Türkiye Ekonomisi Ne Durumda (İnteraktif Yazı)

Geçtiğimiz günlerde Yunanistan Nasıl Bu Hale Düştü? başlığı altında grafikler sundum ve bu grafiklerden giderek yazıyı sizin yorumlarınızla tamamlayacağımı söyledim. İki günün sonunda grafiklerden ve sizlerin yorumlarınızdan yola çıkarak yazıyı tamamladım. Yazının üç önemli özelliği vardı: (1) Hep birlikte yazdık (interaktif özellik), (2) Bir cinayetin işlendiği olay yerini inceler gibi durumu inceleyerek analiz yaptık. (3) Yunanistan ekonomisinin nereden nereye gediğini kuşbakışı görmüş olduk. Ekonomide analiz nasıl yapılır sorusunun yanıtını sunmuş olduk.

Şimdi aynı analizi Türkiye ekonomisinin ne durumda olduğunu yorumlamak için yapacağız. Ben burada size Türkiye ekonomisinin grafiklerini (karşılaştırma yapabilmeniz için Yunanistan grafikleriyle birlikte) sunacağım, siz de yorumlarınızla Türkiye ekonominin ne durumda olduğunu, hangi yanlarının güçlü, hangi yanlarının zayıf olduğunu yorumlayacaksınız. İki gün sonra varılan sonucu paylaşacağım.  

Sol taraftaki grafikler (kırmızı) Türkiye, sağ taraftaki grafikler (mavi) Yunanistan grafikleridir (grafiklerin hepsi IMF, WEO Database April 2015’deki verilerden türetilmiştir.) 

Analiz yaparken dikkat edilmesi gereken birkaç noktayı bilginize sunmak isterim: (1) Kriz çıkmış bir ekonomiyle kriz çıkmamış bir ekonomi aynı kolaylıkla incelenemez. Bu ikisi arasındaki fark; bitmiş bir olayla devam eden bir olayın incelenmesi arasındaki fark gibidir. Bitmiş bir olayı incelemek kolaydır, devam eden bir olayı incelemek o kadar kolay değildir.  (2) Benzer yanları olsa da her ekonomi farklı özellikler taşır. Toplumlar arasındaki kültürel, geleneksel farklılıklar, insanların davranış ve algılama farklılıklarına neden olur. Öte yandan her toplumun ekonomik yapısı benzerlikler kadar farklılıklar da taşır. Dolayısıyla bir toplumun yaşadığı deneyimi mutlaka ötekinin de aynı biçimde yaşayacağını düşünmek her zaman doğru sonuçlar vermeyebilir. (3) Krize girmemiş bir ekonominin gidişini değerlendirirken geçmiş birikimler ve içinde yaşanan durum kadar geleceğe ilişkin tahminler de önem taşır. Ayrıca dış dünyada neler olduğu, bu gelişmelerin o ekonomiyi nasıl etkilediği de önemlidir.

Yorumlardan çıkanlar

Okur yorumlarını toparlarsak 2000’lere kadar bütçe açığıyla büyüyen ekonominin 2000’lerden başlayarak cari açıkla büyümeye yöneldiği yolundaki benim tezime katılanlar dikkat çekiyor. Bazı okurlar buradan hareketle Türkiye ekonomisinin uzun vadeli kalıcı çözümler yerine kısa vadeli geçici çözümlerle durumu idare etmeye yönelen bir yapı içinde olduğunu vurguluyorlar. Yunanistan ile karşılaştırma yapıldığında bizim düşük bütçe açığımız ve düşük kamu borç stoku / GSYH oranımızın önemli bir avantaj olduğunu öne sürenler var. Bununla birlikte bir krize girmemiz halinde elimizde özelleştirilecek varlık kalmamış olmasını ciddi bir dezavantaj olduğu öne sürülüyor. Bazı okurlar başta işsizlik ve enflasyon olmak üzere Türkiye’deki bazı oranların gerçeği yansıtmadığını o nedenle mesela Yunanistan’ın bugünkü durumuyla yapılacak karşılaştırmaların gerçekçi olmayacağını ileri sürüyorlar. Küresel krize girince Yunanistan’ın çok ciddi bir kriz yaşamasına karşın Türkiye’nin o kadar etkilenmediğini anlatan okurlar, Türkiye’nin böyle bir krize girmeyeceği görüşündeler.  Yatırım – tasarruf farkının, bir başka deyişle cari açığın, bizde Yunanistan’dan daha büyük olduğuna ve dolayısıyla ileride bizi daha da sıkıntılı bir duruma sürükleyeceğini vurgulayan okurlar var.

En çok yorumlanan konunun her iki ülkedeki yatırım tasarruf farkının yüksekliği yani cari açığın bozuk görünümündeki benzerlik olduğunu bir kez daha vurgulamalıyım.   

Okurlardan yorumunu en fazla beğendiğim Kıvanç Altıntaş’ın görüşlerini (ufak tefek bazı değişiklikler yaparak) buraya aktarıyorum. “(1) Yatırım/GSYH ve Tasarruf/GSYH: Genel görünüm itibariyle tasarruf ve yatırımlarımız azalma eğilimindedir. 1980’den 2000’lere gelinirken, zaman zaman birbirlerinden sapmalar yaşasalar da genel görünüm itibariyle tasarruflar ile yatırımların birbirleriyle dengeli biçimde ilerlediğini görüyorum. Fakat 2000’den günümüze kadar olan kısımda gözle görülür bir biçimde tasarruf-yatırım dengemizin tasarruf aleyhine bozulduğu görüyorum. Bu da bize, dışarıdan tasarruf ithal ettiğimizi gösteriyor. Keza 2000’lerden sonra dünyanın ekonomik konjonktürüne bakarsak genişlemeci para politikalarının hakim olduğunu ve bu sıcak parayı yüksek reel faiz vererek çektiğimizi böylelikle tasarruf-yatırım açığımızı bu şekilde telafi ettiğimizi görebiliyoruz. (2) Büyüme: Grafikte gördüğüm kadarıyla büyüme oranımız yukarıda değindiğim yatırım oranımızdaki düşüşe paralellik göstermiş olup son yıllarda düşme eğilimindedir. Ve grafikte olmayan fakat benim görüşlerim çerçevesinde bu düşüş eğilimi devam edecektir. Çünkü 2000’lerden itibaren dünyada süregelen ucuz para dönemi, FED’in para musluğunu kesip bu yılsonunda artırması muhtemel olan faizlerle son bulacaktır. Bu durum, bizim gibi sıcak paraya muhtaç bir ekonominin üstünde Damokles’in kılıcı gibi sallanmaktadır. (3) İşsizlik: Yatırım ve buna bağlı olarak büyüme oranımızdaki düşüş, son yıllarda, grafikten de görüleceği üzere işsizlik oranında artış olarak yansımaktadır. (4) Enflasyon: Grafikte gördüğüm üzere enflasyon oranımız 1980’lerden 2000’lere kadar zaman zaman artıp azalsa da aşırı yüksek bir seviyededir. Bu oran 2000’lerden sonra gözle görülür biçimde bir azalma eğilimine girmiştir. Hatta bu durum zamanın AKP iktidarı için bir övünç kaynağı olmuştur. Kısmen de olsa doğrudur. Fakat bu dezenflasyon süreci sadece bizim ülkemize has değil dünyanın genelinde görülen durumdur. Çin’in 2001 yılında WTO’ya (Dünya Ticaret Örgütü) üye olması dolayısıyla dünyanın maliyeti düşük ürünlere kolayca ulaşabilmesi ve 2000’lerdeki ucuz para trendi sayesinde ürünlerin dolar bazında değerlerinin düşmüş ve ülkelerin katlandıkları maliyetlerin azalmış lması bu görünümü yaratmıştır. Bütün bunlara rağmen halen hedeflediğimiz enflasyon oranlarını yakalayabilmiş değiliz. Bunun birçok dış sebebi olsa da (petrol, doğalgaz fiyatlar vs..) aklıma gelen bir iç sebebi siyasilerimizin Merkez Bankasını zor durumda bırakacak ve baskı altına alacak söylemleridir. Politika ve araç bağımsızlığına sahip olan Merkez Bankamızın üstündeki bu baskı, gereken durumlarda gereken kararların alınamaması olarak ülkemize bir maliyet yüklemektedir. Bu maliyetlerden bir tanesi de enflasyondur. (5)Bütçe Açığı/GSYH: Grafikte görüldüğü üzere 1980’lerden 2000’lere kadar bütçe açığı artma eğiliminde olup, 2001’den sonra azalma eğilimine girmiştir (Küresel Finans Krizinin tüm dünyayı vurduğu 2008-09 yılları hariç). Bütçe açığımızdaki bu azalmanın en önemli sebepleri özelleştirmeler ve 2B arazilerinin satışı olmuştur. İşin kötü tarafı bu gelirler bir seferlik olup geri dönüşü yoktur. (6) Kamu Borç Stoku/GSYH: Kamu borç stokumuz eskiye göre AKP dönemiyle beraber azalma eğilimine girmiş bulunuyor. Buna karşılık özel kesim borç stoku/GSYH oranı ise artıyor.(sizin verdiğiniz grafikler arasında olmamasına rağmen). Yani eskiden kamu kesimi aracılığıyla borçlanırken artık özel kesim yoluyla borçlanma yolunu tercih ediyoruz. (7) Cari Açık/GSYH: Tasarruf açığımızın ne denli düşük olduğunu bize hatırlatan belki de en önemli ve çarpıcı grafik budur. Grafikte görüldüğü üzere cari açığımız 1980’lerden 2000’lere kadar iniş çıkışlar yaşasa da belli bir bant aralığında salınmaktadır. AKP dönemi ile beraber, açığımız gözle görülür biçimde negatif olarak artış göstermektedir. ‘’Karşılandığı müddetçe cari açık sorun değildir’’ gibi bilimsel olmayan bir yaklaşımla bugüne kadar önlem alınmamış olan cari açık sorunumuzun akıbeti asıl bundan sonra önemlidir. Çünkü artık kolay para dönemi bitmekte ve enkaz bizi beklemektedir. SONUÇ: Verilen grafiklerin hemen hepsinde gördüğüm üzere olay iki parçaya ayrılıyor: Birinci parça 1980’lerden 2000’li yılların başlarına kadar olan dönem. İkinci parça ise AKP’nin iktidarda olduğu 2003 ‘den günümüze kadar olan dönem. Sıkıntısız görünen göstergeler bütçe açığımız ve kısmen enflasyon. Fakat bunların iç yüzünü ise yukarıda elimden geldiği ve bilgimin yettiği ölçüde açıklamaya çalıştım. Ve buradan kişisel olarak çıkardığım sonuç yapısal reformların acil olarak hayata geçirilmesidir. Çünkü grafiklerde gördüğüm; tüm bu olumsuzlukların temelinde, çürümüş olan ve reforme edilmesi gereken birçok mesele olduğudur.”

Türkiye ekonomisi ne durumda?

Son olarak başlıktaki soruya yanıt vereyim. Türkiye ekonomisi ne durumda? Diye sorarak başlamıştık. İyi durumda değil diye bitirebiliriz. Eğer bu durumu kendi haline bırakırsak bu durum bizi bir krize sürükleyebilir. Eğer bu durumu ciddiye alır da yapısal reformlara girişirsek krize girmeden yeni bir çıkış yakalayabiliriz.

Yazımı okuyarak yorum yapan ve interaktif yazının en güzel örneğini oluşturmamıza katkıda bulunan bütün okurlara teşekkür ediyorum.