Merkez Bankası Aslında Ne Yaptı?

Gün sonlarında ödeme sistemlerinde ortaya çıkabilecek sorunların önlenmesi için bankalara geçici nitelikteki likidite ihtiyaçlarını karşılamaları için sağladığı geç likidite imkânını saymazsak TCMB’nin bankalarla borçlanma ve borç verme ilişkisine yön veren iki uygulaması var: Gecelik borç verme, borç alma ve haftalık repo ihalesi yoluyla borç verme.

TCMB, 21 Mart 2025 tarihine kadar akşamları ellerinde kalan likidite fazlasını kendisine gecelik olarak borç veren bankalara yüzde 41 faiz veriyor, bankaların kendisinden gecelik vadeyle aldığı borca da yüzde 44 faiz uyguluyordu (bu oranlar yıllık oranlardır, gecelik fazi bulmak için bu oranı 365’e bölmek gerekiyor.) Bu ikisi arasında oluşan aralığa faiz koridoru deniyor. TCMB bir ay öncesine kadar gecelik borç verme uygulamasını kullanmıyor, yalnızca haftalık repo ihalesiyle borç vermede bu iki faiz oranının arasında hareket edilmesini (alt ve üst limitler olarak) sağlıyordu.

TCMB’nin asıl borç verme imkânı olan haftalık repo ihalesi yoluyla borç verme imkânı, tek taraflı olarak yalnız borç verme yönünde işliyor, bir başka ifadeyle TCMB, bankalardan haftalık olarak borç almıyor. TCMB’nin bu yolla verdiği borca uyguladığı faize politika faizi deniyor. TCMB’nin piyasa faizlerine yön verdiği asıl faiz oranı bu. Örneğin dünyadaki merkez bankalarının faizleri listesine girdiğinizde karşımıza bu oran çıkıyor. Politika faizi 21 Mart itibarıyla yüzde 42,5 idi (bu oran yıllık orandır, haftlaık fazi bulmak için bu oranı 52’ye bölmek gerekiyor.) TCMB, borç verme uygulamasını bu yolla yürütüyor, hareket noktası olarak alınan yüzde 42,5’luk politika faizinin, faiz koridoru içinde (yüzde 41 ile 44 arasında) oluşmasına izin veriyordu.

TCMB Para Politikası Kurulu, 21 Mart günü olağan dışı bir toplantıyla gecelik borç verme faizini yüzde 41’de bırakırken borç verme faizini yüzde 46’ya yükselttiğini,  haftalık repo ihalesi yoluyla borç vermeyi askıya aldığını, gecelik borç verme uygulamasını asıl uygulama haline getirdiğini açıkladı. Böylece TCMB, borç verme faizini yüzde 46’ya yükselterek dünyanın politika faizi olarak bildiği yüzde 42,5 oranını rafa kaldırıp, gecelik yüzde 46 faizini bir çeşit politika faizi yapmış oldu. Ne var ki dünya listelerinde TCMB faizi yüzde 42,5 olarak kalmaya devam etti.

Ben bu konuyu eleştirdim, başkalarına faizi artırmamış görünmeye çalışmak TCMB’ye itibar kaybettirir diye yazdım, ısrarla haftalık repo ihalesi uygulamasına geri dönülmesini ve onun faizinin yüzde 46’ya yükseltilmesini savundum.

TCMB Para Politikası Kurulu 18 Nisan günlü toplantısında gecelik borç alma faizini yüzde yüzde 44,50’ye, gecelik borç verme faizini de yüzde 49,00’a çıkardı. Böylece faiz koridorunu hem daha yüksek düzeye taşıdı hem de aralığını genişletti. Asıl önemlisi, aynı toplantıda, haftalık repo ihalesiyle borç verme faizini yüzde 46’ya yükseltti. Bu düzenlemeden anladığım kadarıyla TCMB, gecelik borç verme uygulamasından vazgeçerek yeniden asıl borç verme uygulaması olan haftalık repo ihalesiyle borç verme uygulamasına geri dönmüş oldu. TCMB, bu kararı açıklar açıklamaz dünya listelerinde TCMB politika faizi yüzde 46 olarak düzeltildi. Bir başka ifadeyle görüntü ile gerçek arasındaki fark kalkmış oldu.

Pek çok yorumcu TCMB faiz artırdı diye yazdı ve yorumladı, oysa tam tersi oldu. TCMB gecelik borç vermeyi kullanır ve ona yüzde 46 faiz uygularken bu karar sonrası haftalık repo ihalesiyle borç vermeye geçecek ve yüzde 46 faiz uygulamaya başlayacak. İlk bakışta faiz oranı değişmemiş sadece uygulamanın adı değişmiş gibi görünüyor. Oysa gerçekte faizde hafif bir düşüş oldu. Çünkü gecelik yüzde 46 faiz yıllık bileşik olarak hesaplandığında haftalık yüzde 46 faizden daha yüksek bir faizdir.

Bununla birlikte faiz oranındaki bu çok küçük düşüşün bankaların faiz oranını etkilemesini beklememek gerek.

Bence TCMB, politika faizi olarak açıkladığı faiz hangi borç verme yönetiminin faiziyse uygulamaya o yöntemle devam etmelidir. İkide bir yöntem değiştirip faizi değiştirmemiş görünmek TCMB’ye itibar kazandırmaz tam tersine kaybettirir. Çünkü merkez bankalarının sürpriz yapmaması, yapacağı değişiklikleri önceden açıklaması ve ileriye dönük rehberlik yapması (forward guidance) para politikasının temel kurallarından biridir. Dolayısıyla bu son düzenlemeyle doğruya dönüş yapılmıştır.