Büyük Sessizlik Kuramı

21 yaşındayken Pisa Üniversitesinden fizik doktoru unvanı almış olan İtalyan asıllı Amerikalı fizikçi Enrico Fermi (1901 – 1954) atom çağının mimarı olarak anılır. 1938 yılında faşizmin baskıları yüzünden İtalya’yı terk ederek ABD’ye yerleşti. Aynı yıl uranyum ötesi elementlerin keşfi çalışmalarıyla Nobel Fizik ödülünü aldı. Dünyanın ilk nükleer reaktörünün yapımı projesi olan Manhattan Projesinde lider rollerden birini üstlendi. Buna ek olarak quantum teorisi de dâhil olmak üzere fizik biliminin birçok alanına katkıda bulundu.

Fermi, evrende dünya dışında uygarlıkların varlığı olasılığının yüksek olduğuna ilişkin tahminlere karşılık bu tahminleri doğrulayacak kanıtların ya da herhangi bir iletişimin olmamasını bir çelişki olarak ortaya koydu. Bu çelişkiye Büyük Sessizlik Kuramı ya da Fermi Paradoksu adı veriliyor.

Bizim çocukluğumuzda uzay hakkında bilgiler sınırlıydı. Henüz herhangi bir uzay teleskobu gönderilmemişti. O nedenle uzaydaki yıldızlara, gezegenlere hızlı uzay gemileriyle gidilebileceği sanılıyordu. O dönemde çekilmiş birçok film ve televizyon dizisi gezegenler arası yolculuğu sanki Amerika’yla Türkiye arasındaki uçak yolculuğu gibi gösteriyordu. İlk uzay teleskobu 1968’de gönderilmiş olsa da asıl olarak 1990’da gönderilen Hubble Teleskopu sayesinde uzayın birçok sırrı çözüldü. O zaman anlaşıldı ki güneş sistemi dışındaki gezegenler gidilebilecek uzaklıktan çok ötedelermiş. Bir başka ifadeyle ışık hızına bile ulaşılsa güneş sistemi dışındaki gezegenlere ulaşmak zaman olarak mümkün değilmiş (ancak kara deliklerin oluşturduğu solucan delikleri aracılığıyla ışık hızına ulaşılabilirse bu yolculukların mümkün olabileceğine ilişkin görüşler var.) 

Türkiye’de son yıllarda ortaya çıkan sorunlar yüksek enflasyon, düşük büyüme gibi sorunlarla sınırlı değil. Bunların yanı sıra gelir dağılımının hızla bozulmuş olması, orta sınıfın yok olması çok büyük bir sorun olarak ortada duruyor. Nüfusun 17 milyonu Portekiz ortalamasında yıllık gelire (kabaca 27 bin dolar), 17 milyonu Brezilya düzeyinde yıllık gelire  (kabaca 10 bin dolar), 17 milyonu Tayland düzeyinde (kabaca 7 bin dolar), kalan 35 milyonu da Ürdün düzeyinde (kabaca 4 bin dolar) yıllık gelire sahip durumda. 

Buna karşılık örneğin özel okulların yıllık ücretleri Portekiz’de yıllık 6 bin dolar, Brezilya’da 5 bin dolar iken Türkiye’de 20 - 30 bin dolar dolayında bulunuyor. Özel okul ücretleri yıllık kişi başına geliri Türkiye 4 katı dolayında olan Fransa, Almanya ve İtalya’da 20.000 dolar dolayında.

Eskiden Türkiye’de gelirler düşüktü ama hayat Avrupa kadar pahalı değildi, bir başka ifadeyle satın alma gücü yüksekti. Satın alma gücü paritesine göre kişi başına gelirimiz bugün de yüksek gibi görünmekle birlikte bunun düşük tutulan kurdan kaynaklanan bir yanılsama olduğunu biliyoruz. Kiralar, otomobil fiyatları, gıda maddeleri fiyatları Avrupa’dan ve dünya ortalamalarından daha yukarıda. Bu gelişme, son on yılda ve özellikle de faiz neden enflasyon sonuç yaklaşımının yaşama geçirildiği son birkaç yılda çok daha görünür hale geldi.

Yaşamın giderek daha pahalı hale gelmesine karşılık bu duruma ses çıkaranların sayısı fazla değil. Herkes sessizce artan fiyatlara uyum sağlamaya çalışıyor. En fazla itiraz kişi başına geliri nispeten Avrupa düzeyinde olanlardan çıkıyor. Tayland, Mısır düzeyinde kişi başına gelire sahip nüfusun çoğunluğundan kendi aralarındaki itirazlar dışında ses çıkmıyor. Bir bölümü bu durumu dünyada kendilerine verilmiş bir sınav olarak, bir bölümü kader olarak kabullenip susuyor.

Büyük sessizlik kuramı bizim buralarda böyle işliyor. 

Yorumlar

  1. Hocam merhaba yazılarınızı yeni yeni okumaya başladım ve çok faydalı buluyorum biraz daha fayda kazanmak için size bir sorum olacak cevaplarsanız sevinirim şimdiden teşekkür ederim . Devalüasyon olma durumu nedir ? Ve zamanını bilmemiz mümkünmüdür ?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Teşekkür ederim.
      Bilmek şimdilik mümkün değil.

      Sil
    2. Makarna ve ekmek fiyatlarına sınırlama gelir. Gerekirse devlet sübv.eder. Düşünsenize 2 yıl boyunca ekmek 15 tl , makarna 20 tl de kalacak. Oy patlaması olur

      Sil
    3. Teşekkür ederim sağlıcakla kalın

      Sil
  2. Cehalet egemen olunca insanlar tepki vermeyi bilmiyor ya da baskı rejiminden dolayı çekiniyor.

    YanıtlaSil
  3. Hocam bu aralar , bilim teknoloji kitaplarına sardınız sanırım.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Ondan değil, hep meraklıyım ama düz yolla sorunları anlatamayınca bir de bu yolla deneyeyim dedim.

      Sil
  4. "Bir başka ifadeyle ışık hızına bile ulaşılsa güneş sistemi dışındaki gezegenlere ulaşmak zaman olarak mümkün değilmiş."
    Hocam bu bilginiz hatalı. Karadeliklerin oluşturduğu wormhole'lar vasıtasıyla galaksiler arası seyahatler yapılabilir ışık hızına ulaşırsak.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Mustafa Yüksel10 Mayıs 2025 21:43

      Adsız 15.15 Solucan delikleri sadece bir teori. İspatlanmış bir şey değil.

      Sil
  5. Türkiye’de yaşanan gelir dağılımı bozukluğuna dair güzel özet. İmam Gazali kaderi ibn-i Rüşt aklı ön plana çıkardı.

    YanıtlaSil
  6. "Eskiden Türkiye’de gelirler düşüktü ama hayat Avrupa kadar pahalı değildi, bir başka ifadeyle satın alma gücü yüksekti." Doğru tespit hocam. IMF Nisan'25 World Outlook raporunda satın alma paritesine GSYH'de 11. likten 12. liğe düşmüşüz.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Ayrıca bu ölçümler kur düşük tutulduğunda pek bir anlam ifade etmiyor.

      Sil
  7. Fakir olduk fakir

    YanıtlaSil
  8. Galaksiler arası seyahatin imkansız olduğu 1990'larda çok önce biliniyordu. Fermi paradoksu zaten 1950 tarihli.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Bilim adamları biliyor olabilir ama genel olarak bilinen bir şey değildi.

      Sil
  9. elinize sağlık

    YanıtlaSil
  10. Hocam merhaba , bu ataletten kurtulmanın yolu üretimdir.Sizce en kısa zamanda üretim yapmak mümkün mü?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Üretim sorunu olduğu kesin ama asıl sorun yanlış ve bilim dışı politikalardır.

      Sil
  11. Portekiz'de özel okulların yıllık 6000 USD olduğuna inananlar için elimde satılık köprü var.
    Son dönemde bu hata çok yapılıyor.Google'a "Portekiz'de özel okul fiyatları nedir?" diye sorup , karşısına çıkan ilk bilgiyi yazınca sonuç bu oluyor. Okul okul bakın bakalım. Ben rastgele beş okulun resmi internet sayfasına baktım sadece. Emin olun 6000 USD diye bir şey yok.
    Bu arada Türkiye'de de bütün özel okullar 30.000 USD değil tabii ki.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Mahfi Hocam'ın yazdığı doğru. Bir örnek vermek gerekirse, Portekiz'in iyi özel üniversitelerinden biri olan CESPU'da bu yıl diş hekimliği lisans eğitimi yıllık 7631 euro, eczacılık 6359 euro. Şuradan ücretleri görebilirsiniz : https://www.cespu.pt/media/1203115/IUCS_Tabela-Emolumentos-2024_25_FINAL_28jun24_Site.pdf

      Ancak, Avrupa Birliği vatandaşı olmayanlar için ya da İngilizce eğitim veren bölümlerde fiyatlar yıllık 12-15 bin euroya kadar çıkabiliyor. Başka Portekiz özel üniversitelerinde de yıllık ücretler 3 bin eurodan başlıyor. Genelde %2 vade farkı ekleyip 12 taksitte ödemek mümkün.

      Sil
  12. Hocam bu özel okul konusuna değinseniz biraz.Sizin görüşünüz nedir? Özel okul bir gereklilik midir Türkiye'de artık?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Eskiden çocuklar İngilizce veya bir yabancı dil öğrensin diye özel okula gönderilirdi şimdi bilim öğrensin diye gönderiliyor.

      Sil
  13. Cehalet ve kültürün din ile şekillendiriliyor olması insanları düşünmekten hakkı olanı istemekten ki bazen hakkı oldugunu bile düşünmekten alıkoyuyor. Temelden başlayıp insanlara en azından basit ekonomik bilgilerin öğretiliyor olması belki bir uyanış yaratacaktır ancak bu da uzun zaman alacak bir süreç. Fakirleştirilerek mecbur bırakılan toplumun ışık hızıyla uyanması ve bu büyük sessizliğin büyük bir haykırışa dönüşmesi gerekiyor yoksa halimiz duman

    YanıtlaSil
  14. Hocam (17x3)+51=102 milyon nüfus çıkıyor.

    YanıtlaSil
  15. "21 yaşındayken Pisa Üniversitesinden fizik doktoru unvanı almış olan İtalyan asıllı Amerikalı fizikçi Enrico Fermi ....."
    -Enrico Fermi Pisa Universitesi'nde değil, Pisa'daki "Scuola Normale Superiore" de okudu.
    -Buradan doktor ünvanı almadı, "Laurea" denilen bir ünvan aldı.(Bugünkü master'den biraz daha saygın ama Phd değil)
    -İtalyan asıllı Amerikalı değil, direkt İtalyan, zira Amerika'ya geldiğinde nerdeyse 40 yaşındaydı.Vatandaşlık alsa da Amerika'da sadece 14 yıl yaşadı.

    YanıtlaSil
  16. Serbest piyasa ekonomisi degil mi hocam bu?

    Noel baba gibi seylere inanan 51 milyon "insan" varsa bu grup kapitalizm duzeni tarafindan kullanilmayi hak etmiyor mu? Kapitalizm bu degil mi?

    YanıtlaSil
  17. Hocam elinize sağlık, teşekkürler. Dördüncü paragrafta "17 milyon"dan biri 7 milyon olacaktı herhalde?

    YanıtlaSil
  18. Artık gerçekler bizden ışık hızıyla uzaklaşıyor . Bizler de birbirimizden ışık hızıyla uzaklaşıyoruz . Gerçekleri yakalamak için ışık hızının 2 katından hızlı gitmemiz lazım. O da bilinen doğa yasaları ile imkansız .

    YanıtlaSil
  19. Tespitlerinize tamamıyla katılıyorum. Ancak toplam Türkiye nüfusu hesaplarda tutmuyor, kalan 51 milyon yerine 34 milyon olmalıydı diye düşünüyorum.

    YanıtlaSil
  20. Bu defaki yazınızı anlamakta biraz zorluk yaşadım. Giriş bölümünde verdiğiniz bilgi ile kuramın ekonomi ile ele alınışı biraz karışık geldi. Gelir düzeyine göre ülkelerle benzerlik gösteren grupların o ülke gelir düzeyinde olmasına rağmen harcama dezavantajını (özel okul ücreti) ortaya koymuşsunuz, sonrasında vardığınız itiraz yargısında konu iyice bulanıklaştı bende. Biraz fermuar usulu gibi ikinci okuyuşumu paragrafları aşağıdan yukarıya okudum, bilgiler daha iyi oturdu aklımda.

    YanıtlaSil
  21. Değerli Hocam,
    Yeni anlatma yönteminiz çok iyi, cümlelerinizdeki detaylara takılan yorumlara da bakınca, bizde herkese bir Hubble verebilsek de görebilse herkes diyeceğim ama, nereden bakacağını da bilemeyen nesiller yetiştirdik. Temelde eğitim o kadar geriye gitti ki, üniversite kalitemiz uluslararası düzeyde neredeyse kayboldu; ilk öğrenim için de az sayıda kalan üst düzey devlet ve özel okul arasında sıkıştı. Arz talep dengesizliğinin bu fiyat dengesizliğini oluşturduğunu düşünüyorum. Tam tersine özel okul sayısının artacağını ve talebe yanıt verebilenlerin sürekli olacağını göreceğiz. Hubble’ın gücünü ve vizyonunu kavrayan nesiller dileği ile.

    YanıtlaSil
  22. Toplum başına gelenlerin ve hızla süren fakirleşmenin sebebinin hukuk devleti olmaktan uzaklaşmak ve adaletsizlik olduğunu henüz idrak etmiş değil. O yüzden sebebini anlayamadığı şeye nasıl tepki vereceğini de bilmediği için susuyor

    YanıtlaSil
  23. Hocam Portekiz düzeyinden daha üst bir gelire sahibim. Yıllardır fiyatlara bakmadan alışveriş yapan bir insanım. Bugün bir markete girdim (Muasır ile eş anlamlı ismi güya (!)) birkaç avuç siyah üzüm aldım. Bir dilim (tek yaşayan insanım) karpuz aldım (dilim 59.95 TL) yazıyordu. Geçerken bir tarttırayım dedim üzüm 241 TL, kapuza 121 TL yazdı. Kilosuyla değil tonuyla alacak gelirim olmasına rağmen protesto edercesine bıraktım. Çok çok büyük hatalar yapıldı (özellikle 2018-2023) ama bu ahlaksızlık ve arsızlık bazı insanlara yapıştı, artık kolay kolay bu huylarından vazgeçeceklerini sanmıyorum.

    YanıtlaSil
  24. Hocam şu an Dolar hesapları epey yanıltıyor. İçerde sürdürülmesi imkansız bir dengesizlik var. Son kez direnç gösteriyoruz gerçeklere karşı. Reform eşiğini geçtik. Tümden yenilenme gerekiyor.

    Teşekkürler

    YanıtlaSil
  25. Merhaba Mahfi Hocam. Yazı için emeğinize ve kaleminize sağlık.
    Fermi beyin göçüyle huzurlu çalışabileceği bir ülkeye gitmiş. Gençlerimiz de benzer arayış içindeler. İtiraz etmeyenler uzaylılar gelene kadar ses çıkarmayacaklar. Uzaylılar gelmeyeceğine göre, sessizlik bir veya iki nesil sürecek gibi gözüküyor. Saygılarımla

    YanıtlaSil
  26. Hocam ekonomik anomalileri kabaca son yılı kabaca yaklaşan tehlikeyi inkar etmeye harcadık ve şimdi kanserin son evreleri gibi bir durum içindeyiz yani bir nevi çoklu organ yetmezliği gibi ve tedavi riskleri de çok riskler taşıyor haliyle,hocam benim sorum şu burdan maç doner mi sizce?

    YanıtlaSil
  27. Hocam bu durumdan nasıl çıkılacak kurları bıraksalar bugünkü fiyatları bile mumla ararız tekrar enflasyon çok yükselecek tekrar ücret zamları gündeme gelecek bu böyle bir kısır döngüde sürüp gidecekmiş gibi duruyor. Bundan kurtulmanın tek çıkar yolu bence yeni bir seçim, yeni bir iktidar, yeni bir hikaye den başka yolu yok gibi

    YanıtlaSil
  28. Mahfi hocam, Sermaye Piyasaları Konferan­sı 2 de ki konuşmanızı ararken youtube da sizin blog yazılarınızı yapay zeka ile seslendirmesini yapan iki kanala denk geldim. Siz neden spotify ve youtube a podcast şeklinde yüklemiyorsunuz?

    YanıtlaSil

Yorum Gönder

Bu blogdaki popüler yayınlar

Kapitalizm

Faizin Doğuşu ve Yasaklanışı

Osmanlı'dan Devraldığımız Borçlar