Turizm Dosyası

Türkiye’nin Turizm Potansiyeli

Tarih, kültür ve olağanüstü doğal güzelliklerin bir birleşimi olan Türkiye, dünyanın önde gelen turizm merkezleri arasında yer alıyor. Türkiye’nin en önemli ayrıcalıklarından birisi dört mevsimin tüm özelliklerinin her zaman yaşanabildiği bir konumda bulunmasıdır. Akdeniz ve Ege bölgelerinde yaz turizmi, Karadeniz’de yaz turizmiyle birlikte yayla turizmi gelişmiş durumdadır. 1980’lerden sora başlayan atakla Türkiye özellikle yaz turizminde çok ilerlemiş, otel sayısı, yatak sayısı katlanarak artmıştır.

Türkiye turizm alanı çeşitliliği açısından çok zengin bir ülkedir. Bugün ağırlık güneş, kum ve deniz turizmi denilen alanda görünmekle birlikte diğer alanlarda da Türkiye zengin bir potansiyele sahiptir.

Türkiye, sahip olduğu zengin ve şifalı suları ve bunların yanında kurulu kaliteli tesisleriyle adeta bir kaplıca cennetidir (termal turizmi.) Yaz, kış karla kaplı dağları ve buralarda kurulu kayak tesisleri ve otelleriyle önemli bir kış turizmi merkezidir (kış turizmi.) Yaylaları, meraklısı için bir yayla turizmi imkânı sunar. Yaklaşık 40 bin mağarasıyla bu alandaki meraklılara özel bir olanaklar demeti sergiler. Bitki örtüsü ve yaban yaşamı çeşitliliği ilginç ve değişik bir av potansiyeli taşır (av turizmi.) İki kıtayı birleştiren olağanüstü konumuyla ve son derecede nitelikli salonlara sahip otelleriyle Türkiye hemen her ilinde kongreler ve toplantılar için birçok imkân sağlar (kongre turizmi.) Son yıllarda birçok yerde hizmete sokulan üstün nitelikli golf tesisleriyle golf severeler değişik imkânlar verir (golf turizmi.) Olağanüstü doğa güzelliklerine sahip koyları ve üstün donanımlı marinalarıyla yatçılar için üstün bir imkân sunar (yat turizmi.) Türkiye, çok tanrılı dinlerden tek tanrılı dinlere kadar birçok farklı inanca sahip uygarlığa beşik olduğu için farklı inançlardan insanların görmesi gereken birçok farklı esere sahiptir (inanç turizmi.) Yamaç paraşütü, yelken kanat, balon gibi hava sporlarından dağcılık, rafting, su altı sporları gibi alanlarda büyük potansiyele sahiptir (spor turizmi.) 450 çeşit farklı kuş türüyle kuş gözlemciliği gibi özel alanlarda da imkânlar sunar.

Turizm Tesisleri

Türkiye’de turizm işletme belgeli tesisler ile turizm yatırım belgeli tesislerin toplam sayısı, oda ve yatak sayısı yıllar itibariyle karşılaştırmalı olarak aşağıdaki tabloda yer alıyor

(Kaynak: TÜRSAB: http://www.tursab.org.tr/tr/turizm-verileri/istatistikler/turistik-tesis-ve-isletmeler/turkiyenin-yatak-kapasitesi-1966-_77.html)

Yıllar	Tesis	Oda	Yatak
1975	623	36.706	70.913
1985	1.190	75.602	157.516
1995	3.127	231.953	488.946
2005	3.451	359.128	761.585
2010	3.524	414.392	882.449
2013	4.038	497.368	1.051.161
2014	4.248	530.102	1.116.872
2015	4.434	550.624	1.164.283

Tabloya göre Türkiye, son 40 yılda turistik tesis sayısını 7, oda sayısı 15, yatak sayısını 16 kattan fazla artırmış durumdadır. Yatakların yıldız sayısına göre dağılımı şöyledir.

Yatakların Kalitesi (yıldız sayısı)	Yüzde
*****	45,6
****	30,4
***	13,5
Diğer	10,5

Bun göre Türkiye’de yatakların dörtte üçü de 5 ve 4 yıldızlıdır. .

Yalnızca Antalya’da bulunan 5 yıldızlı yatak sayısı İspanya ve Yunanistan’daki 5 yıldızlı yatak sayısından fazladır. 2015 yılsonu verilerine göre Antalya’da 351 adet 5 yıldızlı otel var, İspanya’nın tamamında bu sayı 251 adet.

Bu iki tablo bize Türkiye’nin turistik tesis konusunda hem sayı ham de kalite yönünde son derecede iyi bir aşamaya geldiğini gösteriyor.

Gelen Turist Sayısı ve Turistlerin Harcamaları

Türkiye’ye gelen turist sayısı yıllar içinde hızla arttıysa da 2016 yılında keskin bir düşüş gösterdi. Aşağıdaki tablo bu durumu sergiliyor (Kaynak: TÜİK.)

Yıllar	Turist Sayısı	Gelir Milyon USD	Kişi Başı Harcama USD	Ortalama Geceleme Sayısı
2006	23.149	18.594	803	12,0
2012	36.464	29.007	795	10,8
2013	39.226	32.309	824	10,2
2014	41.415	34.306	828	10,0
2015	41.618	31.465	756	10,1
2016	31.365	22.107	705	11,4
2016 / IÇ	5.108	4.066	796
2017 / IÇ	4.845	3.370	696	13,1

Tablo bize 2016 yılında yaşanan keskin düşüşü gösteriyor. Gelen turist sayısı yüzde 25 azalırken turistlerin Türkiye’ye bıraktığı döviz tutarı da yüzde 30 düşmüş bulunuyor. 2015 yılında turistlerin Türkiye’de kalış ortalaması 10,1 gece iken 2016 yılında bu süre 11,4 geceye yükselmiş ama turist başına ortalama harcama 756 Dolardan 705 Dolara gerilemiş. Bu gerilemeler 2017 yılının ilk çeyreğinde de sürmüş bulunuyor. Geceleme sayısı 13,1 geceye yükselirken turist başına harcama 696 Dolara düşmüş görünüyor. Bunun çeşitli nedenleri var. Bunlar arasında üçü öne çıkıyor: Rus uçağının düşürülmesi ve Rusya ile bozulan ilişkiler, 15 Temmuz darbe girişiminin yarattığı olumsuz ortam, AB ile ilişkilerin gerginleşmesi.

Aşağıdaki tablo; Türkiye’ye gelen turistler içinde en büyük yeri tutan 6 ülkeyi ve bu ülkelerden gelen turist sayılarını sergiliyor. Son sırada yer alan Türkiye, yurtdışında yerleşik olup ülkeyi ziyarete gelen Türklerin sayısını gösteriyor (Kaynak: TÜİK.) 

(Bin kişi)	2006	2012	2013	2014	2015	2016
Toplam	23.149	36.464	39.226	41.415	41.618	31.365
Almanya	3.041	4.225	4.193	4.350	4.725	3.301
Rusya	1.509	2.647	3.049	3.452	2.843	683
Gürcistan	531	1.365	1.733	1.718	1.872	2.178
Bulgaristan	1.130	1.406	1.491	1.610	1.752	1.598
İngiltere	1.309	1.935	1.964	2.099	2.095	1.417
İran	604	1.074	1.082	1.452	1.582	1.574
Türkiye	3.072	4.066	4.254	4.481	5.017	5.137

Görüleceği üzere dışarıda yaşayıp da Türkiye’ye ziyarete gelen Türkleri saymazsak Alman turistler Türkiye’ye gelen turistler içinde birinci sırada bulunuyor. 2016’da yaşanan gerilemeye karşın Almanlar hala birinci sırada bulunuyor. Rusya ile yaşanan sorunlardan sonra turistlerin sayısında dramatik bir düşüş yaşanmış bulunuyor. Bununla birlikte 2017 yılının ilk 5 aylık sonuçları Rus turistlerin yeniden gelmeye başladıklarını işaret ediyor. Gürcistan ve Bulgaristan’dan gelenlerin arasında çok sayıda çalışma ve mal satma amacıyla giriş çıkış yapan kişiler bulunduğu için bunları burada turist olarak göstermek ne derece doğru olur bilmiyoruz. Ama resmi değerlendirmeler bunları turist olarak gösteriyor.

Aşağıdaki tablo gelen turistleri burada yaptıkları harcamaların hangi alanlara yöneldiğini gösteriyor (Kaynak: TÜİK.)

Harcama türü (milyon USD)	2014	2015	2016
Toplam turizm geliri	34.306	31.465	22.107
Kişisel harcamalar	26.003	24.788	18.496
Yeme-içme	6.524	6.179	5.109
Konaklama	4.202	4.085	2.507
Sağlık	838	639	715
Ulaştırma (Türkiye içi)	1.963	2.202	1.772
Spor, eğitim, kültür	172	483	295
Tur hizmetleri	328	127	56
Uluslararası ulaştırma	4.580	4.723	3.269
Cep telefonu dolaşım harcamaları	174	124	96
Marina hizmet harcamaları	65	59	55
Diğer mal ve hizmetler	7.158	6.168	4.621
Giyecek ve ayakkabı	3.632	3.215	2.608
Hediyelik eşya	1.900	1.510	1.024
Halı, kilim vb.	290	214	87
Diğer harcamalar	1.335	1.229	902
Paket tur harcamaları (ülkemize kalan pay)	8.303	6.676	3.611

Tablo toplam turizm gelirini iki başlıkta ele alıyor: Kişisel harcamalar ve paket tur harcamalarından Türkiye’ye kalan paralar. Kişisel harcamalardan elde ettiğimiz gelirler kabaca toplam turizm gelirinin dörtte üçünü oluşturuyor. Bunlar içinde en yüksek pay da yeme içme harcamalarına ait. Bununla birlikte sağlık harcamaları, spor, eğitim, kültür harcamaları gibi alanlarda da azımsanmayacak gelir elde ediyoruz. 

Sağlık Turizmi

Yukarıda saydığımız gibi pek çok turizm çeşidi var. Hepsine değinme olanağımız yok. O nedenle bunlar arasından sağlık turizmini örnek olarak seçip ele alalım. Sağlığına kavuşmak için ikamet ettiği ülkeden başka bir ülkeye tedavi görmek amacıyla gidilmesine sağlık turizmi, böyle bir amaçla seyahate çıkana da sağlık turisti deniyor. Sağlık turizmi 3 ana başlıkta toplanabilir: (1) Tıp turizmi (hastanelerde tedavi ve ameliyat gibi işlemler), (2) Termal turizm (termal tesislerde rehabilitasyon ve dinlenme gibi hizmetler) (3) Yaşlı ve engelli turizmi (yaşlı ve/veya engelli tedavi merkezleri veya yaylalarda sosyal aktivitelerle birlikte uzun süreli konaklamalar.)

Sağlık turizminin birçok nedeni vardır. En bilinenlerini sıralayalım: (1) Turistin ülkesinde yüksek teknolojili sağlık hizmetleri ve/veya termal tesislerin bulunmaması veya yeterli sayıda ve kalitede olmaması. (2) Tedavi ve tatili birlikte yapma isteği. (3)  Sağlık hizmetlerinin kişinin ülkesinde pahalı olması. (4) Turistin, herhangi bir nedenle yaptıracağı ameliyatın kendi çevresi tarafından bilinmesini istememesi (Estetik Cerrahi, İnfertilite tedavisi gibi.) (5) Kişinin bulunduğu ortamdan uzaklaşma arzusunun etkisi.

Türkiye, son yıllarda sağlık turizmi açısından önemli gelişmeler gösterdi. Yabancılar hem Türkiye’yi görmek hem de sağlık sorunlarını kendi ülkelerindekine göre daha uygun maliyetlerle çözmek üzere Türkiye’ye gelmeye başladılar.

Aşağıdaki tablo 2015 yılında Türkiye’ye sağlık turizmi nedeniyle gelen turist sayısını ve en fazla sağlık turistinin geldiği 5 ülkeyi (Kaynak: Sağlık Bakanlığı: http://saglikturizmi.gov.tr/TR,23582/saglik-turizmi-2015-2016-raporu.html)

Ülke	Medikal Turizm	Diğer	Toplam
Toplam	98.702	107.849	206.551
Libya	37.470	7.648	45.118
Irak	18.993	13.632	32.625
Almanya	7.261	23.105	30.366
Azerbaycan	17.668	10.944	28.612
Rusya	4.350	11.502	15.852

Sağlık turizmi amacıyla gelen turistlerin daha çok komşu ülkelerden geldiğine dikkat edilmeli. Bunun bir nedeni yakınlık olsa da bir nedeni de bu ülkelerin bize göre çok daha düşük sağlık hizmetlerine sahip olmalarıdır. Almanya ve benzeri ülkelerden gelenler ise ülkelerinde bu hizmetlerin çok pahalı olması nedeniyle buraya gelmektedir.

Türk Turistlerin Yurtdışı Gezileri ve Yaptıkları Harcamalar

Turizm tek yönlü bir faaliyet değil doğal olarak. Yurtdışında yerleşik olanlardan Türkiye’ye gelenler ve buraya döviz bırakanlar olduğu gibi Türkiye’de yerleşik olanlardan yurtdışına gidip oraya döviz bırakanlar da var.

Aşağıdaki tablo Yurtdışına seyahat eden Türklerin sayısını ve en fazla seyahat ettikleri on ülkeyi gösteriyor (Kaynak: TÜİK.)

Bin kişi	2006	2012	2013	2014	2015	2016
Toplam	4.379	6.274	8.012	8.364	9.256	8.062
Gürcistan	57	580	1.164	1.232	1.143	1.173
Bulgaristan	581	665	654	621	659	783
Yunanistan	242	448	599	741	899	786
Almanya	369	383	315	494	478	532
A.B.D.	151	151	104	119	252	314
İran	129	258	203	162	164	244
İtalya	102	248	232	196	272	215
Azerbeycan	147	438	365	236	212	212
Fransa	71	87	23	73	92	136
Rusya Federasyonu	139	110	115	143	169	83

Tabloya göre yılda yaklaşık 8 – 9 milyon Türk vatandaşı yurtdışına seyahat etmektedir. Türk turistlerin en fazla rağbet ettiği ülke komşularımız Gürcistan ve Bulgaristan’dır. Bunların önemli bir bölümü günü birlik giriş çıkışlardır. Bu iki ülkeyi bir başka komşumuz olan Yunanistan izlemektedir. Ardından da en fazla Türk vatandaşının yerleşik olduğu Almanya gelmektedir. Rusya ile olan ilişki bozulması 2016 yılında Rusya’ya giden Türk sayısında ciddi bir düşüş yaratmış görünüyor.

Türk turistlerin yurtdışı gezilerinde yaptıkları harcamaların toplamı ve kategorileri aşağıdaki tabloda yer alıyor (Kaynak: TÜİK.)

Harcama türü (milyon USD)	2014	2015	2016
Toplam turizm geliri	5.470	5.698	5.050
Kişisel harcamalar	4.432	4.768	4.032
Yeme-içme	1.550	1.452	1.120
Konaklama	1.115	1.176	1.035
Sağlık	19	19	16
Ulaştırma	232	277	231
Spor, eğitim, kültür	8	20	61
Tur hizmetleri	5	13	5
Uluslararası ulaştırma	297	231	169
Cep telefonu dolaşım harcamaları	102	99	99
Diğer mal ve hizmetler	1.104	1.482	1.296
Giyecek ve ayakkabı	166	180	206
Hediyelik eşya	466	575	473
Halı, kilim vb.	6	7	12
Diğer harcamalar	465	720	605
Paket tur harcamaları (yurtdışı payı)	1.038	930	1.018

Tıpkı yabancı turistlerin Türkiye’de yaptıkları harcamalarda olduğu gibi Türk turistlerin dışarıda yaptığı harcamalarda da ağırlık (yüzde 80 dolayında) kişisel harcamalarda yoğunlaşmaktadır. Bu grubun içinde de ağırlık yeme içme ve konaklama giderlerindedir.

Turizmden Net Gelirimiz

Bu aşamada turizm gelirlerimiz ile turizm giderlerimizi yıllar itibariyle karşılaştırıp net gelirimiz hesaplayacağız.

Aşağıdaki tablo bu amaçla hazırlanmış bulunuyor.

(Bin kişi)	2006	2012	2013	2014	2015	2016
Gelen Turist	23.149	36.464	39.226	41.415	41.618	31.365
Giden Türk Turist	4.379	6.274	8.012	8.364	9.256	8.062
Gelen - Giden	18.770	30.190	31.214	33.051	32.362	23.303
Turizm Geliri (Milyon USD)	18.594	29.007	32.309	34.306	31.465	22.107
Turizm Gideri (Milyon USD)	3.271	4.593	5.254	5.471	5.698	5.050
Net Turizm Geliri (Milyon USD)	15.323	24.414	27.055	28.835	25.767	17.057

Türkiye, net turizm geliri elde eden bir ülke konumundadır. Yani gelen turistlerin burada bıraktığı dövizlerden yurtdışına giden Türk turistlerin götürdüğü dövizleri düşersek Türkiye’nin turizmden net döviz geliri elde ettiğini görürüz. Bu net gelir 2014’de 29 milyar Dolara kadar yükselmişken 2016’da 17 milyar Dolara gerilemiş bulunuyor.

2016 yılında yaşanan olumsuzluklar Türkiye’ye gelen turist sayısında Türkiye’den dışarı giden turist sayısına göre daha olumsuz etkilemiş, bu durum gelir gider dengesine de yansımış ve dolayısıyla net turizm gelirimiz düşmüştür. 2016 ile 2015 yıllarını karşılaştırırsak turizm giderlerimizin yüzde 15 düşmesine karşılık turizm gelirlerimizin yüzde 30 gerilediğini görebiliriz. Demek ki Türkiye’deki olumsuzluklar gelen turisti giden turistten daha fazla etkilemektedir.

Değerlendirmeler

Türkiye gerek doğasıyla gerekse son yıllarda sağlıktan kongre turizmine termal turizmden yatçılığa kadar her alanda sunduğu olanaklarla tam anlamıyla bir turizm ülkesidir. Son 40 yılda tesis sayısında ve kalitesinde dünyadan çok daha ileri adımlar atarak Akdeniz havzasının en modern ve kaliteli turistik tesislerine sahip ülkesi haline gelmiştir. Turizm gelirlerini de bu gelişmeler sonucunda katlayarak artırmıştır.

Bütün bu olumlu gelişmelere karşılık Türkiye, turizmde bu büyük potansiyeli kullanamamakta turist başına harcama ortalamasını 700 – 830 Dolar aralığından yukarıya taşıyamamaktadır. Bunda ‘her şey dâhil’ sisteminin büyük etkisi vardır. Türkiye bir şekilde rekabet amacıyla başlattığı bu sistemden çıkamamakta öyle olunca da ortalama harcamayı yükseltememektedir.

2016 yılı Türk turizmi açısından tam anlamıyla bir çöküşe neden olmuştur. Dış politikada yaşanan hatalar zinciri sonucunda Türkiye, turizmde en büyük müşterisi olan Rusya’yı, ardından Almanya’yı ve diğer Avrupa ülkelerini büyük ölçüde kaybetmiştir. Konu turizmle ilgili olmasa da turizmi ağır biçimde yaralamıştır. Aynı yıl yaşanan darbe girişimi de bütün bu gelişmelere ek bir darbe olmuştur.

Cari açığımızı düşürmemizde, istihdamın artırılmasında büyük katkısı olan, büyümeyi pozitif etkileyen bu sektöre gözümüz gibi bakmamız gerekiyor. Müşteriyi buradan uzaklaştıracak sorunlar yaratmaktan kaçınmamız şart. Rusya ile ardından AB ülkeleriyle yaşanan sorunların nelere mal olduğunu ne kadar büyük döviz kayıpları yarattığını hiçbir zaman unutmamamız lazım.