İran Mucizesi ve Türkiye

Cari Piyasa Fiyatlarıyla Dolar Cinsinden GSYH’nin Hesaplanması

Ülkeler, cari yılda üretilip de piyasaya satışa sunulmuş olan ya da stoklara alınan malları ve üretilerek piyasaya sunulan hizmetleri nihai fiyatları cinsinden toplayarak cari piyasa fiyatlarıyla GSYH’yi hesaplarlar. Hesaplama, doğal olarak ulusal parayla yapılır ve bu hesabın içinde enflasyon vardır. Bu şekilde ulusal para cinsinden hesaplanan GSYH, yıllık ortalama dolar kuruna bölünür ve dolar cinsinden GSYH bulunmuş olur. Çok basitleştirerek bir örnekle açıklayalım. A ülkesinin 2020 yılı GSYH’sinin 500 milyar A Parası olduğunu, 2020 yılında ekonominin reel olarak yüzde 3 büyüdüğünü, enflasyonun yüzde 10, ortalama dolar kurunun da 1 USD = 2 A Parası olduğunu varsayalım. Bu durumda 2021 yılının GSYH’si [500 * (1+0,10) * (1+0,03)=500 * (1.133) =] 566,5 milyar A Parası olarak hesaplanmış olur. Ortalama dolar kuru 2 olduğuna göre GSYH’yi kura bölersek dolar cinden GSYH’yi (566,5 / 2 =) 283,3 milyar dolarak buluruz. 

Burada dikkat edilmesi gereken konu cari fiyatlarla GSYH’nin içinde enflasyonun da olmasıdır. Enflasyon ne kadar yüksek ve dolar kuru ne kadar düşükse GSYH de o kadar yüksek çıkmaktadır.

İran’da GSYH Artışı

2015 yılında 408 milyar dolarlık GSYH ile ilk 21 ekonomi arasında yer almayan İran’ın altı yılda nasıl olup da GSYH’sini 2,5 kat artırarak 1.426 milyar dolarlık bir GSYH düzeyine ulaştığını araştırıyoruz.  

Aşağıdaki tablo Türkiye ile İran’ın GSYH’lerinde 2002 yılından bu yana yaşanan gelişimleri sergiliyor (kaynak: IMF, World Economic Outlook Database, April 2022.)

2015 yılına gelene kadar Türkiye’nin oldukça gerisinde bir GSYH büyüklüğüne sahip olan İran son 6 yılda büyük bir atak yaparak Türkiye’nin neredeyse iki katı fazla GSYH düzeyine çıkmış görünüyor. Bu son dönemde Türkiye’nin GSYH’si 57 milyar dolar gerilerken İran’ın GSYH’si 1 trilyon doların üzerinde artış göstermiş. Böyle bir mucizenin gerçekleşmiş olması için İran’ın olağanüstü bir hızla büyümüş olması, dolayısıyla yıllık büyüme oranını çok yüksek ortalamalara çıkarmış olması gerekiyor.

Aşağıdaki tablo Türkiye ile İran’ın büyüme oranlarının iki ayrı dönem itibarıyla yıllık ortalamalarını gösteriyor (kaynak: IMF, World Economic Outlook Database, April 2022.)

Tablo bize 2002 – 2021 ve 2015 – 2021 dönemlerinde İran’ın Türkiye’ye göre çok yüksek GSYH artışını açıklayabilecek bir büyüme oranı ortalaması yakalayamadığını, tam tersine Türkiye’nin büyüme ortalamalarının çok altında kaldığını gösteriyor.  

Başarı mı İllüzyon mu?

Yanıtını aradığımız soruyu bir kez daha ortaya koyalım: Nasıl oldu da büyüme oranı ortalamasında Türkiye’nin oldukça gerisinde bulunan İran, dolar cinsinden GSYH’sini Türkiye’nin neredeyse iki katına çıkarabildi? 

Aşağıdaki tablo Türkiye ile İran’ın enflasyon oranlarının yıllık ortalamalarını gösteriyor (kaynak: IMF, World Economic Outlook Database, April 2022.)

Tablo bize gerek 20 yıllık geçmişte gerekse son 6 yılda İran’da ortalama enflasyonun Türkiye’dekinin 1,6 katı daha yüksek olduğunu gösteriyor. Demek ki İran’da cari fiyatlarla GSYH, enflasyonun yüksek olması sonucu Türkiye’dekinin 1,6 katı daha hızlı yükseliyor.

Şimdi de Türkiye ile İran’ın paralarının dolar karşısındaki durumuna bakalım. Aşağıdaki grafiklerden soldakinde TL’nin dolar karşısındaki durumu, sağdakinde de İran Riyalinin dolar karşısındaki durumu yer alıyor (grafikler için kaynak: www.tradingeconomics.com)

Grafikler bize TL’nin 2019’dan (USD/TL 5,30 idi) bu yana ve özellikle de son bir yılda dolara karşı hızlı bir değer kaybı yaşadığını (USD/TL bugün 14,66), buna karşılık İran Riyalinin 2019’dan bu yana dolar karşısında değerinin hiç değişmediğini, sabit kaldığını (USD/IRR 42.000) gösteriyor. İran Riyali yıllar içinde değişmediği fakat enflasyon arttığı için dolar cinsinden İran’ın GSYH’si, dolara karşı değer kaybı yaşayan TL ile hesaplanan Türkiye GSYH’sine göre hızla yükseliyor.

Karışık gibi görünen bu hesabı bir örnekle açıklayalım: A ve B ülkesi diye iki ülke olsun. Bu iki ülkenin GSYH’leri 2020 yılında eşit ve her iki para birimi de 1 USD = 2 A Parası ve 1 USD = 2 B Parası olacak şekilde aynı değerde olsun.  



2020 yılında A ülkesinin GSYH’si 500 milyar A Parası, B ülkesinin GSYH’si de 500 milyar B parasıdır ve 1 A Parası = 1 B Parasıdır. Her iki ülke parasının dolar kuru 2’dir. Bu iki ülkenin GSYH’lerini dolar cinsinden hesaplarsak (500 / 2 =) 250 milyar dolar olarak buluruz. 2021 yılında her iki ekonominin de yüzde 3 (0,03) büyüdüğünü ve her iki ekonomide de yüzde 10 (0,10) enflasyon yaşandığını düşünelim (enflasyonla GSYH zımni deflatörünün eşit olduğunu varsayıyoruz.) Bu durumda A ülkesinde de GSYH 566,5 milyar A Parası ve B ülkesinde GSYH 566,5 milyar B Parası olarak karşımıza çıkacaktır. 2021 yılında A ülkesinin sabit kur rejimi uygulamasına girdiğini ve parasının dış değerini dolara karşı 2’de sabit tuttuğunu buna karşılık B ülkesinin dalgalı kur rejiminde kaldığını ve B Parasının dolara karşı değer kaybederek 2,8 olduğunu varsayalım. Bu durumda A ülkesinin GSYH’si 283,3 milyar dolara yükselirken B ülkesinin GSYH’si 202,3 milyar dolarda kalmış olacaktır.  

İran’da devletçe belirlenen sabit kurun dışında bir de serbest piyasada döviz alım satımında geçerli olan kur var. Hesaplamalar bu kur esas alınarak yapılırsa işler tamamen değişiyor. İran’ın 2021 yılı GSYH’si cari fiyatlarla ulusal para cinsinden 59.904.602 milyon Riyal. 2021 yılında resmi kur 1 USD = 42.000 riyaldi. Buna göre de GSYH (59.904.602 milyon / 42.000 =) 1.426 milyar dolar olarak hesaplanıyor ve yukarıdaki hesaplara da bu tutar esas alınıyor. Oysa serbest piyasadaki kur yaklaşık olarak 1 USD = 270.000 riyaldi. Hesabı bu kura göre yaparsak GSYH (59.904.602 / 270.000 =) 222 milyar dolar olarak karşımıza çıkıyor.  

Özetle söylemek gerekirse bu büyüme oranıyla İran’ın GSYH’sinin son 6 yılda 2,5 kat artmış görünmesinin ardında iki neden vardır: (1) İran’da enflasyon çok yüksek olduğu için cari fiyatlarla GSYH hızla yükselmektedir. (2) İran Riyalinin dolar karşısında sabit kalması nedeniyle dolar cinsinden GSYH de olması gerekenin çok üzerinde hesaplanmaktadır. İran’da sermaye hareketleri serbest olmadığı için sabit kur rejimi uygulanabilmektedir. Buna karşın ortadaki asıl kur, sabit kur olarak açıklanan 1 USD = 42.000 riyal değil, 1 USD = 270.000 riyaldir.  

Türkiye, İran’ın Yaptığını Yapabilir mi?

İran’da görülen bu durum 2003’den 2010’a kadar yüksek döviz girişleri sonucu sabitleşme eğilimi gösteren USD/TL kuru nedeniyle Türkiye için de söz konusu olmuş ve Türkiye’nin GSYH’si tıpkı bugün İran’da olduğu gibi büyüme oranının çok ötesinde artışlar sergilemişti.[i] Buna karşılık Türkiye, İran’dan farklı olarak sabit kur rejimi uygulamamış, 2001 krizi sonrası IMF programıyla birlikte ekonomideki toparlanma eğilimi ve AB üyelik müzakereleri, Türkiye’ye yüksek miktarda yabancı sermaye girişi sağlayarak kuru sabit hale getirmiş ve dolar cinsinden GSYH’nin yükselmesini sağlamıştı. Sabitleşen kur normale dönünce de GSYH’de düşüş başlamıştı. 

İran’da sermaye hareketleri serbest olmadığı halde ilan edilen resmi kur gerçek yaşamda geçerli olmamakta onun yerine piyasada bir başka kur egemen olmaktadır. Türkiye’nin bugünkü dışa açık, sermaye hareketlerinin serbest bırakıldığı bir düzen içinde devam ederek sabit kur rejimine geçmesi mümkün değildir. Yukarıdan beri yaptığımız açıklamalar sermaye hareketlerinin serbestliğinden vazgeçilse bile sabit kur rejiminin karaborsada başka bir kur oluşumuna yol açacağını ortaya koymaktadır.  

Öte yandan sadece görünümü düzeltmek için böyle bir hamle yapmanın hiçbir anlamı yoktur.  Bu, motoru kötü durumda olan bir arabanın kaportasını boyayıp iyi görünmesini sağlamaya çalışmaya benzer. Asıl olan GSYH’nin bu şekilde illüzyonla büyümüş gösterilmesi değil, ülkenin gerçek anlamda gelişmiş ülke olabilmesi yolunda çaba gösterilmesidir. Hukukun üstün olmadığı, yargının bağımsız olmadığı, düşünce ve ifade özgürlüğünün bulunmadığı, eğitim kalitesinin yükseltilemediği bir ülkede kuru sabit tutarak GSYH’yi yüksek göstermenin kendini kandırmaktan başka hiçbir anlamı yoktur. 

Gerçek ortaya çıkana kadar illüzyonlar mucizeymiş gibi görünür. Oysa bilimde mucizeye yer yoktur.  



[i] Bu konudaki eski bir yazımın linki: https://www.mahfiegilmez.com/2013/04/gercekte-ne-kadar-buyuduk.html.   


Yorumlar

  1. Mükemmel anlattınız hocam tebrik ediyorum

    YanıtlaSil
  2. Türkiye'de kuru sabit tutsaydı dolar cinsinden İran'dan belki daha fazla büyük olacaktı fakat aklıma bu noktada şu soru geliyor Türkiye eğer dolar kurunu sabit tutsaydı enflasyon muhtemelen bu kadar yüksek olmazdi hatta çok daha düşük olabilirdi yani hocam para politikasını bilime göre uygulasaydık bugün muhtemelen 1.5 trilyon dolar seviyelerine gelirdik diye düşünüyorum ne dersiniz

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Bu tür kestirme yolların sonu hep yanlış yerlere çıkıyor.

      Sil
    2. Zaten bilime göre uygulasaydık başka bir şeye gerek olmadan iyi durumda olurduk.

      Sil
  3. Bu yorum yazar tarafından silindi.

    YanıtlaSil
  4. Teşekkürler hocam çok güzel açıklamışsınız.

    YanıtlaSil
  5. Hocam istediğiniz kadar yapısal reform deyin, eğitim deyin, kaliteli büyüme deyin bu ülke yabancı sermaye olmadan belini doğrultamaz.

    Yabancı sermaye bu ülkenin çözümü. Tek çare var o da bir an önce iktidar değişikliği ve batıyla iyi ilişkiler. Yoksa geçmiş olsun...

    Muz cumhuriyeti olduk bir nevi...

    YanıtlaSil
  6. İran a bak bunun gibi fikirler yerine gerçek ve bilime dayalı fikirler ortaya çıksa iranın sıkıntısı kalmaycak
    yani kısacası iranın yaptığı göz boyama teşekkürler hocam

    YanıtlaSil
  7. Mahfi hocam Türkiye PPP bazında ilk 10'a doğru gerçekten de ilerliyor. Ancak nominalde geriliyor.

    Türkiyenin PPP bazında büyümesinin bize ne gibi bir katkısı var? PPP bazında büyüyüp nominalde gerilemek bizim için ne ifade ediyor?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. PPP: Züğürt tesellisi

      Ne kadar yüksek PPP o kadar büyük Züğürt.

      Sil
    2. Türkiye gibi dual paralı ekonomilerde PPP ile ölçüm yapıldığında TL değer kaybettikçe ekonomi daha fazla büyüyor gibi oluyor. O nedenle ben PPP'yi ciddiye almıyorum.

      Sil
  8. Hocam ne yaptınız?

    Seçim yaklaşmışken eşşeen aklına karpuz kabuğu girecek.
    İran yaptı biz niye yapmayak diyecek, seneye ekonomiyi ilk 15 içine sokacak.
    Nolcak, bi 50 milyar dolar daha yakar, IMF kayıtlarında 500 milyar dolarlık büyüme yapar.

    YanıtlaSil
  9. "Buna göre de GSYH (59.904.602 milyon / 42.000 =) 1.426 milyar Riyal olarak hesaplanıyor"

    1426 dolar olacak hocam

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Düzelttim, teşekkür ederim.

      Sil
    2. Hocam çok bilgilendirici oldu. Öyleyse şeffaf olmayan ve pisaya verilerinin gizlendiği ekonomilerin verilerine şüpheyle bakmak gerekir.

      Sil
  10. Sayın hocam, şu anki küresel enflasyonist konjonktür (ki Türkiye de bu etki gelişmiş ve diğer gelişmekte olan ülkelere göre çok daha fazla)dikkate alındığında gerek gelişmiş gerekse gelişmekte olan ekonomiler ve Türkiye için 2021 gsyih ve 2022 muhtemel gsyih verilerinde yüksek enflasyonun gsyih üzerindeki yanıltıcı etkisini öngörüyormusunuz, saygılar

    YanıtlaSil
  11. hocam ben ekonomiyi 1978-79 yıllarında hukuk fak.okudum başkaca bilgim yok .benim anlayamadığım bir husus var. açıklayabilirmisiniz. ben bir daire aldım, bunun için kredi kullandım,kredi kullanmasa idim daire bana 58000 dolara mal olacaktı .kredi faizi olarak 140.000 tl ödemem gerek, ancak kurun yükselmesi ile vade sonunda bugünkü kur ile yaptığım ödeme 39000 dolar karşılığına geliyor. yani peşin alsa idim 58.000 dolar vadeli alınca 39.000 dolar bu duruma göre ben kazandım ancak bankada kazanmışki karı yükseliyor,birisinin kaybetmesi gerek ama kim

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. tl tutanlar ve tl kazanacaklar onlar ödemiş gibi oluyor.

      Sil
  12. Hocam teşekkürler. Bir düzeltme önerisi: [(500) + (500 * 1,13) =] 565 ifadesi, [(500) + (500 * 0,13) =] 565 veya (500 * 1,13) = 565 olmalı.

    YanıtlaSil
  13. elinize sağlık çok aydınlatıcı olmuş.

    YanıtlaSil
  14. Hocam, maliyenin uyguladığı hesaplara e-haciz ve ekonomik etkileri hakkında düşünceleriniz nelerdir?

    SGK ya borcum vardı, hesaplara e-haciz geldi. Yurtdışına çıktım, yapılandırma yaptım, borcu ödemek istiyorum, e-haciz olunca Türk banka hesaplarını kullanamıyorum, Türk banka hesabına yurtdışından para göndersem SGK ya aktaramıyorum. ee Türk kredi kartlarını da kullanamıyorum ki SGK kredi kartı ile para aktarayım, yurtdışındaki kredi kartımı kullanmak istesem SGK sistemi BKM ile yerli kredi kartı kullanmamı istiyor.

    Paran var, kendi kendini kilitleyen bir sistem yapmışlar, iş yapamıyorsun. Gelirler idaresine de borcum vardı, vergi dairesi yurtdışı kredi kartı ile tahsilat yapabiliyor, ödedim.
    SGK yapamıyor. Biz de ortada kaldık böyle.

    Eski tanıdık esnafa filan kime sorsam hesapları e-hacizli, eş dost üzerinden işlem yapıyorlarmış.
    Tanıdıklarım var, onların hesaplarına SGK parasını gönderip ödesinler istiyorum, bu sefer de onların bankası ile SGK arasında yapılandırma anlaşması yokmuş, yapılandırma parasını o bankaların sisteminden aktaramıyorum.

    Ne iştir bu sevgili hocam? Swift yaptırımından beter olmuş SGK nın hesapları.

    YanıtlaSil
  15. Ferrarisini satan bilge, sizmişsiniz.

    Doğru mu Mahfi bey?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Bende bir Mazda 3 vardı onu satmıştım. Alan Ferrari niyetine aldıysa onu bilemem.

      Sil
  16. Gsyh zaten çok bulanık bir hesap ve muğlak olduğu için gerçekçi değil. İçinde enflasyon dahil birçok reel ticaretle alakası olmayan gayri meşru para girişleri dahil kağıt üzerinde yapılan transferler ticaretler ve başka ülkeden alıp diğer ülkeye satılan ürünlerde dahil üretimde olmayan mallarına rakamsal olarak içine girdiği bir hesaplama modeli.

    Kişi başına gelir 8 bin dolar diyoruz mesela ve 1 ailede 5 kişi yaşadığını düşündüğümüzde 8.5 = 40 dolar yıllık aile geliri olması gerekiyor düz mantıkla. Ancak 40.000*15= 600.000 TL yıllık geliri olması gereken aile gerçekte 100.000 TL dahi geliri yok sadece baba çalışıyor. 6.000 maaş alsa yıllık 72.000tl yapar.

    Bunun gibi varsayımsal hesaplarla kişi başı gelirin çok yüksek çıkmasıda ailenin refah seviyesinin arttığını göstermiyor.

    Tabi gsyh gibi hesaplamada ülkenin 1 trilyon dolar gsyh yapan İran mı. Yoksa çok daha düşük gsyh olan isveç mi diye sorduğumuzda herkes isveçte yaşamak ister çünkü refah seviyesi yüksek alım gücü tasarruf imkanı olan eğitim bilim insan gibi yaşamak için seçmek zorunda olduğu kriterleri karşılayan isveç olur.

    İstatistikler herzaman size istediğiniz doğruları söyler. Türkiyede de işsizlik inanan varsa yüzde 10. Enflasyon yüzde 60. Dolar kuru baskılabmadığı için gerçek değeri olan 15 TL yerseniz

    YanıtlaSil
  17. Yazınız için teşekkürler hocam. Bu iki ülkenin GSYH’leri 20202 yılında kısmının tarihi hatalı olmuş.

    YanıtlaSil
  18. Sayın eğilmez bir sonraki yılın GSYH'nı nominal fiyatlarla hesaplarken 500*1.13=565 şeklinde değil
    500 *(1+0.1)*(1+0.03)=500*(1.133)=566.5 şeklinde olmalıydı.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Doğru, zaten karışık olan hesaplar daha da karışık görünmesin diye bilerek küsurları atıyorum. Teşekkür ederim.

      Sil
    2. Yine de yanlış hesaplanmış olarak görülmemesi için sizin yazdığınız şekilde düzeltme yaptım. Tekrar teşekkür ederim.

      Sil
  19. o zaman dolar cinsinden gsyh nin hatta kişi başı milli gelirin özellikle gelişmekte olan ülkeler için çok ta fazla gerçeği yansıtmadığını söyleyebilir miyiz hocam? bu durumda en güvenilir ölçü satın alma gücüne göre hesaplanan kbmg diyebilir miyiz

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Satınalma gücü paritesine göre hesaplanan GSYH ve dolayısıyla KBG de sağlıklı değil. Bizim gibi dolarizasyon içindeki ülkelerde ilginç bir sonuç çıkıyor ortaya: Ulusal para dolara karşı ne kadar değer kaybederse SAGP ile hesaplanan GSYH o kadar yüksek çıkıyor. Bu konuda şu yazıma bakılabilir: https://www.mahfiegilmez.com/2020/06/turkiye-ilk-10-ekonomi-arasna-girebilir.html

      Sil
    2. en sağlıklı şekilde nasıl kıyas yapılabilir peki hocam?

      Sil
  20. İran, hızlı işlenebilir petrol ve doğalgaz rezervleri bakımından Türkiye'den çok daha güçlü. Ayrıca,Çin odaklı iş Ticaret yapıyorlar. Çin Halk Cumhuriyeti, Ticari antlaşmalarda batıdan alışveriş yapmadığı için İran'a sattığı ürün ve hizmetleri diğer ülkelere göre daha uygun veriyor. İran,ürünlerinin çoğunu Çin'den temin ediyor. Artan,brent petrol fiyatları da İran'ın işine geliyor.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Evet Çin İranı ihya etmiştir.

      Sil
    2. Selam derındevlet,

      İran petrollerini ikili anlaşmalar ile opec fiyatlarının altına satabiliyor.
      Artan fiyatlar ile iran satışları arasında uyum yok.
      Çin yıllar boyu İran petrolünü kapattı, çok ucuza irandan petrol alıyor.
      Hangi malı çin irana ucuz veriyor?
      Böyle kuyruğu kıstırılmış ülke yakalamışlar, öpüyorlar iranı.

      Sil
  21. Hocam bilgi paylaşımınız için teşekkürler. GSYH örneğinizde olduğu gibi ülke borsamız Bist 100 örneğin TRY bazında yükselse de USD bazında ekside bu konular biraz da nereden baktığına bağlı

    YanıtlaSil
  22. Hocam selamlar,

    Kişi başı milli gelirde Dominik'in bizden iki, brezilya'nın bizden bir sıra yukarıda olmasına bir yorumunuz var mı acaba?

    Kötü gittiğimiz çok aşikar da, gerçekten bu kadar mı kötü gidiyoruz? Brezilya'da çalışan bir insan türkiye'de çalışandan gerçekten daha mı fazla/değerli üretim yapıyor?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Aynen,kahve üretiminde lider Brezilya.

      Sil
    2. d ominik ile brezilya da iran gibi hile yapmışlar.

      Sil
    3. Bir ülkenin GSYH ve KBG rakamlarının doğru olup olmadığını anlamak için o ülkenin para birimine de bakmak gerekir. Brezilya'nın para birimi bizimki gibi dalgalı kurla belirleniyor. Orada sorun yok. Brezilya ciddi ihracatçı bir ekonomi. Sorunu kötü yönetim. Yoksa daha iyiye gidecek. Dominik Pesosu TL kadar oynak değil ve son zamanlarda da değer kazanıyor. Nüfus da fazla artmıyor.

      Sil
  23. Hiç ekonomiden anlamayan ben bile olayı anladım. Kalbî saygı ve sevgilerimle teşekkür ederim 🙏 harika açıklamışsınız

    YanıtlaSil
  24. "Gerçek ortaya çıkana kadar illüzyonlar mucizeymiş gibi görünür. Oysa bilimde mucizeye yer yoktur."

    Bu mesajı çok beğendim. Ellerinize sağlık. Bilgilendirici ve keyifli bir yazıydı.

    YanıtlaSil
  25. Hocam veriler IMF verileri diye biliyorum, peki IMF neden böyle bir çarpıtma/dezenformasyona izin veriyor ki? Yani bakıldığında gerçek bir değer değil bu yanlış mı anladık

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Veriler IMF sitesinden alınıyor ama IMF de bunları ülkelerden alıyor yani kendisi çıkarmıyor.

      Sil
  26. 200 ihracat 250 ithalat 450 milyar dolar ticaret hacmi olan ülkemizin verilerinin sağlıklı olduğunu düşünmüyorum içeride dönen mal ve hizmetler 170 180 milyar dolar düzeyinde olamaz bence burda bence asıl çıkmaz kişi başı yıllık gelir ortalama 4 5 bin dolar aslında ama verilerde 9 çıkıyor oda multimilyardeler sayesinde kısacası zenginimiz baya bir zenginken fakirimizin cenazesini kaldıran bile yok

    YanıtlaSil
  27. İranın bu şekilde verdiği istatistiklerin genelde kabul edilmemesi gerekmez mi? GSYH sıralaması diye açtığımda bu data karşıma çıkıyor ama gerçeğinden farklı.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. GSYH karşılaştırmalarında bir sıkıntı oluğu kesin. İşin doğrusu GSYH'nin sabit fiyatlarla hesaplanmasıdır. Bu kez de enflasyonun düşük açıklanması sorun yaratabilir.

      Sil
  28. Hocam, 2022 bize de bereketli geldi,
    Döviz fiyatları dünyada uçarken, güzel ülkemizin güçlü ekonomisi dövizleri taş gibi yerinde tutuyor.
    Seneye trilyon dolar da biz açıklarız, tüm dünya ağzı açık şaşar kalır.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Belki de öyle olur ama asıl olan dünyayı değil kendi vatandaşını şaşırtıp onun gelir düzeyine reel olarak artırabilmektir.

      Sil
  29. Merhaba Hocam, sayenizde ekonomi okur yazarlığımız nitelikli bir şekilde yükseliyor. Yorulmadan, sıkılmadan toplumun bilinçlenme düzeyine yaptığınız katkılardan dolayı size çok teşekkür ediyorum.
    Benim sorum şu; İran sözde sabit usd kuru kullandığı için sıralamada çok hatalı bir yere yerleşmiş görünüyor, lakin Türkiye de her ne kadar dalgalı usd kurunda olduğunu iddia etse de, aslında kısmen dövize gayri resmi müdahale ettiği için kısmen sabit kur uygulamış olmuyor mu? ve bunu yapıyorsa aslında Türkiye'nin de sıralamadaki şu anki yeri aslında hatalı değil mi? Listede daha aşağılarda mıyız?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Çok teşekkür ederim.
      Maalesef dedikleriniz doğru.

      Sil
  30. Hocam,
    Avrupanın da hile yaptığını ispat edersek, ilk 10 ekonomi arasındayız.

    YanıtlaSil
  31. Konut piyasası patlayacak bu fiyatlama dalgası ile konut tüm maliyetleri yukarı çekiyor. Yanlış yaptıkları yer tam bu konut piyasasını şişirmek oldu.

    İnsanın yaşama için zaruri ihtiyacı konuttur ve konut ihtiyacı ertelenemez mecburi kalacak bir yer gereklidir insan için.

    Konut insanın tüm zaruri ihtiyaçlarını karşıladığı yegane ortamdır. İnsan uyumak zorunda yemek yemek tuvalete gitmek banyo yapmak ve üretmek için mutlak olan konut ihtiyacıdır ve bu ihtiyaçlarını karşıladığı tek yer konutudur.

    İnsanları dinsizleştiren ahlaksızlaştıran yozlaştırandinciler mecburi ihtiyacı olan konutu tamamen spekülasyon ve manupilasyona sokup gerçek değeridir kat kat üzerinde fiyatlarla servet transferi yaptılar.

    İnsanlık için gıda gibi önemli mutlak zaruri ihtiyaç olan konut devlet müdahalesi ile kontrollü yapı ve fiyat politikası uygulanması gerekiyor. Özellikle nüfus artışı bunu mecburi kılıyor.

    Her aile 1 adet konut sahibi olabilmeli bunun içinde 1 kişiye ait birden fazla konut satışına izin verilmemeli. Kira geliri yani rant geliri konuttan kaldırılmalı ve 1 kişiye ait birden fazla konut sahibi olanlardan devlet bu konutları satın alıp 1 kişi için en fazla 1 adet konut tahsis etmeli.

    Barınma krizine gidiyoruz kimsenin canı emniyette değil bu yanlış politika aristokrasi gibi yüzlerce konut yapı sahibi çalışmadan üretmeden para kazanan 1 avuç insanlar ortaya çıkardı bu aristokrat kesim resmen zülüm ile insanları kiraya zorlayıp ömür boyu getiri sağlamaya çalışıyor.

    Bu işin sonu mülkiyetsiz yaşama doğru gider yani ortak mülkiyete doğru ilerliyor. Doğru olan her insana 1 konut tahsis etmek ve yeni nesilede zaruri ihtiyaçlarını karşılamayı amaçlamak.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Almanya ve Fransa da sosyal devlet olmaları dolayısıyla bir kişinin asgari ücretinin dörtte birini aşan kiralarda üstünü devlet, belediye, kızılhaç gibi kurumlar ödüyor. Şu an Türkiyede 4200 tl asgari ücret. En kötü ev kirası 5000 tl. Ne olacak şimdi...

      Sil
  32. Hocam çok teşekkür ederiz. Bu hesaplamadaki sorunlar dolayısıyla ülkelerin ekonomik büyüklükleri gerçekçi olarak karsilastirmak için nasıl bir yöntem izlemek gerekir. Reel GSYH sorunu çözer mi? Bu sorunları dikkate alarak hesaplanmış ekonomik büyüklükleri en doğru karşılaştıran yöntem sizce nedir?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. GSYH'yi enflasyondan arındırarak sabit fiyatlarla hesaplarsak bu sorunları büyük ölçüde çözmüş oluruz.

      Sil
    2. Teşekkür ederim Hocam

      Sil
  33. Hocam az önceki soruma ek, sabit kur rejimindeki ülkelerin ilan ettiği değilde, gerçekte piyasada oluşan karaborsa kurunu kullansak (bence IMF bu kuru kullanmaliydi) cari fiyatlarla hesaplanmış GSYH ile ülkelerin ekonomik büyüklüklerini karşılaştırma sorununu tam olarak çözemez miyiz?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Çözemeyiz. Mesela bizde piyasada belirleniyor gibi olsa da ağır müdahale var.

      Sil
    2. Teşekkürler Hocam

      Sil
  34. Mâdem örnekler arasında denge arıyoruz, o zaman İran ekonomisinin de ABD tarafından onlarca yıldır ekonomik ambargo altında olduğunu yazmak gerekir. Aksi takdirde, konuyu "İnönü de savaşta bize karneyle ekmek yedirdiydi" çakallığına götürürüz.
    Buna ambargolara rağmen İran'ın bilimsel yayınlara katkısının hızla Türkiye'nin önüne geçtiğini, İranlıların uzaya iki kez maymun gönderdiğini, üç ayrı marka altında yıllardır otomobil ürettiklerini, kıtalar arası füze üretimi konusunda bizimle kıyaslanamayacak düzeyde olduklarını da ekleyin.
    Parasal tablolar kalkınma ölçüsü oluyor da, bunlar kalkınma ölçüsü olmuyor mu ?
    Ha, bunların getirdiği bürokratların İranlılardan daha fair play oynadıklarını, rakamları manüple edenin yalnız İran tarafı olduğunu düşünüyorsanız, onu da görmeyin gitsin. Rakam dediğiniz ne ki ?..

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. O bilimsel yayınların yayınladığı dergilere dikkatle bakmakta yarar var. Çoğu kendi uydurdukları yayınlar. Bizde de bu tür yayınlar var. Öte yandan her ülke otomobil de üretebilir, uzaya da gidebilir. İktisatçılar daima "Ne pahasına" sorusunu sorarlar. Önemli olan yaptığın otomobili senden başka alan var mı ve o işten para kazanabiliyor musun sorularının yanıtlarıdır.

      Sil
    2. Mahfi hocam, her ülke uzaya maymun gönderemiyor. Her ülkenin araba ürettiği de yok. İran'ın ürettiği arabalardan Trabzon'daki turistler sayesinde görebilirsiniz. Bilhassa yeni modelleri, herkesin üretebileceği gibi arabalar değil. Ambargo yüzünden bir şey satamıyorlar ki araba satsınlar. Bu arada arkadaş SSCI ve AHCI gibi indekslerdeki yayınlardan söz etmiş, ülkelerin kendi kendine çıkardıkları indekslerden değil. İran bu açılardan, bizden iyi bir noktada.
      Merkezi planlama, pekala benimsenebilecek bir politikadır, geçmişte normal olan oydu. Bunu unutursak, dogmalara karşı çıkalım derken kendimiz ideolojik dogmaya düşeriz. İran'ın sırrı "ne pahasına" olursa olsun dış ticaret fazlası vermekte ısrar etmesi, bunu büyük ölçüde başardı. Biz cari açıkla boğuşurken, İran her yıl düzenli olarak ödemeler dengesinde fazla veriyor. Az ya da çok. IMF verilerinde asıl dikkat edilmesi gereken de bu bence. Sürekli cari açık, sonuçta iflas eden Türkiye'ye karşı, sürekli cari fazla veren bir başka ülke. Elbet daha iyi durumda olacak.

      Sil
    3. Değerli kardeşim, gelişmişlik ekonomiyle ölçülmez. O büyümeyi gösterir. Gelişmişlik hukukun üstünlüğüyle, demokrasiyle, bağımsız yargıyla, insan haklarıyla, kadına ve çocuğa verilen değerle, eşitlikle, vb. ölçülüyor. İran'da bunlar bizden iyi mi?

      Sil
  35. Buradan şu sonuca varıyoruz.Türkiyedeki gerçek enflasyonun daha yüksek olduğu iddia ediliyor/ediyoruz.2021 için açıklanan enflasyon örneğin %36.4 yerine % 70 olsa GSYH mız yaklaşık % 25 daha yukarıda olur.807milyar yerine 1 trilyon olur.
    Aslında biz daha mı zenginiz?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Burada dikkat edilmesi gereken şey enflasyonun yüksekliğiyle birlikte TL'nin dış değer kaybı yaşamamasıdır. Eğer TL'nin dış değer kaybı iç değer kaybından yüksekse o zaman GSYH dolar cinsinden düşük çıkar.

      Sil
  36. Sayın Eğilmez, güzel ve mukayese eden yazınız için teşekkür ederim. Ancak bu güzel yazınızın sonunda , Netice / Sonuç gibi bir paragraf olmasını beklerdim. Neticede İran'ın izlediği yol mu yoksa Türkiye'nin izlediği yol toplamda daha fazla zarar verici , hangi yol ekonomilerin bilimsel /normal yola döndüğünde daha süratli ve az hasarla dönüşebileceğini düşündüğünüzü bekliyordum. Saygılarımla.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Aslına bakarsanız son cümle bir sonuç bölümü gibi.

      Sil
  37. Merhaba mahfi bey merak ettiğim türkiyede talep enflasyonu tam olarak nasıl oluşuyor? yani marketler daha çok alınıyor diye daha çok mu talep ediyor ve üreticiler ithal mı ediyor? mesela faiz 16ya düştü enflasyon nasıl oluşuyor? mesela siparişlerle iphone alınırsa para direkt yurtdışına çıkacağı için döviz çıkacaktır ama günlük hayatta nasıl oluşuyor?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Faizleri baskılayarak enflasyonun altında tuttuğunuz durumda (ki Türkiye'de durum böyle) insanlar ellerindeki paranın satınalma gücünü kaybetmemesi için ihtiyacı olsun olmasın mal alımına yöneliyor ve böylece piyasada mala talep artıyor. Bunun sonucu olarak da fiyatlar yükseliyor ve talep enflasyonu oluşuyor.

      Sil
    2. ama neye göre artıyor? fiyatları arttırmasada satabilir kişi sonuçta neye göre karar veriyor üreticiler?

      Sil
    3. Mal az para çoksa fiyat artar (rekabet gereği.) Diyelim ki tanesi 1 liradan 100 adet elma var piyasada. Buna karşılık piyasada 120 elma talebi var. Bu durumda 120 kişi 100 elmaya talip olunca aralarında rekabet başlar ve fiyat yükselir (satıcı en çok para verene elmaları verir.)

      Sil
    4. Teori kısmını biliyorum Ama marketlerde belli bi stokta eşyalar yok mu? hızlı hızlı bitince yenisini mi getirirken zam yapıyorlar?

      Sil
    5. Stokun yerine yenisini alırken yüksek fiyattan alacağı için stoktakinin de fiyatını artırıyor tabii.

      Sil
  38. Mahfi bey konuyla ilgili degil ama sordugum soru ile ilgili bir yazı, metin yazarsaniz memnun oluruz .
    Kucuk yatirimci bistte sirketlere yatirima tesvik ediliyor. Iyi kotu hisselere ortak oluyoruz . Sonra
    rekabet kurumu, spk , devlet ya da ilgili hangi kurumsa sirkete bir ceza kesebiliyor. Kesilen ceza sonrasi hissenin performansi yerlere yapisiyor. Bilancosu bozuluyor. Karlilik deseniz komple kesilen ceza tarafina aktariliyor. Vergi yerine firma ceza odemis oldugu icin vergi gelirleri dusuyor. Firmanin karliligi dustugu icin temettu verimi ortadan kalkiyor. Kisaca halka acik sirkete kesilen ceza firmaya degil de kucuk yatirimcilara kesilmis gibi oluyor. Kucuk yatimci zarar goruyor ve toparlamasi da mumkun gorunmuyor. Hem biste yatirim yapilmasi isteniyor. Hem de bu sekilde istenmeyen durumlarda da karsilasilasilabiliyor. Bu konuda oneriniz ne olabilir. Bu konu ile ilgili yatirimcilari uyarici bir yazi yazmaniz mumkun olabilir mi ? Bilgileriniz ve tum aciklamalariniz icin tesekkur ederim. Saygilarimla.🙏🙏

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Borsa konusu benim uzmanlık alanımın dışında olduğu için o özel alanda yazmıyorum.

      Sil
  39. Hocam Türkiye'de para kurulu sistemi olur mu?

    YanıtlaSil
  40. Hocam komadaki türkiye ekonomisi için artık 'beyin ölümü gerçekleşti' diyebilirmiyiz?yoksa çıkmadık candan umut kesilmez mi?

    YanıtlaSil
  41. Hocam, 1-akaryakıt&elektrik gibi emekli ikramiyesi&yılortasında asgari ücrete sizce neden zam yapılmadı?
    2-2023seçimlerinden akp nin barajı geçememesi durumunda 3partili (chp-ip-hdp)bir meclis aritmetigi çıkarsa ve yeni iktidar,eski iktidar üzerinde 20senedir kendi üstünde hissettiği hukuk sopasını kullanırsa,bu durumda ülkeden müsiad,5li insaat&islamcı sermaye çıkışı gibi olumsuz senaryolar ekonomi üzerinde negatif bir etki yaratırmı?yoksa enkötü iyi bile kötünün kötüsünün kötüsünden iyimidir?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Çok iyi bildiğim konular değil. Ama bir şey söyleyebilirim genellikle sorunları yaratanlarla çözenler aynı kişiler olmuyor.

      Sil
  42. Anlamadım ben şimdi tam olarak İran mi zengin biz mi daha zenginiz

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Cari fiyatlarla bakarsanız İran, satın alma gücü paritesiyle bakarsanız biz zenginiz.

      Sil
  43. Hocam merhabalar, IMF'in verilerini ben de gördüm ama sanırım bir hata var. Petrol fiyatları yükselse dahi İran'ın GSMH'sının bu seviyeye ulaşması imkansız. Nitekim IMF'in ekonomik büyüme rakamlarına baktığınız zaman 2015:-1.425, 2016:8.815, 2017,2.759: 2018:-2.254, 2019:-1.340, 2020: 1.762, 2021, 4.011 olduğunu dolayısıyla bu büyüme rakamları ile böyle bir GSMH'ye ulaşılamayacağı görünmektedir. Zaten Trump yaptırımlarından sonra petrol ihracatı oldukça düşen bir İran var, fiyatlar yükselse bile İran'ın burada elde edeceği gelir sınırlı. Doğalgaz ihracatı konusunda da tek önemli müşterisi Türkiye.

    YanıtlaSil
  44. Bizimkiler okumasın bu yazıyı neden yapmadık bugüne kadar derler illüzyonu çok seviyorlar sonuçta. Abdyi bile geçtik diye kitlesine her türlü yedirir.

    YanıtlaSil
  45. Tevafuk oldu, bir kaç hafta önce irandaydım, sokakta 1 usdyi 27.000 tümen olarak bozuyorlardı ve 50, 100 usd altı banknotları ve eski banknotları daha ucuza bozuyorlardı.

    YanıtlaSil
  46. Hocam mükemmel anlatmışsınız ya. Ben de İran'ın ekonomisinin 200 milyar dolardan nasıl 1.7 trilyona çıktığını merak ediyordum. Şu an 1.7 trilyon olarak gösterenler var. Hocam ayrıca bildiğiniz gibi Türkiye 2013'ten beri ekonomisinde düşüş gösteriyor şu anda İMF tahminleriyle Polonya'nın gerisine bile düşmüşüz sizce İMF tahminleri gerçeği yansıtıyor mu?

    YanıtlaSil
  47. Bir ülke ekonomik ve insanı gelişmişlikte kendi ürettikleri mal ve sosyal değerlerle anılmıyorsa parasal değeri ne olursa olsun az gelişmişdir.

    YanıtlaSil
  48. Bu hesabi altina göre yaparsak siralama nasıl olur acaba Amerika kendi para birimiyle ölçüldüğü için her türlü ilklerde çıkacaktır

    YanıtlaSil
  49. Hocam gerçekten kafama takılmıştı teşekkürler 🙂

    YanıtlaSil
  50. Adam en ince detayına kadar yazmış...İranlılar kendilerini büyük göstermek için resmi dolar kurunu kucultmusler serbest piyasada dolar 6 kati

    YanıtlaSil

Yorum Gönder

Bu blogdaki popüler yayınlar

Kapitalizm

Paradan Para Kaybetme Dönemi

GSYH’de Dünyada Kaçıncıyız?