca da bu daha buyuk oluyor yapisal sorun yilardir icinde buluduguz ekonomik modele alakali

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. 2000'ler öncesinde cari açığımız % 1 - 1,5 dolayındaydı ve şirketlerimiz bugünkünden daha iyi durumda değildi.

      Sil
  38. Yurt içi tasarrufların 4-5 yıldır yatırımları karşılamadığı görüldüğünden dolayı bu dengeyi yabancı kaynakla karşılamamız sonucu oluşacak (bir türlü kapanamayan) cari açığın çok daha fazla artacağını ve eninde sonunda borçlarını karşılamak için ülkemiz IMF'ten borç alacak duruma düşer mi?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Şu andaki gidiş böyle bir durumun oluşacağına işaret etmiyor. IMF'den borç alma durumuna düşmeyiz belki ama bence sorun bu değil. Türkiye buluş yapamayan, teknoloji üretemeyen, başkalarının bulduklarını daha ucuza yapmaya çalışarak yürüyen bir ekonomik yapıdan çıkamadığı sürece hep bu sorunları yaşarız.

      Sil
    2. hocam çok iyimsersiniz.

      Sil
    3. Hocam aslında yaraya neşter atmış. Dışarıda üretilen yüksek teknolojileri alıp ülkemizde satmaktan veya ülkemizde fabrikalarını açıp maliyeti düşürerek satmaktan başka yapabildiğimiz şeyler sayılı. Halbuki 3 tarafı denizlerle çevrili toprakları bu kadar verimli ticari yollar üzerinde bulunan bir ülkede sektörlerdeki temel teknolojik ürünleri üretebilsek yetecek.

      Sil
  39. Hocam fed'in faiz arttırımı yada azaltılması Turkiye ile doğrudan veya dolaylı nasıl bir bağlantısı olabilir çok yerden okudum ama sizin anlatiminiz tam anliyacagimiz cinsten.Şimdiden Teşekkürler.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Fed faizi artırınca Türkiyeye faizden kazanmaya gelen fonların bir bölümü çıkıyor ve ABD'ye dönüyor. O zaman da bizde döviz ihtiyacı doğruyor ve kur yükseliyor.

      Sil
  40. Faiz elastikiyetimiz nasil peki hocam.Yani homo economicus bir batili gibi mi?Bildiginiz gibi bu ulke musluman ve islamda da faiz haram.Buna yonelik bir calisma var mi.Musluman olmamizin faiz oranlari uzerinde azicikta olsa bir etkisi olmali :))

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Tek etkisi MB üzerindeki faiz indirme baskısı.

      Sil
  41. Hocam iyi günler.Fed'in faiz arttırımı veya faiz düşüşünün Turkiye ile doğrudan yada dolaylı ne gibi bağlantısı var.Bu konuyla ilgili bir çok yazı okudum bir de sizden duymak istiyorum saygılarımla

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Çok basit. Biz tasarruf açığı olan bir ülkeyiz. Yani yatırımlarımıza yetecek kadar tasarruf yapamıyoruz. O nedenle yabancıların tasarrufunu ya yatırım ya da borç olarak alıp açığımızı kapatıyoruz. Fed'in faizi 0,50 olduğu için ABD'de faizler % 2 dolayında. ABD'li kişi ve kurumlar tasarruflarını ABD'li bankaya % 2 ile yatıracağına bize getirip % 10 ile yatırıyor. Ama bizde de kur riski ve diğer riskler yüksek. Fed faizi artırıp da ABD' de faizler % 3 - 4 düzeyine çıkarsa Amerikalı bize getirdiği parasını alıp kendi ülkesine dönecek. Bu durumda biz daha yüksek faiz ödeyerek o paraları burada tutmaya çabalayacağız. Yani Fed'in faizi artırması bizden döviz çıkışına o da kur atışına o da enflasyon yükselişine yol açacak.

      Sil
  42. Onur Ozan İşlek20 Nisan 2016 21:19

    İnşaat sektörünü canlandırmaya yönelik ise muhtemelen araplara mı satmayı planlıyorlar acaba ? Epeydir yol ettiler bizim memleketi gide gele o bakımdan.

    YanıtlaSil
  43. Üstadım maalesef son yıllarda faiz ve kur farkları yüzünden işletmelerin bilanćoları alt üst olmuş durumda. Zaten büyüme % 4 lere kadardüşmüş enflasyon yeniden çift hanelere dayanmışken tasarruflar azalmasin diye faiz oranlarını yüksek tutmanın bi anlamı varmıdır. Kısa vadede belki tasarruflar düşer ama orta vadede yatırımlardaki artış ekonomiye yeniden canlilik getirerek büyümeyi tetikleyebilir. üretimin/arzın artması zaten enflasyonu düşürücü etki yapacaktir.

    YanıtlaSil
  44. Hocam okadar çok ve güzel cevaplar vermissiniz ki beş tane daha yazı çıkıyor hemde farklı ekonomi konularinda..Emeğinize sağlık..

    YanıtlaSil
  45. o cari artis taki neden sirket yapisinda degisiklik olmazsizin artan nufus sonucu bir sonuc oarak goruyorum yoksa emek gucu sonucu kazanilan parayla akil alirsaniz acik verilir e nufus artarsa da daha fazla acik verilir

    YanıtlaSil
  46. bankaların zorunlu karşılıklar için merkez bankasından faiz talepleri vardı ne oldu o iş hocam?

    YanıtlaSil
  47. Hocam merhaba. Geçmiş dış borçlar yazınıza yorum bırakmıştım fakat güncel olmadığı için dikkatinizden kaçmış sanırım. Tekrarlayayım.. Çukurova Üniversitesi iktisat son sınıf öğrencisiyim. Güncel ekonomik sorunlar üzerine bir ödev araştırmam var. Sizin yazılarınızdan da yola çıkarak iç ve dış borçlar üzerine yoğunlaşmayı planlıyorum. Bu konuda herhangi bir öneriniz var mı? Sizce önceliği verebileceğim günümüz Türkiye ekonomisinin asıl sorunları nelerdir? Cevaplarsanız çok sevinirim. Teşekkür ederim,iyi çalışmalar.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Evet gözden kaçmış gerçekten.
      İç borçlar açısından güncek konulardan birisi de faizler. İsterseniz o konuya da girin. Bir de toplam borçları bize benzeyen ülkelerle kıyaslayın.

      Sil
  48. Hocam çok teşekkürler makroekonomi ile ilgili çok güzel bir yaz.Hocam Emisyondaki TL'nin itibari değerinin dışında her hangi bir karşılığı varımdır?Cevabınız için çok teşekkürler saygılarımla...

    YanıtlaSil
  49. Ya hocam cidden şu şeyi anlayamıyorum.Petrol düşüşte ama Dolar niye düşmüyor ya ?

    YanıtlaSil
  50. Makroekonomide de toplam talep eğrisi faiz servet ve zamanlararası ikame etkisi nedeni ile negatif eğimlidir çıktının ( hasılanın ) artması durumunda fiyat düzeyinin düşeceğini gösterir

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Dikey eksene harcamaları yatay eksen geliri koyunca AD (Toplam Talep) eğrisi pozitif görünüm alır.

      Sil
    2. Teşekkürler hocam . İyi bir şekilde tartıp biçmeden bilmişlik yapılmayacağını da öğrenmiş oldum

      Sil
    3. Estağfurullah sakın bu sonucu çıkarmayın. Tabii ki iyice bilmek, öğrenmek çok iyi ve doğru bir şey. Ama kendinizi o aşamaya kadar tartışmadan uzak tutarsanız o zaman bilginizi sınayıp geliştirme imkanınız olmaz.

      Sil
  51. Bilimin diliyle anlatınca objektif bakış açısı oluşuyor ve aydınlanıyoruz. Teşekkürler.

    YanıtlaSil
  52. Hocam firmaların toplam maliyetlerinin içinde finansman maliyeti ne kadar? Yanlış hatırlamıyorsam yanlışsa düzeltin firmalrın faizle değil daha çok kendi karlılıkları ile yatırım yaptığına dair bir yazınız vardı. Bu yüzden faiz düşüşü çok fazla yatırımları etkilemeiyecek yatırım eğrisi inelastik bir durum alacaktır ve büyümeye çok falza bir katkısı olmayacaktır. Cevaplandırırsanız sevinirim.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Bu yazımda o hesap var:
      http://www.mahfiegilmez.com/2015/02/faiz-neden-mi-sonuc-mu.html

      Sil
    2. Evet yazınızda faizin firma maliyetleri içindeki payının %3 dolaylarında olduğunu yazmışsınız. Bu durumda faizdeki bu küçük düşüş yatırımları çok etkilememesi gerekmez mi?

      Sil
    3. Etkiler ama çok az etkiler. asıl olay kur artışı. TL'nin değer kaybı önlense olay bitecek asıl maliyet oradan geliyor.

      Sil
  53. Hocam size gerçekten birkez daha hayran kaldım.
    Teşekkürler.

    YanıtlaSil
  54. Sayın Hocam öncelikle çok güzel bir teori yazısı olduğunu belirtmek isterim. Bu benim haddim değil, ama teori üzerinden analiz yapmakta gerçekten Türkiye'de sizden başkasını (Prof. Dr. Selahattin Togay ı bir kenara koyarsak) tanımıyorum. Yalnız şu noktada bir sorum olacak:
    Faizler yüksekken zaten bizim tasarruf sorunumuzdu ve yine biz ciddi oranlarda artan bir harcama trendine sahiptik.. Belki ev alanlar veyahutta araba alanlar bu noktada artabilir, ama bilmiyorum bu noktada sizin görüşünüz nedir? Tekrardan bizlere sizi okuyabilme fırsatı verdiğiniz için teşekkür ederim. İktisat öğreniminin yanında sizi okumak sanki tamamlayıcılık oluşturuyo. İyi geceler :)

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Çok teşekkür ederim. Teorik bilgimizi uygulamayı test etmekte ve anlamakta kullanamazsak sadece ezbercilik yapmış oluruz.
      Faizler yüksekken (2000'ler öncei) tasarruflarımız bugünkünden çok iyiydi ama yine de tatmin edici düzeyde değildi. Bunun nedeni enflasyonun o zaman çok yüksek olmasıydı. O dönemde paramın değer, düşmeden alacağımı alayım zihniyeti egemendi. Yani biz düşük enflasyonla reel faizi bir türlü bir araya getirip de tasarruf sahibi için uygun ortamı yaratamadık.

      Sil
  55. Hocam konjuktur şu an faiz indirimini mümkün kılıyordu merkez bankası bu adımı attı peki ilerde koşullar faiz artırımıni gerekli kılarsa merkez bankası bu adımı atabilir mi sizce ?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Evet zaten hepimizi düşündüren mesele o. MB, faizi indirdiği kolaylıkla faizi artıramıyor. O nedenle de ortam uygun olsa bile fiaz indirimi o kadar destek bulamıyor.

      Sil
  56. Hocam açıklayıcı yorum için teşekkürler fakat aklıma takılan bir soru var madem faizleri indirmek akıllıca eski MB Başkan'ı Erdem Başçı varken Recep Tayyip bey faizlerin indirilmesinde ısrarcıyken MB fiyat hedeflemesi yaptığı icin galiba indirmedi diye aralarında sürtüşme olmuştu o günden bu yana ne değişti şimdi faizlerin inmesi dışarıya sermaye çıkışını arttırıp kurları yükseltmeyecek mi şu dönemde dolar zaten yüksekken daha da yükselmesi bizim aleyhimize olmaz mı?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. 3 şey değişti:
      (1) Kur yükselişi durakladı hatta düştü.
      (2) Enflasyon inişe geçti.
      (3) Fed'in bu yıl 4 kez faiz artıracağı beklentisi değişti 1 veya 2 kez artıracağı beklentisi egemen oldu.

      Sil
  57. Sayın Eğilmez, tasarruflar, faiz, enflasyon, arz, talep, büyüme gibi ana ekonomik göstergelerin ilişkisini açıklayan yazınız için çok teşekkürler. Benim dikkatimi çeken husus, bu ilişkilerde global kur savaşları, uluslararası fonların hareketleri, yurt içi ve yurt dışı siyasal etkilerin dikkate alınmaması. Amerikan merkez Bankası, ileride faiz artımı yapmadan önce kur savaşıyla doların seviyesini düşürmeye çalışıyor ki, faizi arttırdığında istedikleri seviyede kalsın. Bir ekonomi ne kadar sağlıklı ise, bu etkilerden o kadar az etkilenir, ne kadar sağlıksız ise bu etkilerden o kadar çok etkilenir diye düşünüyorum. Kur savaşlarının ekonomimize faiz, yatırım, enflasyon açısından etkileri önemsiz midir? Saygılarımla

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Teşekkürler.
      Bu dedikleriniz tabii önemli şeyler. Ama o zaman da gerektiğinde faizi artırmak lazım.

      Sil
  58. Sayın Hocam haddim değil ama değerlendirmelerinizi eksik buluyorum. Sorun faizin zamanında düşürülmesi değil. Biliyorsunuz bir önceki başkanda 25 baz puan indirip sonra 425 baz puan arttırmak zorunda kalmıştı. Bence şimdi piyasanın merak ettiği şey dolar ve enflasyon yükselişe geçtiğinde MB nin faizleri artırıp artıramayacağı. Faizsiz bankacılıktan gelen ve sarayın etkisindeki birinden bunu beklemek zor olacağına göre konjonktüre göre doğru ama Sıcak para getirenlerin hoşuna gitmeyecek bir karar oldu.Zamanı gelince bu kararların altında kalacağız. Affınıza sığınarak...Saygılarımla

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Konuya Türkiye özelinde bakınca haklısınız. Çünkü MB faizi indirdiği kadar kolay artıramıyor. Öyle olunca da yavaş yavaş indirdiği faizi birden sert biçimde artırmak zorunda kalıyor.
      Ama para politikası esnek olmalı. Yani ortam uygunsa faizi indirip ortam bozulduğunda da artırmak lazım.İşin doğrusu bu.

      Sil
  59. Hocam Günaydın
    Sayın hocam öncelikle yazılarınızı çok büyük bir ilgi ile takip ediyorum ve size bir sorum olacak Türkiye şu anda yüksek kur düşük faiz politikasını uyguluyor halkın daha çok harcaması araba ev alması için faizler düşük olunca daha çok borçlanıyorlar çünkü borçlanma faizin düşmesinden dolayı cazip hale geliyor ancak bu politika ile yatırımların artması isteniyor fakat bu durumda hem yatırımları Euro Dolar cinsinden yapılması hemde kurlardaki yükseklik yatırımları ciddi bir şekilde azaltmaz mı yani 100 adet araba alan bir firma Dolar ve Euroda düşüş olduğunda 120 tane araba alabilir bu ek olarak 20 tane kişiye daha çok istihdam sağlanır ben bu politikanın uzun vadede ülkenin daha çok borçlanmasına tasarrufların azalmasına ve işsizliğin çok yüksek rakamlara çıkacağını düşünüyorum halkın kısa vadeli refahı yani harcamalarındaki artış için ülkenin gelecekteki yatırımlarında düşüş ve işsiziliğin'de yükseliş olacağını düşünüyorum sizin yorumunuz nedir hocam ? İyi Çalışmalar

    YanıtlaSil
  60. Hocam Günaydın
    Sayın hocam öncelikle yazılarınızı çok büyük bir ilgi ile takip ediyorum ve size bir sorum olacak Türkiye şu anda yüksek kur düşük faiz politikasını uyguluyor halkın daha çok harcaması araba ev alması için faizler düşük olunca daha çok borçlanıyorlar çünkü borçlanma faizin düşmesinden dolayı cazip hale geliyor ancak bu politika ile yatırımların artması isteniyor fakat bu durumda hem yatırımları Euro Dolar cinsinden yapılması hemde kurlardaki yükseklik yatırımları ciddi bir şekilde azaltmaz mı yani 100 adet araba alan bir firma Dolar ve Euroda düşüş olduğunda 120 tane araba alabilir bu ek olarak 20 tane kişiye daha çok istihdam sağlanır ben bu politikanın uzun vadede ülkenin daha çok borçlanmasına tasarrufların azalmasına ve işsizliğin çok yüksek rakamlara çıkacağını düşünüyorum halkın kısa vadeli refahı yani harcamalarındaki artış için ülkenin gelecekteki yatırımlarında düşüş ve işsiziliğin'de yükseliş olacağını düşünüyorum sizin yorumunuz nedir hocam ? İyi Çalışmalar

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Türkiye bugün yüksek kur düşük faiz politikası uyguluyor sayılmaz. Kur bence olması gereken yerde, faiz de bu ortamda uygun görünüyor. Ama bunlar geleceğin parlak olduğu gibi bir sonuca götürmüyor bizi. Orada haklısınız.

      Sil
  61. Elinize sağlık hocam. Bu kadar anlaşılabilir yazmanızı özellikle takdir ettim.
    Saygılarımla.

    YanıtlaSil
  62. Hocam iyi günler ! Yazılarınızı sıklıkla takip ediyor ve size çok teşekkür ediyorum. Size bir kaç sorum olacak. İkinci 3 aylık dönemde enflasyon artacağını düşünüyorum ve asgari ücretin 1300 TL olmasının ardından enflasyonu arttırması söz konusu değil mi ? Gelecek dönemlerde enflasyon ile ilgili öngörülerinizi merak ediyorum fikirlerinizi bizimle paylaşırsanız çok mutlu olacağım şimdiden çok teşekkür ediyorum.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Burada en önemli gösterge dolar kuru. Eğer dolar kuru artmazsa asgari ücret artışına karşın enflasyon artmayabilir. Benim tahminim yılın ikinci yarısından sonra Fed faiz artışını gündeme alabilir ve dolar artar. Öyle olursa bizde de enflasyon yükselişe geçer.

      Sil
  63. Sn. Eğilmez, TCMB ifade ettiğiniz gibi ABD Merkez Bankası ve uluslararası konjonktüre bakarak, gecelik faizi makul bir oranda indirdi. Faiz indiriminin makul olması, piyasanın ekonomi yönetimi konusundaki endişesini şimdilik gidermiş görünüyor. Genel olarak yapılan yorumlarda herkes, memnuniyetlerini ifade ediyor. Faizi indirimi konusunda, gerek iş dünyasında, gerekse basına görüş açıklayan ekonomistlerin iyimser havasını paylaşamıyorum.

    Faiz, tek başına sihirli bir enstrüman olsa idi, ekonomi yönetimi basit bir olgu olarak kalırdı. Türkiye ekonomisi, pek çok verinin açıkça hesaplanmadığı ve yayınlanmadığı bir ekonomi. Elimizde olan veriler ile tahmin yapmaya çalışıyoruz. Basitçe baktığım zaman bazı soruların net yanıtını bulamıyorum. Enflasyon hesabı ne kadar doğru? Buna bağlı olarak, gerçek reel faiz nedir? Daha önemlisi Türkiye’de hep TL faizi konuşuyoruz. Bankalarımıza, özellikle kamu bankalarımıza depo edilmiş olan döviz cinsinden büyük tutarlı ve yabancı kaynaklı fonlara ödenen nominal döviz ve Libor’dan arındırılmış reel döviz faizi nedir? Yurtdışından gelen ve oynak bir karaktere sahip bu tür fonların kaynağı ve kalıcılığı nedir? Belli değil. Bu tür fonların yöneticileri de, enflasyon verilerinden reel faiz hesabına hiç bakmayıp, kısa vadeli “carry trade” için mi buradalar? Bence TL enstrümanlar, yabancılar için ağırlıklı anlamda, carry trade tarafında kullanılıyor.

    Faiz indirimi politikacıların sevdiği bir karar. Diğer yandan, piyasayı rahatlatabilecek etkisinin sınırlı olabileceğini düşünüyorum. Piyasanın, temel rahatsızlığı likidite. Likidite sorununun bir parçası iç ve dış talep yetersizliği ve piyasaya arz edilen kredi olanaklarının kısıtlı olması. Özellikle 2015/6’dan itibaren bankaların konsolide kredi rakamlarına baktığımız zaman, doğal olan kredi büyümesinin dahi gerçekleşemediğini görüyoruz. Kredi arzı büyümesinin azaldığı ve kredi talebinin oransal olarak arttığı dönemde, “TL” faiz indiriminin katkısının, sınırlı ve daha çok psikolojik olacağını düşünüyorum. Yazınız için tekrar teşekkürler, pratik ve teorik iktisadı bizler için yaklaştırıyorsunuz. Saygılar ile

    YanıtlaSil
  64. Körfez İşbirliği Konseyi Zirvesi için Suudi Arabistan’a ziyaret eden Obama, havaalanında Kral Selman tarafından karşılanmadı. Körfez ülkelerinden gelen Arap liderleri havaalanında bizzat karşılayan Selman,"750 milyar dolarlık fonlarımızı satarız" diyerek ekonomik tehditte bulunan Suudi Arabistan’a giden Obama’yı karşılaması için krallığın üst düzey yöneticileri yerine Riyad Valisi’ni görevlendirdi.

    Gerçekten bu kozu kullanabilir mi Suudiler? Kullanırsa ekonomik sonucu ne olur?

    YanıtlaSil
  65. Mahfi Bey, faiz düşüşünü yaratan sebeplerden biri olan enflasyon düşüşünün nedenlerini sizden dinlemek isterim, ne oldu da enflasyonumuz düşme eğilimine girdi?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Çok basit: Kur düştü de ondan. Yani ithalat ucuzladı. Yarın öbür gün Fed faizi artırıyorum derse tam tersi olacak.

      Sil
  66. Hocam merhabalar, yazı için elinize sağlık. Toplam talep eğrisi (AD) tam olarak nedir anlamakta zorlanıyorum ? yani tek bir mala olan talepte (fiyat dikey eksen , miktar yatay eksende) malın fiyatı artarsa talep edilen miktar azalır diyoruz fakat bütün mallar için olan talepte niye bunu diyemiyoruz anlayamadım ? Birde toplam arz eğrisi aynı grafikte (harcamalar dikey , gelir yatay eksende ) aynı eğilim içinde ..toplam arz ve toplam talep aynı ilişki içinde, somutlaştıramıyorum bu ilişkiyi? Örneklendirebilirseniz çok sevinirim.. Saygılar.....

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Toplam talep ya da bir başka ifadeyle toplam harcamalar Toplam yatırımlar, toplam tüketim, toplam kamu harcamaları ve net ihracattan oluşuyor. Aslında burada da aynı şeyi diyoruz ama dikey eksene harcamaları yatay eksene de geliri koyunca görünüm değişiyor.

      Sil
  67. Hocam ECB marjinal fonlama faizi nedir? Bizdeki MB'nin gecelik borç verme faizi midir ?

    Saygılar..,

    YanıtlaSil
  68. Mahfi Hocam konuyla alakasız olacak ama mazur görün. Yakın zamanda seyahat maksadıyla Londra'ya gideceğim. Yanılmıyorsam siz orda yüksek lisansınızı tamamlamıştınız. Aradan haylice bir vakit geçmiş ancak sizin görüş ve önerileriniz benim için çok değerli. Şurayı görmeden gelme, şunu yemeden gelme, burayı sakın es geçme diyeceğiniz neler vardır acaba? Bir de bu sene için gezi rotanızda neresi var acaba, karar verebildiniz mi?
    Sağlık ve esenlikler dilerim Hocam.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Bu yıl ne yapacağımıza henüz karar veremedik.
      Londra'da British Museum'u mutlaka gezin. Ve eğer mümkünse gitmeden önce müzeyle ilgili bir kitap ya da rehber okuyun. British Museum'u hakkıyla gezmek emin olun ayrı bir eğitimdir. Ben çok şey öğrendim.
      Onun dışındaki yerleri zaten gezer, görürsünüz.
      Bir de mutlaka West End de bir tiyatroya gidin. Tiyatro kültürü aşağı yukarı Shakespeare döneminden beri değişmemiş.

      Sil
  69. Hocam bizim üniversitede ki hocalara göre;
    1-Faizin yüksek olmasının sebebi gezi olaylarıylamış.
    2-İşsizliğin sebebi de kadınların çalışmasıymış. Eğer kadınlar çalışmasa erkekler iş bulur ücretlerde yükselirmiş.
    3-Yoksullukta kısmiymiş sen bangladeşi gördün mü dediler.

    İslam Ekonomisiyle kafayı bozmuş durumdalar. Tek çalışma alanı ve düzenlenen bütün konferanslar islam ekonomisi. Nasıl ama? Her ile üniversite açtık. Bataklık bir yer haline gelen ülkemizden bizde ki durum.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Hangi üniversite bu adsız kardeş, söyle de ezkaza çocuklarımı yollamayayım?

      Sil
    2. Eğer çok geç değilse ve eğer imkânınız varsa başka bir üniversiteye geçiş yapın. Belli ki orası üniversite görünümü altında üniversite olmayan bir yer.

      Sil
  70. Hocam yukarıda açıkladığınız şekillerde faiz düşüşünün negatif etkisi olarak yatırım-tasarruf açığının oluşmasından behsetmişsiniz. Bunu da kapatmanın yolunun yatırımları tasarruf düzeyine getirmek ya da dış borçlanma yapmak olduğunu söylemişsiniz.Gündemden takip ettiğim kadarıyla ücretlilerden 100 TL zorunlu tasarruf yaptırılması konuşulmakta. Bu yolla bahsettiğiniz faiz düşüşünden kaynaklanan tasarruf açığı mı kapatılmak istenmektedir. Yapılan bu kesintilerin bankacılık sisteminde tutulacağını da düşündüğümüzde kaydi para çarpanından dolayı biriken paradan daha fazla miktardaki paranın piyasada dolanacak olmasından dolayı yukarıdaki şekilde gösterdiğiniz fiyat düzeyinin daha yukarılarında bir fiyat düzeyinin oluşması beklenemez mi. Sonuçta bireylerin cebindeki 100 TL'nin etkisiyle bankada tutulan 100 TL'nin etkisi bir olmayacaktır. Saygılarımla.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Önemli olan kredinin artmış olup olmaması değil mevduatın artması.

      Sil
  71. Öncelikle analiziniz için teşekkür ederim.

    Bir sorum olacaktı. Avrupa'da olsun Japonya'da olsun uygulanmakta olan negatif faiz bankaların kişilerin mevduatlarına negatif faiz uyguluyor anlamına gelmiyor değil mi? Sadece bankaların ECB ve BOJ'a getirecekleri ellerindeki fazla paraya uygulamış olduğu faiz negatif yani bir nevi sizden bende para tutuugunuz için komisyon alırım diyor.

    Teşekkürler

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Aynen sizin yazdığınız gibi.
      Buralarda Merkez Bankaları bankaların kendisine mevduat yatırması halinde onlara negatif faiz uyguluyor ve bu yolla onların MB ye değil kişi ve kurumlara kredi vermesini sağlamaya çalışıyor.
      Bankalar kişi ve kurumlara verdiği krediye % 1 - 3 arasında faiz uyguluyor.

      Sil
  72. Hocam fed para basarak bankalara para dağıttı ama bu reel kesime yeterince hızlı ulaşmadı hatta Avrupa'da 2012'de hemen hemen hiç ulaşmamıştı. Şimdilerde de fed kamu açığı verip para bassaydı direk reel kesime ulaşır enflasyon yaratırdı deniyor. E tabiki bunu o dönemde Amerika da düşünmüştür elbette. Peki bunun Amerika açısından sakıncası neydi hocam. Hangi gerekçeyle kamu açığı verip para basmadılar?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Sizin yazdığınız gerekçeyle. Kamu açığı vererek para sürselerdi o zaman enflasyon hızla yükselebilirdi.

      Sil
    2. Yani enflasyon başta istedikleri seviyeye gelirdi sonra enflasyonun önünü alamazlardı öyle mi hocam? Teşekkür ederim cevabınız için.

      Sil
  73. hocam merkez bankasının tıpkı başçı dönemi gibi bir politika izleyeceğini veya daha zayıf bir duruşu varsayarsak yani gerektiğinde örn 300 bazpuan değilde 150 bazpuan gibi faizi artırsa(gerçi çok şüpheli)ama nispeten düşük faiz yüksek kur hikayesini benimsemesi durumunda ve 2018 sonunda FED de faizi 3 seviyesine getirirse bu durumda 2018 sonu türkiyede dolar kuru hangi seviyeye yükselir.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Çok uzun süreli tahmin bu. Ayrıca çok fazla olay olur bu arada. Ama diyelim ki bu dediğiniz olursa kur 2018 sonunda 6 olabilir.

      Sil
  74. Hocam, aydınlatıcı bir yazı olmuş, teşekkürler.

    YanıtlaSil
  75. Hocam;repo daraltıcı mı yoksa genişletici bir para politikasımı;Merkez Bankasının sitesinde genişletici yazıyor ançak bir çok kitap daraltıcı olarak almış.Sizin aydınlatabilirmisiniz bu olayı?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Para politikasındaki kullanımı açısından repo; TCMB'nin, bankaların ellerindeki senetleri alıp karşılığında para vermesi işlemidir. Bu açıdan bakarsanız genişletici para politikasıdır. Buna karşılık TCMB eğer ters repo işlemi yapıyorsa o zaman kendi elimdeki senetleri verip karşılığında para çekmesi söz konusu olur. Bu da daraltıcı para politikasıdır. Yani repo işlemi kullanımına göre daraltıcı da genişletici de olabilir.

      Sil
  76. https://www.youtube.com/watch?v=kAmsuv8rlwQ&feature=youtu.be&list=PLFR7P9u5A7qvyp1vTSXXEdNZW6UiBPyKb

    hocam iktisad dersini biraz boyle anlatin

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Çok komikmiş bu. Yalnız dersi veren hoca filin dişlerini boynuz sanıyor o en komik kısmı.

      Sil
    2. Hep birlikte avrupaya gidiyoruz. Sanirim biizm avrupa maceramizi en iyi anlatacak video bu olsa gerek taihsel cerceve icinde.

      Yalniz sizden istihramimiz da bu olsun boyle bir video bekliyoruz tam iktisadi dusunce ve teorileri anlatan uygun bir ders olur.

      Sil
    3. Ben onu yapamam. Başka birisine önerin.

      Sil
  77. Anladığım kadarıyla siz 'serbest piyasa'daki 'serbest'in, güçlünün önünün daima açık olduğu, güçsüzün çatır çatır ezilmesinin doğal karşılanması gerektiği anlamına gelmediğini savunanlardansınız? Detay verir misiniz?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Ben devletin güçsüzden yana düzenlemeler yaparak ondan sonra belirli bir denetim ve kurallar mekanizması çerçevesinde piyasaları serbest bırakmasından yanayım. Yani serbestlik, güçlünün güçsüzü ezmek için kullanabildiği bir düzen olmamalı.

      Sil
    2. Libertarian görüşte olanlar, güçsüz çaba sarfederse güçlü olabilir, bu onun iradesinde başkasının değil, evsiz çaba sarfederse ev sahibi olabilir, bu onun iradesinde başkasının değil, gibi ifadeler kullanarak, güçlülerin önüne set çekilmemesi gerektiğini, eğer güçsüzlerden yana tavır alınırsa bunun popülizm olduğunu söylüyorlar. Güçlüler güçlü oldukları için suçlanamaz, eğer güçsüzler de çaba sarfederse onlar da güçlü olabilirler, bütün mesele güçsüzlerin çaba sarfetmemesidir, diyorlar.

      Sizin 19:28'de verdiğiniz cevapla neredeyse taban tabana zıt (ki denk olması gerekmiyor).

      Peki libertarianların yukarıda söylediklerine nasıl yanıt veriyorsunuz, argümanlarınız nedir?

      Sil
    3. Ben herkese yanıt vermeye uğraşacak kadar bilgili ve zaman sahibi değilim. Ama sermaye sahibiyle emekçinin eşit güçte olduğunu iddia etmek bence doğru değil. Ayrıca battıkları zaman "kurtar bizi devlet baba" diyenler de onlar.

      Sil
    4. Bir libertarian şöyle yazmış:
      Konu, zengin ile fakir arasındaki gelir uçurumu değil.
      Konu, fakir insanın gelirinin düşüklüğü.

      Sil
    5. Bence çok doğru değil. Konu zenginlerin çoğunun gereksiz yere zengin olması.

      Sil
    6. Bir libertarian şöyle yazmış:
      Konu, zengin ile fakir arasındaki gelir uçurumu değil.
      Konu, fakir insanın gelirinin düşüklüğü.

      Hocam, bu sözü söyleyen, libertarian çizgiyi hayatında kabul etmiş bir prof. iktisatçı, yani meslektaşınız. İsmini yazmayayım, zaten siz de kişilerle değil, sistemlerle fikirlerle ilgili konuşurum diyorsunuz.

      Sil
  78. Hocam merhabalar ben farklı bir soru soracağım. Fed krizden önce elmak balonuna önlem almak için faizleri yükseltti ama yine de başarılı olamadı nedeni ne hocam geç mi kaldılar ya da fed in etkileyemediği ne vardı hocam

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Peki neden geç kaldılar hocam isteyerek mi istemeden mi yani birilerinin menfaatini sizce gozetlemis olabilirler mi

      Sil
    2. Büyümenin büyüsüne kapıldılar. Çoğu kez böyle olur.

      Sil
  79. Hocam merhaba. Ben farklı bir soru soracağım,başka iletişim imkanı bulamadım kusura bakmayın. Ben iktisat ogrencisiyim uzun sure ara verip geri döndüm.Sizin yakınlarınızin da sayesinde birçok konuda bilgim var ama ara verdegim icin bilgiler tam oturmadı.Bu anlamda durumumla ilgili onerebileceginiz bir kitap veya bi başka kaynak varmı? Yardımcı olabilirsiniz çok seviniri.teşekkürler

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Benim Örneklerle Kolay Ekonomi kitabımı okumanızı öneririm. Sonrasında yazarsanız yeni tavsiyeler veririm.

      Sil
    2. onu okudum hocam o birçok konuda toparlayıcı oldu zaten benim için.Ama 4. sınıfım artık biraz daha ağır ve ayrıntılı bir kitap arıyorum aslında.Özellikle makro iktisat anlamında.

      Sil
    3. O zaman benim Makroekonomi kitabımı okuyun.

      Sil
    4. tamam hocam onu da alıcam.çok teşekkürler

      Sil
  80. Hocam Tobin vergisini uygulayan ulkeler hala var mi?

    Negatif nominal/reel faiz veren ulkeler hatta daha da ileri giderek mevduata negatif faiz veren ulkeler teoride tobin vergisi yasasi olmasa bile pratikte tobin vergisi durumunu yatirimcilara yerli yabanci yasamiyorlar mi?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Bildiğim kadarıyla Brezilya uyguluyordu o da vazgeçti.
      Negatif faiz konusunda yanılmayın. Bankalar mevduata negatif faiz vermiyor. Böyle bir uygulama hiç bir yerde yok. Negatif faizi veren Avrupa MB. Bankalar kendisine mevduat yatırırsa onlara negatif faiz veriyor. Ki kendisine yatırmayıp kredi kullandırsınlar diye.

      Sil
  81. hocam merkez bankası daraltıcı para politikası uygulamak istese alt ve üst bantta ne gibi değişiklik yapabilir?


    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Alt ve üst bant sözü doğru bir jargon değil. Bir bant olur bunun alt ve üst limiti olur. Önce bunu söyleyeyim.
      Daraltıcı maliye politikası için bantın üst limitini artırması ve alt limitini de düşürmesi lazım.

      Sil
    2. Para politikası dicektiniz sanırım

      Sil
  82. Hocam Japonya örneği tasaruf ve yatırım denkleminde açıklamanızı doğruluyor. Ancak küresel negatif faiz ortamında ve tasarruf etmeyerek işlerini ve hayatını kredi kartlarına bağlı bir toplumda faiz indiriminin çok tasarruflara etkisi olacağı kanatında değilim.

    YanıtlaSil
  83. Ekonomiyi yeni kavramaya çalışan 18 yaşındaki genç :)21 Nisan 2016 23:39

    Hocam yazılarınız için Allah razı olsun sizlerden istifade ediyoruz.
    islamiyeti yaşamaya çalışsak zaten ekonomimiz düzelecek.Ekonomide en büyük sorunların başında israf geliyor.
    Hepimizin bildiği üzere israfıda islam zaten yasaklıyor.Aynı şekilde faizide yasaklıyor.
    Zaten faizler düşse israf olmasa yatırımlar artar maliyetler azalır. ülke kalkınır.

    YanıtlaSil
  84. Helal olsun hocam, size inanamıyorum yani. Usanmadan yorumlara ders niteliğinde cevaplar veriyorsunuz. Çok teşekkürler. Üniversite hazırlık yıllarımdan bu yana takip ediyorum ve okuyorum. Radikal'den ayrıldığınızda yıkılmıştım, ben şimdi kimi okuyacağım diye. Sayenizde doğru düzgün ekonomi takibi yapabiliyoruz. Teşekkürler.

    YanıtlaSil
  85. mahfi bey, osmanlı hanedanında maaş bağlanacakmış. bunu doğru buluyor musunuz...saygılar...

    YanıtlaSil
  86. Hocam, Doğu ve Güneydoğu illerindeki malum sorunun çözümüyle ilgili bir yazı kaleme almayı düşünür müsünüz? Açıkcası, değerli bir aydınımız, fikir adamımız olarak sizin düşüncelerinizi merak ediyorum.

    YanıtlaSil
  87. Hocam, bir sorum olacak.

    FED bastırdığı paraları bilançosunda nasıl gösteriyor? Sonuçta "havadan" para geliyor.

    YanıtlaSil
  88. Hocam,

    Teorik olarak haklı olabilirsiniz fakat
    "Gelelim yatırımları neyle yaptığımıza" dediniz ya, memleketteki büyümenin "hangi yatırım" ile yapıldığını da göz önüne alarak farklı bir sonuca da çıkabiliriz

    @financelog

    YanıtlaSil
  89. Almanca bilmiyorsaniz translator kulanin http://m.welt.de/?homescreen&wtmc=bookmark.safari.smartphone.ios..bookmark_safari_iphone

    YanıtlaSil

Yorum Gönder

Bu blogdaki popüler yayınlar

Lozan Antlaşması 2023'de Bitecek, Biz de Madenlerimizi Çıkarabileceğiz!

Konut Fiyatları Niçin Eskisi Kadar Artmıyor?

Paradan Para Kaybetme Dönemi