Bir ülkenin ihracatını ve
ithalatını etkileyen birçok etken var. Kur, bunlardan birisi ve belki de en
önemlisidir. Kurun yanında ihraç mallarının ve ithal mallarının fiyat esnekliği
önemlidir. Örneğin ihraç ettiğimiz malın petrol olduğunu düşünelim. Petrol
ithalatçı açısından hayati bir önem taşır. Yani petrol ithal etmemek kolay bir
iş değildir. Dolayısıyla petrol fiyatı ne kadar artarsa artsın petrole sahip
olmayan ülkeler bunu ithal edeceklerdir.
Eğer kurun tek belirleyici
olduğunu varsayarak bir analiz yapmaya yönelirsek ihracat ve ithalatın normal
arz ve talep ilişkisinden bir farkı kalmaz.
Aşağıdaki
şekilde Türkiye ile ABD’nin dışticaret ilişkisi gösterilmektedir.
Şekilde dikey eksende TL ile USD
arasındaki kur ilişkisi, yatay eksende Türkiye ile ABD arasındaki ihracat ve
ithalat miktarları gösterilmektedir.
Türkiye’nin ihracatını gösteren
eğri soldan sağa doğru yükselen bir eğim içindedir. Çünkü TL USD’ye karşı değer
kaybettikçe ihracattan elde edilecek TL miktarı artmaktadır. Örneğin C
noktasında 0,8 TL’lik ihracata karşılık 1 USD, E noktasında 1 TL’lik ihracata
karşılık 1 USD elde edilirken B noktasında 1 TL’lik ihracata karşılık 1,20 USD
elde edilmektedir.
Türkiye’nin ithalatını gösteren
eğri ise soldan sağa doğru azalan bir eğim içindedir. Çünkü TL USD’ye karşı
değer kazandıkça ithal edilen Amerikan malı daha ucuza gelmektedir. Örneğin A
noktasında 1 TL’lik mal ithali için 1,20 USD ödeme yapılırken, B noktasında 1 TL’lik
ithalata karşılık 1,20 USD, D noktasında 0,8 USD ödenmektedir.
Demek ki ülke parası yabancı
paralara karşı değer kaybettiğinde ihracat artarken ithalat düşmekte, ülke
parası yabancı paralara karşı değer kazandığında ihracat düşerken ithalat
artmaktadır.
Türkiye örneği
TL’nin USD kuru (nominal kur)
Bugün itibariyle 1 USD = 1,81 TL’dir. Yine bugün itibariyle Big Mac Türkiye’de
8,45 TL’ye satılmaktadır. Aynı Big Mac, ABD’de 4,20 USD’ye satılmaktadır.
Reel kur hesabı şu formülle
yapılıyor:
Er = En x
(Ptr / Pabd)
Er= Reel kur
En = Nominal kur
Ptr = Big Mac’in Türkiye’deki
satış fiyatı
Pabd = Big Mac’in ABD’deki satış
fiyatı
Şimdi değerleri yerlerine
koyalım:
Er = 1 x
(8,45 / 4,20) = 2,01
Yani TL’nin Dolara karşı nominal
kuru 1,81 iken reel kuru 2,01 olarak bulunmaktadır. Bu durumda
Aşırı Değer = (2,01 – 1,81) /
1,81 = 0,11 olarak bulunmaktadır. Bu durumda nominal kur ile baktığımızda TL,
Dolara karşı % 11 aşırı değerli durumdadır.
Şekilde görüldüğü gibi Türkiye bugün itibariyle 1,81 TL = 1 USD kuru düzeyinde 0A kadar ihracat ve 0B kadar ithalat yapmakta ve AB aralığı kadar dışticaret açığı vermektedir. Kur 1 USD = 2 TL düzeyine geldiğinde ihracat AX kadar artarken ithalat BX kadar düşmekte ve X noktasında dışticaret açığı kalmamaktadır.
Çin örneği
Yuan’ın bugün itibariyle USD kuru
(nominal kur) 1 USD = 6,22 Yuandır. Yine bugün itibariyle Big Mac Çin’de 10,5
Yuan’a satılmaktadır. Reel kur hesabını yapalım:
Er = En x (Pçin / Pabd)
Değerleri yerlerine koyalım:
Er = 1 x
(10,5 / 4,20) = 2,5
Yani Yuan’ın Dolara karşı reel
kuru 2,5 olarak bulunmuş olmaktadır. Bu durumda:
Aşırı Değersizlik = (2,5 – 6,22)
/ 6,22 = - 0,60 olarak bulunmaktadır. Bu durumda nominal kur ile baktığımızda Yuan,
Dolara karşı % 60 dolayında aşırı değersiz durumdadır.
Şimdi Çin’in
ABD ile olan dışticaretini kur ilişkisi çerçevesinde gösterelim
Şekilde görüldüğü gibi Çin bugün itibariyle 6,22 Yuan = 1 USD kuru düzeyinde 0A kadar iithalat ve 0B kadar ihracat yapmakta ve AB aralığı kadar dışticaret fazlası vermektedir. Kur 1 USD = 2,5 Yuan düzeyine geldiğinde ihracat BX kadar düşerken ithalat AX kadar artmakta ve X noktasında dışticaret açığı kalmamaktadır.
Not: Dışticaretin biçimlenmesinde kur, en önemli belirleyicilerden
birisidir. Son dönemde ortaya atılan kur savaşları bu önemden
kaynaklanmaktadır. Bununla birlikte dışticareti belirleyen ihraç ya da ithal
mallarının fiyat esnekliği, gelir esnekliği, ikame mallarının fiyatları,
tamamlayıcı malların fiyatları, dışticaret kısıtlamaları, dışticaret teşvikleri,
damping gibi pek çok başka etken vardır. Gerçek yaşamda dışticarete konu
malların fiyat (kur) esnekliği çok önemlidir. Örneğin ithal edilen mal petrol
gibi zorunlu bir mal ise fiyat artışı ya da kur değişimi ithalatı çok sınırlı
biçimde etkilerken konu tekstil ürünleri olduğunda fiyat artışı ithalatın ciddi
biçimde düşmesine neden olabilir. Bir başka ifadeyle gerçek yaşamda dışticaret
sadece kur değişimiyle biçimlenmez. Bu yazıda amacım kurun etkisini ötekilerden
soyutlayarak ortaya koymak olduğu için esneklik, ithalat kısıtlamaları, ihracat
teşvikleri gibi konuların hepsi ihmal edilerek ithalat ve ihracatın yalnızca
kura göre biçimlendiği varsayımıyla hareket edilmiştir.