Yalan Dünya

Yalan söylemek kötü bir şeydir. Daha kötüsü insanın kendi kendine yalan söylemesidir. Daha da kötüsü insanın kendi söylediği yalana kendisini inandırmasıdır.

Sovyet sisteminin yıkılışından sonra ve özellikle de 2000’lerin başından itibaren kapitalist sistem kendi kendine yalan söylemeye ve bu yalanlara inanmaya başladı. Oysa benzer yalanları Sovyet sisteminin uydurduğu ve kendisini inandırdığı söylenirdi hep. Denirdi ki aslında Rusya’nın ya da Polonya’nın GSYH’sı o kadar yüksek değil ama bunlar bir takım hayali hesaplamalarla sayıları şişirip kendilerini refah içinde göstermeye çalışıyorlar. Sonra Sovyet sistemi çöktü ve sayıların gerçekleri yansıtmadığı, aslında o sayıların söylediği bir refah düzeyinin o toplumlarda olmadığı anlaşıldı.

1990’lardan itibaren kapitalizm tek başına kaldı. 2000’lerden itibaren de kapitalist sistemi yönetenler bu yalnızlığı daha fazla hissetmeye ve denetim dışı kaldıklarını düşünmeye başladılar. Elbette ki denetimi yapan sosyalist ekonominin yetkilileri değildi. Ama halkın denetimi daha çok sistemler arası karşılaştırmalar yoluyla olurdu. Sovyet sisteminin çöküşüyle birlikte karşılaştırmalar hep aynı sistem içindeki ekonomiler arasında yapılır hale geldi.  

2000’ler, kapitalizmin, sanayi devrimi sırasındaki vahşi doğasına geri dönüş dönemidir. Bu dönüşü haklı gösterebilmek için sistemin daha hızlı ve adil büyüdüğünü pazarlamak gerekiyordu. Dünyanın GSYH’sı 1990’da 22, 2000’de 32 trilyon dolar iken 2012’de 72 trilyon dolar oluyor. Ne oldu da son 12 yılda dünya GSYH’sı yüzde 125 arttı? Türkiye’nin GSYH’sı 1990 yılında 202 milyar dolar, 2000 yılında 266 milyar dolar iken 2012 yılında 818 milyar dolara çıkıyor. 1990’dan 2000 yılına kadar yüzde 32 büyüyen GSYH ne oldu da 2000’den 2012’ye kadar yüzde 207 arttı?

Ülkelerin GSYH’ları kendi paraları cinsinden ve cari fiyatlar, yani o yıl piyasada geçerli olan fiyatlar, üzerinden hesaplanır. Dolayısıyla içinde enflasyon taşır. Doğrusu, bulunan bu GSYH değerini enflasyondan arındırarak, yani deflate ederek, hesaplamayı yeniden yapmaktır. Oysa bu böyle yapılmak yerine cari fiyatlarla bulunan GSYH, yıllık ortalama dolar kuruna bölünerek dolar cinsinden GSYH hesaplanıyor. Bu durumda dolar cinsinden açıklanan GSYH, enflasyon kadar şişirilmiş oluyor.

Bu hesaplama herkesin işine geliyor. Ülke daha zengin, kişi başına gelir ve dolayısıyla kişisel refah olduğundan daha yüksek görünüyor. Buna ek olarak GSYH’ya oranlanarak bulunan değerler de daha olumlu görünüyor. Örneğin borç stokunu (ağırlığı dış borç olduğu ve doğrudan dolarla hesaplandığı için) GSYH’ya bölünce daha düşük bir oran çıkıyor. Ya da cari açığı GSYH’ya bölünce sorun olduğundan küçük görünüyor. Böyle olunca siyasetçiler başarılı, ekonomi güçlü, borçlanma imkanları yüksek, bütçe açığı  ve cari açık düşük görünüyor. Bir çeşit yalan dünya.

Yüksek GSYH, geçtiğimiz 10 – 15 yılda ülkelerin daha kolay, daha düşük maliyetle ve daha uzun vadeli borçlanmasını sağladı. Aslında işin anahtarı da burada saklı bulunuyor. Rahat borçlanma siyasetçinin yüksek vergi alarak oy kaybına uğramasını önlüyor ama kamu maliyesinin de disiplinini bozuyor. Kapitalist dünyada borç stoklarının rekor düzeylere çıkmasının nedenlerinden birisi budur.  

Dünya bugün 72 trilyon dolar üreten bir dünya değildir. Ama öyle gösteriliyor. Olmayan bir refah artışı pazarlanıyor. Ve ne yazık ki bu olmayan refah artışı insanların olduğundan daha iyi konumda olduğunu düşünmesine ve davranışlarını ona göre biçimlendirmesine yol açıyor. Bu yalan dünya sağlam kamu maliyesinin yerine borçlanmayı, cari açık vererek onu finanse etmeye çalışmayı bu yolla da daha yüksek bir refahı sağlamaya neden oluyor. Bu yöntemler kısa vadede iyi görünse de uzun vadede sürdürülebilir değil. Bu yöntemlerle yaratılan yalan dünyanın sürdürülebilir olmadığını 2001 krizi bize, küresel kriz de bütün dünyaya gösterdi. Ama hala aynı yalanlara devam ediyoruz. Bu yalana devam ediyor olmamız bana krizden kurtulamayacağımız izlenimi veriyor.  

Kapitalist sistemin yöneticileri başkalarını ve asıl önemlisi kendilerini kandırmaktan vazgeçerse sistem, kriz üretmekten kurtulabilir.