İşsizlik Artıyor, Bütçe Açığa Düşüyor

TÜİK, Temmuz 2016 işsizlik verisini açıkladı buna göre işsizlik oranı yüzde 10,2’den 10,7’ye, tarım dışı işsizlik oranı yüzde 12,2’den 13’e, mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış işsizlik oranı da yüzde 11’den 11,2’ye yükseldi. Her üç oran da son 7 yılın en yüksek Temmuz ayı gerçekleşmesi oldu. Haziran ayında görülen istihdam azalması Temmuz’da da devam etmiş görünüyor. Önceki aylarda işsizlik oranı artarken istihdam oranı da artar ve: “İşsizlik artıyor ama istihdam edilen kişi sayısı da artıyor. İşsizliğin artma nedeni yeni kişilerin işgücüne katılmasından kaynaklanıyor” diyerek bir teselli bulunurdu. Son iki aydır o teselli de kalmadı.

İşgücü istatistiklerinin tek olumlu yanı kayıt dışı çalışanların oranının geçen yılın Temmuz ayına göre 0,7 puan azalmış olması.

İşsizlik artışının birçok nedeni olabilir. Bunlar arasında asgari ücret artışının yarattığı işten çıkarmalar, başta turizm olmak üzere çeşitli sektörlerde yaşanan iş ve gelir kayıplarının yol açtığı çıkarmalar, Suriyeli göçmenlerin kayıt dışı çalıştırılması gibi nedenler ilk akla gelenleri.

12 Ekim günü yazdığım Bütçe Dengesi ile Hazine Nakit Dengesi Arasındaki Fark başlıklı yazımda bütçe dengesinin ilk 8 ayda 4,9 milyar TL fazla vermesine karşılık nakit dengesinin ilk 9 ayda 21 milyar TL açık verdiğini belirtmiştim. Bu ikisi arasındaki farkın yüksekliğinin normal olmadığını, bütçe fazlasının, kalan aylarda açığa dönüşeceğini vurgulamıştım. 

(http://www.mahfiegilmez.com/2016/10/butce-dengesi-ile-hazine-nakit-dengesi.html)

Şimdi artık elimizde her iki büyüklük için de ilk 9 aylık veriler var. Önce bütçe ve nakit dengesi denklemlerini hatırlayalım:

Bütçe Dengesi =  Bütçe Gelirleri – Bütçe Giderleri                                         

Hazine Nakit Dengesi = Genel Bütçe Gelirleri – Genel Bütçe Giderleri +/- Emanetler +/- Avanslar

2016 yılının ilk 9 ayındaki sonuçları bu denklemlerde yerlerine yerleştirelim:

Bütçe Dengesi = 404,5 – 416,5 = - 12,0

Hazine Nakit Dengesi = 406,8 – 427,8 = - 21,0

İki denge arasındaki fark ilk 9 ayın sonunda 9 milyar TL’dir. Bu iki denge hiçbir zaman bire bir aynı olmaz ama birbirine yakın olur. Demek ki önümüzdeki aylarda bütçe dengesinde açık biraz daha büyüyecek. Zaten OVP’de öngörülen tahmine bakılırsa bütçe açığının yılsonunda 35 milyar TL’ye yaklaşması bekleniyor demektir.

Büyümenin, potansiyel büyüme oranı kabul edilen yüzde 5’in altında seyretmeye devam ettiği, yatırımların düştüğü, işsizliğin arttığı bir dönemde bütçe dengesini tabu gibi yüzde 1’in altında tutmaya çalışmak doğru bir yaklaşım değildir. Buna karşılık Türkiye’nin bugün içinde olduğu durumda iki konu önemlidir: (1) Eğer büyüme, işsizlik, enflasyon, cari denge ve bütçe dengesi beşlisinden elde sadece bütçe dengesi kalmışsa onu da bozmak dış finansmana erişim açısından sıkıntılı olabilir. (2) Eğer büyüme uğruna bütçe disiplininden yapılan fedakârlık ekonomiyi büyümeye yöneltemezse sıkıntı artabilir.

Bütçe açığının artmasından çok büyüme yaratmadan artması sorun yaratır.

Ek 1: İşgücü, İstihdam ve İşsizlik Tanımları (Kaynak: TÜİK)

İşgücü: İstihdam edilenler ile işsizlerin oluşturduğu tüm nüfusu kapsar.
İşgücüne katılma oranı: İşgücünün kurumsal olmayan çalışma çağındaki nüfus içindeki oranıdır.
İstihdam: İşbaşında olanlar ve işbaşında olmayanlar grubuna dahil olan kurumsal olmayan çalışma çağındaki tüm nüfus istihdam edilen nüfustur. İşbaşında olanlar: Yevmiyeli, ücretli, maaşlı, kendi hesabına, işveren ya da ücretsiz aile işçisi olarak referans dönemi içinde en az bir saat bir iktisadi faaliyette bulunan kişilerdir. İşbaşında olmayanlar: İşi ile bağlantısı devam ettiği halde, referans haftası içinde çeşitli nedenlerle işinin başında olmasa da kendi hesabına ve işverenler istihdamda  kabul edilmektedir.

İstihdam Oranı: İstihdamın, kurumsal olmayan çalışma çağındaki nüfus içindeki oranıdır.
Kayıt Dışı İstihdam: Referans haftasında yaptığı işten dolayı herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşuna kayıtlı olmayanlardır.

İşsiz: Referans dönemi içinde istihdam halinde olmayan (kâr karşılığı, yevmiyeli, ücretli ya da ücretsiz olarak hiç bir işte çalışmamış ve böyle bir iş ile bağlantısı  da olmayan) kişilerden iş aramak için son 4 hafta içinde iş arama kanallarından en az birini kullanmış ve 2 hafta içinde işbaşı yapabilecek durumda olan 15 ve daha yukarı yaştaki fertler işsiz nüfusa dahildirler. 2014 yılı öncesinde iş arama kriterinde referans dönemi olarak “son 4 hafta” yerine “son 3 ay”  kullanılmaktaydı. 

İşsizlik Oranı: İşsiz nüfusun işgücü içindeki oranıdır.

İşgücüne Dahil Olmayanlar:  İşsiz veya istihdamda bulunmayan 15 ve daha yukarı yaşta kurumsal olmayan çalışma çağındaki nüfustur.

Örnekleme yöntemi: Hanehalkı İşgücü Araştırmasında iki aşamalı, tabakalı küme örneklemesi yöntemi kullanılmıştır. Ardışık iki dönem arası ve ardışık iki yılın aynı dönemlerinde adres bazında %50 çakışma sağlayacak şekilde rotasyon kalıbı oluşturulmuş ve her dönemde 8 alt örnek kullanılmıştır. Çalışmanın tasarımında her dönemde uygulama yapılacak örneklem genişliği haftalara eşit olarak dağıtılmıştır. Anketin 2014 yılı itibariyle dönemlik örnek hacmi 44.000 hanehalkıdır. 

Veri kaynakları: Veriler, belirlenen örnekleme yöntemine göre seçilen hanehalklarından derlenmektedir. Hanehalkı İşgücü Anketlerinde kullanılan istatistiki birim “hanehalkları”dır. Hanehalkında bulunan tüm fertlere ilişkin demografik bilgiler (yaş, cinsiyet, eğitim durumu, hanehalkı reisine yakınlık) alınmaktadır. İşgücü durumunun tespitine yönelik sorular ise 15 ve daha yukarı yaştaki fertlere sorulmaktadır.

Ek 2: Bütçe Tanımları (Kaynak: Maliye Bakanlığı)

Bütçe: Belirli bir dönemdeki gelir ve gider tahminleri ile bunların uygulanmasına ilişkin hususları gösteren ve usulüne uygun olarak yürürlüğe konulan belgeyi ifade eder.

Bütçe Dengesi: Bütçeye konulan harcama yetkisi (ödenek) çerçevesinde kamu idarelerince nakden veya mahsuben ödenen bütçe giderleri ile tahsil edilen bütçe gelirleri tutarları arasındaki farktır.

Bütçe Gelirleri: Vergi, resim, harç, fon kesintisi, paylar, faiz, zam ve cezalar, taşınır ve taşınmazlardan elde edilen gelirler, hizmet karşılığı elde edilen gelirler, borçlanma araçlarının primli satışından elde edilen gelirler, sosyal güvenlik primi kesintileri, alınan bağış ve yardımlar ve diğer gelirler bu kapsama girer.    

Bütçe Giderleri: Kanunlarına dayanılarak yaptırılan iş, alınan mal ve hizmet bedellerini, sosyal güvenlik katkı paylarını, iç ve dış borç faizleri, borçlanma genel giderlerini, borçlanma araçlarının iskontolu satışından doğan farkları, ekonomik, malî ve sosyal transferleri, verilen bağış ve yardımları ifade eder.

Cari Transferler: Sermaye birikimi hedeflemeyen ve cari nitelikli mal ve hizmet alımını finanse etmek amacıyla yapılan karşılıksız ödemeleri kapsar.

Düzenleyici ve Denetleyici Kurum Bütçesi: Özel kanunlarla kurul, kurum veya üst kurul şeklinde teşkilatlanan her bir düzenleyici ve denetleyici kurumun bütçesini blirtir.

Faiz Dışı Denge: Bütçe gelirleri toplamından faiz giderleri hariç bütçe giderleri toplamının çıkarılmasıyla bulunan dengeyi anlatır.